شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
بیستمین همایش کتاب سال حوزه و دومین جشنواره مقالات علمی حوزه با حضور آیت‌الله مکارم شیرازی، علما، اساتید، فضلا و محققان حوزوی و با معرفی برترین‌ها و تجلیل از مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی و تقدیر از آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی خلخالی به پاس سالها مجاهدت علمی، برگزار شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، مراسم اختتامیه کتاب سال حوزه و دومین جشنواره مقالات علمی حوزه با حضور آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، آیت‌الله علیرضا اعرافی و علما، فضلا و محققان حوزوی در تالار همایش‌های مدرسه عالی دارالشفا قم برگزارگردید. در این مراسم از دو شخصیت برجسته علمی حوزه، مرحوم آیت‌الله سید محمود‌‌هاشمی شاهرودی و آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی خلخالی به پاس سالها مجاهدت علمی و تبلیغی و پژوهشی تجلیل شد. مشاهده کنید: بیستمین همایش «کتاب سال حوزه» به روایت تصویر
شاهد نوعی گسست میان نظام سنتی و شکل جدید تحقیق و نیازهای امروز هستیم
در ابتدای این همایش آیت‌الله اعرافی مدیر حوزههای علمیه و رئیس شورای سیاستگذاری کتاب سال حوزه با خوش آمدگویی به بیان نکاتی پیرامون نگارش کتب علمی در حوزه پرداخت و گفت: امسال چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی و بیستمین کتاب سال حوزه است و در این زمینه باید به نکاتی خاص توجه کرد. حوزه و دانشگاه، دو رسالت بسیار مهم دارند و در این عصر، این رسالت سنگین تر از هر دوره‌ای است که از جمله آنها می‌توان به تربیت نیروهای قوی برای تامین نیازهای جامعه ایران و جهانی و همچنین تولید فکر و محتوای لازم اشاره کرد. در زمینه پیشرفت علمی نباید به وضع موجود توجه کنیم؛ علیرغم اینکه در زمینه تولید علم و فناوری در این چهل سال گام‌‌های بزرگی به پیش برداشته است ولی نباید به وضع موجود بسنده کنیم؛ همه شاخص‌‌های علم و فناوری نشان دهنده این است که ایران مستقل در عین همه هجمه‌‌ها و مبارزه‌‌ها، گام‌‌های عظیمی برداشته است؛ در فضای حوزوی نیز گام‌‌های بزرگی برداشته‌‌‌ایم ولی نباید به این حد بسنده کرد.
در پژوهش‌‌های حوزوی، حداقل در بخشی از تحقیقات، شاهد یک نوع گسست میان نظام سنتی و شکل جدید تحقیق و نیازهای امروز هستیم؛ از یک سو گاهی تحقیقاتی را مشاهده می‌کنیم که با زمان هیچ ارتباطی ندارند؛ کلام و فلسفه ما باید در مدار و عمق پیشین خود حرکت کند ولی وقتی یک بحث کلامی در عصر امروز مطرح می‌شود، باید این مباحث سنتی به دنیای جدید نگاهی بیافکند و گره‌گشایی کند. در اینجا از یک سو باید تحقیقات عمیق و سنتی ما صیانت شود و همچنین باید به دنیای جدید نیز نگریسته شود؛ ماندن در گذشته، بدون نگاه به دنیای جدید یک ضعف است و همچنین پرداختن به حوزههای جدید بدون عمق، یک ضعف به شمار می‌رود. از دیگر سوی مشاهده می‌کنیم پژوهش‌‌هایی در حوزه کلامی، فلسفی، علوم انسانی و … انجام می‌شود که در مناهج حوزوی ریشه ندارد؛ حرکت طلاب باید به سمتی حرکت کنند که عمق هزارساله حوزه‌‌ها را حفظ کنند و در عین حال حتما گامی به پیش بردارند.
