اخباری‌گری شکاف عمیقی بین شیعه و سنی ایجاد کرد

رئیس اسبق دانشگاه مذاهب اسلامی، اظهار کرد: تلاش‌های تقریبی نادرشاه به نتیجه مطلوب نرسید اما باعث شد فقهای شیعه مطالعه کنند و به نقاط ضعف و قوت یکدیگر بنگرند و نهضت علمای اصولی در برابر فقهای اخباری شکل گیرد و با قدرت استدلال، مذهب شیعه را از حالت اخباری‌گری به اصول‌گرایی تغییر دهند.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «حافظه تقریبی» از سوی دانشگاه مذاهب اسلامی با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بی‌آزار شیرازی رئیس اسبق دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد  که در ادامه گزارش آن را می‌خوانید:

از آنجایی که در زمان عباسیان دولت اسلامی دارای فرهنگی بود که مایه وحدت و انسجام مسلمانان شده بود ترکان که سمت آنها آمده بودند فرهنگ و تمدن اسلامی را گرفتند و به صورت مسلمان در آمدند. در این زمان، مشاهده می‌کنیم که طغرل‌بیگ سلجوقی، بغداد را تصرف و حاکمیتی پیدا می‌کند لذا ترکان سلجوقی که از مناطق سیحون و جیحون آمده بودند به سوی ترکیه امروزی می‌روند و وقتی دولت سلجوقیان ضعیف می‌شود شخصی به نام عثمان‌بیگ، حکومتی در برابر حکومت سلجوقیان تشکیل داده و اعلام استقلال می‌کند و مناطق وسیعی از جایی که تحت نفوذ حکومت آلپ ارسلان بود را اشغال کردند.

وضعیت روابط عثمانی و صفوی

بعد از وی فرزندش به عمارت عثمانی می‌رسد و در حدود سی و چهار پادشاه از خاندان عثمانی در طی چند قرن به عنوان امپراتوری عثمانی حکومت می‌‌کنند. در این میان افرادی بودند که به آنها ینی چری می‌گفتند که بسیار قوی و جنگجو بودند و سعی‌شان بر این بود که فرزندان بی‌سرپرست را به صورت سربازان بسیار مستحکم در بیاورند و به خاطر سپاه بسیار مقتدری که پدید آورده بودند دولت عثمانی فتوحات زیادی داشت. در همین دوران شخصی به نام سیدمحمد رضوی از سادات خراسان به منطقه ترکیه کنونی می‌‌آید و آنجا مستقر شده و مریدان فراوانی پیدا می‌کند.

اینها شیعه و معتقد به دوازده امام بودند و برای امام جعفر صادق (ع) و فقه جعفری نیز احترام زیادی قائل بودند، خلفای سه گانه را نیز قبول داشتند اما شیعیان بسیار متعصبی هم بودند. تمام ینی‌چری‌ها و قزلباش‌ها تحت سیطره بکتاشیان قرار گرفتند و دولت عثمانی هم به سوی محمد بکتاش آمد و از او تبرک جست به طوری‌که سپاهیان سلطان اورخان عثمانی را فرزندان حاج بکتاش می‌نامیدند.

با فتح قسطنطنیه، دولت عثمانی اهمیت فراوانی پیدا کرد و در این زمان که دولت عثمانی قدرت خود را در فتح قسطنطنیه به رخ می‌کشید در منطقه آذربایجان ایران حکومت صفویان تشکیل شد که اینها هم از جمله صوفیان بودند.

سپس یک نفر که همان شاه اسماعیل پسر شیخ حیدر و از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی است به وسیله مادرش به لاهیجان می‌رود و تحت مراقبت شیخ شمس‌الدین لاهیجی در می‌آید و علوم اسلامی و قرآن و اصول شیعه امامیه و همچنین فنون رزمی را یاد گرفته و تبدیل به شیعه متعصب می‌شود و وقتی به آذربایجان برمی‌گردد به همراه مریدان خود به قاتل پدرش حمله کرده و آن منطقه را فتح و در تبریز تاج گذاری می‌کند. فتوحات پی در پی نصیب او می‌شود و آنچنان قزلباشان به او اعتقاد پیدا می‌کنند که او را فردی مقدس می‌شمارند و معتقد می‌شوند که او در تمام نبردها پیروز خواهد شد.

