شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: مسئله جانشینی پیامبر اعظم(ص) و رهبری امت اسلام یکی از قضایای مورد توجه مسلمانان از صدر اسلام تا به امروز بوده است.
بخش بزرگی از رویدادهای سال‌ها و ماه‌های پایانی حیات مبارک رسول اکرم(ص) و حوادث پس از رحلت ایشان معطوف به چگونگی امامت و رهبری جامعه اسلامی دانسته می‌شود که آثار آن به باور بسیاری از مورخان تاریخ اسلام تا به امروز باقی مانده است.
ویل دورانت، تاریخ‌نگار شهیر قرن بیستم در کتاب معروف خود به‌نام «تاریخ تمدن» حوادث پس از رحلت پیامبر(ص) را نوعی نزاع و درگیری در میان اصحاب او و اهالی مدینه بر سر جانشینی تصویر می‌کند که با وجود نقصان و برداشت اشتباه از آن دوره و کم‌اطلاعی و عدم ذکر جزئیات وقایع، اهمیت آن مقطع در سیر تاریخ اسلام را هویدا می‌سازد.
در حجه‌الوداع یا آخرین حج رسول خدا(ص) و نزول آیات اکمال دین در منطقه غدیر خم و اعلام ولایت، امامت و وصایت و جانشینی امیرمؤمنان(ع)، تلاش بزرگی برای تثبیت و امتداد این واقعه عظیم در ابتدا توسط خود حضرت رسول(ص) و سپس اهل بیت(ع) و صحابی وفادار ایشان آغاز شد.
یکی از عناصر و رموز امتداد غدیر اتکای آن به قرآن به عنوان منبع نخست و مشترک تمامی مسلمانان جهان است. آیات اکمال و تبلیغ که در سوره مائده قرار دارد زیربنای واقعه غدیر و رمز تداوم آن است. گرچه در میان مذاهب اسلامی تفسیرها و تلقی‌های متفاوتی از شأن نزول و معانی این آیات وجود دارد اما به هر صورت غدیر خم رویدادی غیرقابل انکار در تاریخ اسلام است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه می‌فرمایند: «حادثه غدیر جزو حوادث تردید‌ناپذیر است، حالا در جزئیاتش بعضی سعی کردند تردیدهایی ایجاد کنند، لکن اصل این واقعه که رسول مکرم(ص) در این حادثه امیرالمؤمنین را با این عنوان «مَن کُنتُ مَولَاهُ فَهَذَا عَلیٌّ مَولَاه» معرفی کرد، در این هیچ تردید نیست». (۶/۵/۱۴۰۰)
اما پس از اثبات وقوع این حقیقت در تاریخ اسلام، بُعد دیگر ماجرای غدیر چگونگی تداوم و استفاده از آن است. امت اسلام امروز به عنوان پیروان آخرین فرستاده الهی در زمین با مشکلات و بحران‌های گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کنند و چالش‌های فراوان یکی پس از دیگری جوامع اسلامی را دربرمی‌گیرد بدون آنکه بسیاری از رهبران و صاحبنظران مذاهب اسلامی راهکاری قطعی برای پایان دادن به مصائب روزافزون امت اسلام ارائه دهند.
رهبر فرزانه انقلاب درباره مسئله امتداد غدیر می‌گویند: «به حادثه تاریخی و عظیم غدیر که ما امروز آن را عید گرفته‌ایم، نباید فقط به چشم یک خاطره فرقه‌ای نگاه کرد. غدیر در حقیقتِ معنای خود، مخصوص شیعه نیست. اگرچه شیعیان به میمنت نصب مولای متقیان به مقام امامت و ولایت، در این روز عید می‌گیرند و شکرگزاری می‌کنند؛ اما در حقیقت، روز غدیر امتداد خط همه رسالت‌های الهی و اوج این خط روشن و نورانی در طول تاریخ است. اگر به مضمون رسالت‌های الهی نگاه کنیم، می‌بینیم در طول تاریخ نبوت‌ها و رسالت‌ها، این خط روشن دست به دست گشته تا به نبى مکرم خاتم رسیده و در پایان حیات آن بزرگوار، تجسم و تبلور آن به شکل حادثه غدیر خود را نشان داده است». (۱۲/۱۲/۱۳۸۰)
پدیده تکفیر که بیش از دو دهه بیشتر مناطق جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داد و چهره اسلام و مسلمانان را در جهان مشوه نمود با داعیه رهبری جهان اسلام و احیای خلافت اسلامی به میدان آمد و حاصل آن خون‌ریزی‌های بی‌سابقه و آوارگی و ویرانی بخش‌های مهمی از کشورهای اسلامی بود.
ضربات و آسیب‌هایی که تکفیر و اندیشه احیای خلافت در عصر حاضر بر پیکره امت اسلام وارد آورد نشان داد جهان اسلام تا چه اندازه به دلیل انتظار و اشتیاق عمیق برای شکل‌گیری رهبری مبتنی بر سیره رسول اکرم(ص) در دوران کنونی می‌تواند به سمت مدل‌های مدعی، جذب و منحرف شود.
یکی از بزرگ‌ترین خطراتی که امت اسلام و تمدن مسلمانان را به عنوان یکی از دستاوردهای نهضت بزرگ پیامبر اکرم(ص) تهدید می‌کند، جایگزین شدن قرائت‌ها و مدل‌های بی‌ارتباط با وحی و سنت اصیل نبوی یا همان اسلام ناب مبتنی بر ثقلین یعنی قرآن و عترت است.
در شرایطی که بخش بزرگی از بحران‌های جاری در جهان اسلام به دلیل ضعف در حکمرانی است فقه سیاسی همه مذاهب اسلامی به عنوان دستگاه علمی پیشنهاددهنده چگونگی اداره حکومت و جامعه همچنان تلاش می‌کند بتواند معیارهای نزدیک یا منطبق بر آموزه‌های وحیانی و عقلانی اسلام را برای تقویت وضع نظام سیاسی و اجتماعی کشورهای اسلامی ارائه دهد.
این شرایط و سیر تحولات معاصر در جهان اسلام نیاز به امتداد معارف غدیر به عنوان یگانه منبع عرضه اسلام ناب و اصیل و الگوی حکمرانی مبتنی بر حق، شایستگی، عدالت و کرامت انسان را اثبات می‌نماید.
بر این اساس حرکت به سمت خروج از دایره منازعات فرقه‌ای میان شیعه و سنی و تلاش مشترک برای برداشت و دریافت‌های زندگی‌ساز و جامعه‌ساز غدیر خم می‌تواند فصل تازه‌ای از همدلی و همکاری میان مذاهب اسلامی را آغاز کند.
امتداد غدیر در جهان اسلامی امروز نیازمند طرحی نو اما مبتنی بر قرآن و اجتهادِ متکی بر معارف ثقلین با رویکرد حل و رفع نیازها و بحران‌های جوامع اسلامی است./ قدس