باید در زمینه فقه گام‌‌های جدی‌تری برداشت
یکی از محورهای طراحی‌‌های جدید حوزه، تنوع رشته‌‌های نسبت به رشته‌‌های جدید و توسعه مرزهای دانش اسلامی است؛ اگر پایه رشته‌‌های متعدد و متنوع را ناظر به سوالات روز بریزیم قطعا عمق بیشترین نسبت به دنیای روز پیدا خواهد شد. گاهی عده‌ای وارد قلمروهای جدید در عرصه فقه شده‌اند، ولی بعضا عمق منهجی لازم در این تحقیقات وجود ندارد؛ در زمینه فقه، نیازمند برداشتن گام‌‌های جدی‌تری هستیم که کار یک فرد یا نظام مدیریتی نیست بلکه باید این کار را خود اساتید انجام دهند. در تراز درس‌‌های خارج در حوزه فقه و اصول و کلام و تفسیر و حدیث باید درس داشته باشیم که این اقدامات در حال انجام است تا تولیدات‌مان به عمق دروس سنتی و آزاد و خارج حوزه برسد.
نکته دیگر: در قلمروی علوم انسانی و اجتماعی، نیازمند مطالعات و مباحث فلسفی و کلامی و فقهی ناظر به مباحث امروز هستیم؛ در نمایشگاه هفته پژوهش حوزه، بیش از ۴ هزار اثر در قلمروی دانش اسلامی ارائه شد که ۱۵۰۰ پژوهش تخصصی و فاخر خاص بود. دبیرخانه کتاب سال حوزه از سال قبل، در حوزه مقالات و پژوهش‌‌ها ورود کرد، زیرا تولیدات فاخری در این عرصه تولید می‌شود که امروز بخش مهمی از تحقیقات بوسیله همین مقالات صورت می‌گیرد.
تقریر از سنن ناب حوزوی است که باید این عرصه را نیز توسعه دهیم؛ سامانه تقریرات و عرصه دروس خارج به صورت مقاله نیز در قالب ۶ دور امتحانات درس خارج و شبکه تقریرات درسی نیز می‌تواند به عنوان زیرساخت تولید مقاله در حوزه مطرح شود.
اساتید آثار خود را در کتاب سال حوزه عرضه بگذارند
طرح هدایت علمی و همچنین درس‌‌های عمیق خارج در قلمروهای غیر از فقه و اصول می‌تواند پشتوانه قوی برای این حرکت باشد؛ هر ساله باید یک تحلیل جامع از کتاب سال و جشنواره علامه حلی(ره) ارائه شود که این تحلیل قطعا راهنمای کار خواهد بود؛ همچنین تحلیل جامع ۲۰ ساله این همایش نیز باید ارائه شود تا به یک راهنمای عمل برای رفع نقص‌‌ها بینجامد.
کتاب سال حوزه همچنان آیینه تمام نمای تمام تولیدات حوزه نیست؛ از جامعه بزرگان و اساتید حوزه انتظار می‌رود که آثار خود را در این رقابت علمی عرضه کنند و همچنین دست اندارکاران این همایش باید شاخص‌‌های خود را ارتقا دهند و تمام تولیدات علمی را در آیینه خود منعکس نمایند.
در عرصه مطالعات راهبردی و عرصه مطالعات اسلامی نیز گام‌‌هایی برداشته‌‌‌ایم که باید با دقت این روند را اصلاح کنیم و امیدواریم به مرحله‌ای برسیم که با عزم والای مدیران و اساتید هیچ نقصی در این روند وجود نداشته باشد.
ارسال یک هزار و ۱۷۲ اثر به دبیرخانه بیستمین همایش کتاب سال حوزه
در بخش دیگر این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی دبیر بیستمین همایش کتاب سال حوزه به گزارشی از بیستمین کتاب سال حوزه پرداخت و گفت: در این سالها ۱۷ هزار اثر به دبیرخانه رسید که چهار هزار و ۳۲۶ اثر به مرحله دوم رسید که از میان آنان، ۱۹۶ اثر برگزیده و ۲۲۱ شایسته تقدیر معرفی شد.