دلایل حمله صفوی به افغانستان

جنگ چالدران میان سلطان سلیم و شاه اسماعیل پیش می‌آید که ابتدا صفویان پیشروی خوبی داشتند اما چون ارتش عثمانی توپ و سلاح‌های پیشرفته داشت در این جنگ پیروز شده و حتی خود شاه اسماعیل زخمی می‌شود و نزدیک بود اسیر شود لذا این ضربه بسیار سختی بر شاه اسماعیل است که باعث می‌شود بسیاری از افراد ایمانشان را به وی از دست بدهند. از سوی دیگر اروپاییان که همواره از دولت عثمانی بیم داشتند تلاش کردند با فرستادن اسلحه برای حکومت صفویه آنها را در برابر عثمانی حفظ کنند و بالاخره آنقدر هر دو طرف را تقویت کردند که این جنگ میان دو دولت عظیم اسلامی را ادامه دادند تا اینکه هر دوی این قدرت‌ها ضعیف شدند.

یکی از کارهای حکومت صفوی این بود که به افغانستان حمله کرد و می‌خواست آنها را مجبور کند دست از مذهب حنفی بردارند و شیعه شوند و آنها هم با فتوایی که از یکی از علمای مکه می‌گیرند با دولت صفوی می‌جنگند و بالاخره مرکز صفویه که اصفهان بوده را می‌گیرند و این شکستی سخت برای شاه طهماسب است. تا اینکه نادرشاه پیدا می‌شود و حکومت را از دست محمود افغان و پسرش می‌گیرد. تا آن موقع اخباریون که نفوذ زیادی داشتند معتقد بودند اجتهاد جایز نیست و فقط مجتهد معصوم که امام صادق (ع) باشد می‌تواند اجتهاد کند. از همین روی وحدتی که باید انجام شود انجام نمی‌گرفت چراکه اهل سنت می‌گفتند امام صادق (ع) را قبول داریم اما ایشان یک کتاب فقهی ننوشته‌اند که بگوییم همانند مجتهدان مذاهب اربعه دارای فقه مدونی هستند.

چرا تقریب نادری به نتیجه نرسید؟

بالاخره با تلاش و قدرت نادرشاه جلسه‌ای با عنوان وحدت میان شیعه و سنی برپا و نماز جمعه‌ای در صحن حضرت امیرالمؤمنین (ع) برگزار کردند و مردم مراسم جشن و سروری برای وحدت و تقریب نادری گرفتند. در دوره قاجار نیز تلاش‌هایی برای ادامه تلاش‌های تقریبی نادرشاه صورت گرفت و البته به نتیجه مطلوب نرسید اما باعث شد فقهای شیعه مطالعه کنند و به نقاط ضعف و قوت یکدیگر بنگرند و ببینند چه شد که تقریب نادری مورد توافق واقعی قرار نگرفت و شیعه و سنی فقط به شکل ظاهری جشنی برپا کردند. این باعث شد نهضت علمای اصولی در برابر فقهای اخباری شکل گیرد و این نهضت یک گام بسیار مهم و بلندی برای تقریب میان مذاهب بود و توانستند با قدرت استدلال مذهب شیعه را از حالت اخباری‌گری به اصول‌گرایی تغییر دهند.

امروزه نیز دارالتقریبی که در کشور مصر پیدایش یافته در واقع نهادی در برابر فقه اخباری‌گری است چراکه این اخباری‌گری بود که شکاف عمیقی در میان مسلمانان شیعه و اهل سنت ایجاد کرد. خوشبختانه اکنون اصول‌گرایی باعث شده آنچه امروزه در جهان تشیع حاکم باشد مراجع تقلید باشند که انقلاب اسلامی ایران نیز از همین فقهای اصولی پدید آمده است بنابراین متوجه می‌شویم طرز تفکری که در گذشته‌ها و مخصوصاً در دوره صفوی وجود داشته چقدر عوض شده و با اقدامات دارالتقریب، یک تقریب عملی پدید آمده است.

از سوی دیگر اقداماتی که حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به شکل عملی انجام دادند همانند تشکیل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی موجب شده گام‌های بلندی در راستای تقریب مذاهب در جهان اسلام برداشته شود./ ایکنا