در پنج سال نخست، هرساله ۴۰۰ تا ۵۰۰ اثر به دبیرخانه رسیده بود که امسال یک هزار و ۱۷۲ اثر به دبیرخانه علمی همایش رسیده؛ در سال‌‌های اخیر ناشران تنها آثار منتخب را به دبیرخانه فرستاده‌اند.
از میان آثار ارسالی در این ۲۰ دوره، آقایان در ۱۰ دوره اول ۱۲ پایان نامه ارسال کردند که از این دوره تا دوره هفدهم، این آمار به ۷۰ پایان نامه رسیده که در سال‌‌های اخیر با جهشی مناسب همراه بوده است.
وضعیت آثار گروه‌‌های فلسفه و اخلاق و عرفان و علوم اجتماعی در صدر گروه‌‌های علمی قرار گرفته است؛ در ده سال اخیر وضعیت گروه‌‌ها متوسط بوده و بیشتر گروه‌‌ها کمتر از ۷۰ درصد را کسب کردند که اقتصاد و مدیریت و تفسیر علوم قرآن و رواشناسی و تربیتی با رتبه بیش از ۷۰ درصد در وضع مناسبی بوده‌اند.
با اتخاذ سیاست هدایتی علمی در آسیب‌‌های اجتماعی، اقتصاد مقاومتی، جمعیت، زن و خانواده، منابع طبیعی، هنر و … ۴۰ اثر منتخب شدند؛ به مناسبت چهلمین سال انقلاب، ۱۳۹ اثر که در ۱۰ سال گذشته توسط حوزویان نگاشته شده بود در بخش انقلاب اسلامی این دبیرخانه بررسی شد.
بیشترین آثار امسال مرتبط به فقه، اصول، اخلاق و عرفان بودند که کمترین اثر نیز مرتبط به گروه مدیریت بوده؛ همچنین ۸۸۹ کتاب توسط محققان ایرانی و مابقی مرتبط به محققان غیر ایرانی بوده است. آثار علمی-پژوهشی در زمینه نظریه پردازی به شکل متوسط بوده‌اند؛ آثار علمی-ترویجی در این میان در وضعیت شاخص تناسب موضوع و تطابق با نیازهای جامعه، خوب و در دیگر شاخصه‌‌ها متوسط ارزیابی شدند.
در عرصه فرهنگی تبلیغی از جمله اولویت و تطابق با نیازهای جامعه، اثر بخشی و جذب مخاطب، خوب عرض یابی شده؛ در زمینه نظریه پردازی و نظریه‌‌های حل مشکلات نیز با ۶ درصد رشد مواجه بوده‌ایم. تمام گروه‌‌ها به جز گروه کلام آثاری را در بخش نهایی داشته‌اند؛ یعنی آثار این گروه‌‌ها مورد نیاز جامعه بوده‌اند؛ در بخش انقلاب اسلامی ۱۹ کتاب از کیفیت لازم برخوردار بود که ۲ اثر به بخش نهایی راه یافت که نشان دهنده تلاش بیشتر در این زمینه است.
در فرآیند ارزیابی سعی شده است که ارزیابان از مراکز مختلف انتخاب شوند؛ داوران نیز از مرکز اثر مورد نظر نبوده‌اند؛ در این مرحله ارزیابی اجمالی و تفصیلی در دو مرحله انجام شد؛ در نهایت ۴ اثر برگزیده، ۲۱ اثر تقدیر و ۲۶ اثر شایسته تحسین انتخاب شدند.
تدوین ۱۷ هزار کتاب پاسخی دندان‌شکن به منفی‌بافان حوزه است
در ادامه همایش، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی سخنران اصلی همایش گفت: خداوند به قلم، قسم یاد کرده است؛ قرآن کریم به حدی به این قطعه چوب ارزش قائل شده است که به آن قسم یاد کرده است. برخی مفسران در تفسیر «و ما یسطرون» بیان کرده‌اند که قسم به چیزی خورده که قلم‌‌ها، آن را می‌نویسند؛ این مساله نیز بیانگر اهمیت خاص قلم است؛ همیشه سخنان را باید در ظرف زمانی که وارد شده است نگریست؛ معتقدم که این آیه از معجزات پیامبر اکرم(ص) است؛ زیرا در آن زمان نه باسوادی وجود داشت و نه شرایطی بود که در عصر جاهلی کسی به قلم، قسم بخورد.
معراج پیامبر اکرم(ص) به آسمان در آن زمان معجزه بود؛ ولی ممکن است که امروز بتوان با سفینه‌‌ها حرکت کرد، ولی معجزه در شرایط خاص خود، خارق العاده است و مافوق قدرت همه انسان‌‌هاست و اینکه کسی این همه اهمیت برای قلم قائل شود، خارق العاده است.
روایت «مداد العلماء افضل من دماء الشهداء» نیز حدیث عجیبی است؛ این حدیث، یک حدیث کامل است که در ابتدا به بحث میزان اعمال می‌پردازد؛ در کفه‌ای از ترازو خون‌‌های شهدای اولین و آخرین و در کفه دیگر مداد علما قرار می‌گیرد و در نهایت مداد علما از خون شهدا ارجحیت می‌یابد. جاودانگی خون شهدا به وسیله مداد علماست، اگر آثار و کتبی که در خصوص حادثه کربلاست وجود نداشت، ممکن بود این حادثه فراموش شود؛ ولی این کتب، خون‌‌های پاک شهدا و خطبه‌‌های حضرات را ماندگار کرد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند که علم را پیش از رحلت علما بنویسید زیرا علم علما بدون نگارش از بین می‌رود؛ کسی که علمی از علوم اسلامی و حدیثی از احادیث اسلامی را بنویسد مادامی که آن علم باقی بماند و آن کتاب باشد، اجر و پاداش الهی برای او درج می‌شود.
آمار همایش کتاب سال حوزه، آمار دندان شکنی برای افرادی است که می‌گویند، حوزه علمیه در این سالها چه کرده است؟ این ۱۷ هزار کتاب در رشته‌‌های مختلف تولید شده است که پاسخ دندان شکنی به منفی بافان است؛ امروز روز جشن کتاب سال حوزه است که بیش از هزار کتاب حوزوی در آن عرضه شده است. خوشبختانه این آمار، سال به سال ارتقا یافته است، این آمار نشان دهنده حرکت رو به جلوی حوزههای علمیه است؛ این انقلاب دارای یک متن و حواشی است؛ متن این حرکت، تغییر سیاست کشور ما بود ولی حواشی آن دارای آثار و برکات فراوانی است که از متن هم بیشتر است؛ یکی از برکات این حوزه، برگزاری کتاب سال است.
در زمان مرحوم آیت‌الله بروجردی، حوزه علمیه تنها چهار هزار نفر طلبه داشت و در سال نیز چند ده کتاب نوشته می‌شد؛ ولی امسال در حوزه ما بیش از هزار کتاب نوشته شده است. طلاب باید مسائلی را برای کتاب نوشتن انتخاب کنند که مورد نیاز فراوان است؛ اسلام دینی جهانی و جاودانی است؛ روزگاری نوشته بودند که آفتاب نیمه شب فنلاند اسلام را به خطر انداخت زیرا اسلام جوابی برای آن ندارد که در آن سالها پاسخ دادیم که این پاسخ قبلا داده شده بود.
تلاش بیشتری در زمینه حل مسائل مستحدثه فقهی و علوم انسانی انجام شود
معتقد هستیم قواعد اسلامی به حدی است که با آنها می‌توان به تمام مسائل مستحدثه پاسخ داد؛ باید تلاش بیشتری در زمینه حل مسائل مستحدثه فقهی و علوم انسانی و سیاسی و اقتصادی انجام شود.
حوزه ما استعدادهای فراوانی دارد و می‌تواند کارهای بسیار خوب و ارزنده‌ای انجام دهد و انقلاب را حفظ کند؛ انقلاب از حوزه برخاسته و حافظ انقلاب نیز حوزههای علمیه هستند؛ برخلاف گمان کسانی که طور دیگری فکر می‌کنند.
باید سعی شود این آثار در فضاهای مجازی منعکس شود؛ هرچه این آثار خواننده و استفاده کننده داشته باشند، قطعا سودمند‌تر خواهد بود؛ اگر دیگران از فضای مجازی استفاده غلط کنند باید از این فضا، استفاده مناسب داشته باشیم.
پیروان اهل بیت(ع) در نشر مکتوب مسائل اسلامی پیشتاز هستند؛ روزگاری نوشتن حدیث در بلاد اسلامی ممنوع شد؛ در آن زمان، پیروان اهل بیت(ع) کتب مختلفی نوشتند؛ دلیل ممنوعیت نیز کاملا سیاسی بود زیرا بنی امیه نمی‌خواستند فضایل ائمه بیان شود. حوزه علمیه ما در همه جا پاسدار این مکتب بوده و خواهد بود.
اسامی برترین‌‌های کتاب سال حوزه
بیستمین همایش کتاب سال حوزه و دومین جشنواره مقالات علمی با اعلام و تجلیل از برترین‌‌های کتب و مقالات علمی به کار خود پایان داد.
بخش آثار مکتوب: لوح تقدیر به حجت‌الاسلام غلامرضا فیاضی و حجت‌الاسلام سید محمد مهدی نبویان برای کتاب «جستارهایی در فلسفه اسلامی».
گروه اخلاق و عرفان: لوح تقدیر به حجت‌الاسلام مسعود اسماعیلی برای تالیف کتاب «ماهیت معرفت عرفانی».
گروه حدیث، درایه و رجال: لوح تقدیر به حجت‌الاسلام محمود ملکی برای تالیف پایان نامه «بازپژوهشی منابع الکافی».
آثار علمی ترویجی بخش ویژه انقلاب اسلامی: لوح تقدیر به حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه برای تالیف «منظومه فکری امام خمینی(ره) و منظومه فکری مقام معظم رهبری».
بخش آثار علمی پژوهشی گروه فقه و اصول: لوح سپاس به حجت‌الاسلام محمد محمدی قائنی به پاس احراز رتبه شایسته تقدیر برای تالیف کتاب «المبسوط فی فقه المسایل المعاصره». گروه فقه و اصول: لوح تقدیر به حجت‌الاسلام سیدحسین منافی به پاسخ احراز رتبه شایسته تقدیر برای تالیف پایان نامه «اصل تخصص در دوران بین تخصیص و تخصص».
گروه اخلاق و عرفان: لوح تقدیر به حجت‌الاسلام احمد حسین شریفی و لوح سپاس به حجت‌الاسلام حسن نیکی اردکان در بخش پایان نامه «نقش عرف در ارزش اخلاقی». همچنین به حجت‌الاسلام سیدیدالله یزدان پناه و همچنین حجت‌الاسلام احمد ابوترابی نیز لوح سپاس اهدا شد.
آثار علمی ترویجی گروه فلسفه: لوح سپاس به حجت‌الاسلام عسکری سلیمانی امیری برای تالیف کتاب «اصول و قواعد برهان، شرح برهان شفا».
گروه تصحیح و تحقیق: لوح سپاس به حجت‌الاسلام علی فاضلی تعلق گرفت و در گروه کتب مرجع نیز از مجاهدت مرحوم آیت‌الله سیدعبدالعزیر طباطبایی یزدی تجلیل شد.
گروه اقتصادی: لوح سپاس به حجت‌الاسلام سید عباس موسویان برای تالیف کتاب «بانکداری اسلامی». آثار علمی ترویجی در گروه اقتصاد: از حجت‌الاسلام هادی عربی به پاس احراز رتبه شایسته تقدیر به پاس نگارش کتاب «پول و بانکداری اسلامی» تعلق گرفت.
گروه ترجمه: از حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی خطاط تجلیل شد؛ در گروه تفسیر و علوم قرآن نیز لوح سپاس همایش به حجت‌الاسلام محمد مرادی به پاس احراز رتبه شایسته تقدیر برای تالیف پایان نامه «تاویل در روایات تفسیری» رسید.
بخش گروه روانشناسی: حجت‌الاسلام محمد نوذری در لوح سپاس دریافت کرد؛ از میان آثار فرهنگی تبلیغی نیز لوح سپاس همایش به حجت‌الاسلام محسن عباسی تعلق گرفت.
لوح سپاس به مریم وفادار نصرالله‌زاده در بخش فقه و اصول در نگارش پایان‌نامه مرتبط به احکام شهرسازی تعلق گرفت؛ حجت‌الاسلام احمد ناظم و حوری صدر در بخش ترجمه نیز لوح سپاس دریافت کردند.
لوح سپاس به حجت‌الاسلام رضا ابروش در تالیف پایان نامه «طراحی و تبیین الگوی آینده پژوهشی اسلامی در برنامه ریزی» دریافت کرد. حجت‌الاسلام علی عسکری وزیر نیز به پاس تالیف پایان نامه «طراحی و الگوی مدیریت جهادی با استفاده از تجربه فرماندهان دفاع مقدس» لوح تقدیر گرفت.
بخش مقالات علمی حوزه در گروه تاریخ و سیره و تراجم حجت‌الاسلام صفری فروشانی به پاسخ تالیف مقاله علمی لوح تقدیر دریافت کرد؛ لوح سپاس جشنواره مقالات علمی در گروه کلام به حجت‌الاسلام عباس میرزایی رسید.
همچنین در بخش معرفی مراکز ناشران برتر و مراکز پژوهشی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) لوح تقدیر اهدا شد (به واسطه انتخاب ۴ اثر این موسسه در کتاب سال حوزه)؛ همچنین لوح سپاس ناشران برگزیده نیز به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به پاس انتخاب ۴ اثر از منشورات آن پژوهشگاه تعلق گرفت.
لوح سپاس دیگر در بخش مراکز پژوهشی نیز به پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تعلق گرفت؛ لوح سپاس ناشر شایسته تقدیر نیز به مجمع عالی حکمت اسلامی تعلق گرفت؛ در نهایت در بخش ناشر شایسته تقدیر از انتشارات آیین فطرت نیز تجلیل شد.
پیشنهادات برگزیدگان همایش کتاب سال حوزه
بنابر گزارش حوزه، در بخش پایانی همایش بیستم کتاب سال حوزه، نفرات برگزیده این همایش در نشستی به تبادل نظر و اندیشه پرداختند. از جمله نکاتی که در این نشست علمی از سوی برگزیدگان مطرح شد می‌توان به ضعف اطلاع رسانی در ارائه و پاسخ به شبهات علمی اشاره کرد؛ از دیگر پیشنهادات آن بود که برخی از کتب علمی حوزوی پر ارجاع بوده که باید بیشتر در دسترس قرار گیرند و یک بخش ویژه برای آنها در نظر گرفته شود.
از دیگر پیشنهادات آن بود که با توجه به اینکه تولیدات حوزه در بخش علوم انسانی که ناظر به توسعه علوم در کشور است دارای نقص و مشکل است باید با تلاش هرچه بیشتر فضلا برطرف شود. تجلیل و حمایت از مجموعه‌‌های فعال در بخش کتبی که نیازمند تولیدات مجموعه‌ای هستند نیز از دیگر پیشنهادات بوده است؛ حمایت از پژوهش‌‌هایی که به بهبود شرایط و وضعیت انسانی کمک می‌کنند نیز از دیگر پیشنهادات این محفل بوده است.
در این همایش مطرح شد، می‌توان به اهمیت پرداختن عملی به کتاب و پایان نامه‌‌های حوزوی از جمله توسعه شهرسازی با الگوی اسلامی تاکید کرد. ایجاد سامانه رتبه‌‌های تخصصی پژوهش‌‌های حوزوی با تاکید بر مقالات علمی به منظور ارایه نگاه دقیق از تولیدات حوزههای علمیه از دیگر پیشنهادات بوده است.
