اسلام و ساختار توزیع قدرت در خانواده

قدرت سخت در خانواده، قدرت آشکار و ملموسی است که ساختارهای حقوقی مبتنی بر آن هستند. قدرت نرم، توجه ویژه به تصرف ذهن فرد دیگر، از طریق ایجاد جاذبه است و زمانی یک فرد در درون خانواده قدرت نرم دارد که بتواند اطلاعات، دانایی، اخلاق و زیبایی را به منظور پایان بخشیدن به موضوعات مورد اختلاف به کار بندد.

به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی‏ علمی ـ ترویجی با موضوع: «اسلام و ساختار توزیع قدرت در خانواده» با ارائه خانم دکتر زارعی و با حضور حجت‌الاسلام‌ والمسلمین آقای دکتر رهدار (ناقد) و به دبیری خانم دکتر عبدالله‌‏آبادی چندی قبل در ساختمان پردیس حکمت برگزار گردید.

در آغاز این کرسی که با حضور جمعی از پژوهشگران و دانش‌آموختگان حوزوی و دانشگاهی برگزار شد، خانم دکتر زارعی در ضمن بیان محورهایی به ارائه دیدگاه خود درباره اسلام و ساختار توزیع قدرت در خانواده پرداخت که اعم مطالب از این قرار بود:

ـ معنای عام قدرت، توانایی کنترل بر رفتار سایر افراد به‏رغم میل باطنی آن‏ها است؛

ـ قدرت در خانواده به قدرت در تصمیم‏‌گیری‏‌ها معطوف است و به میزان زیادی تحت تأثیر جاذبه و علاقه است.

این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که ساختار توزیع قدرت در خانواده از منظر اسلام چگونه است؟

در پاسخ به این سؤال تفکیک قدرت سخت و نرم از یک‏دیگر مدنظر قرار گرفته است. قدرت سخت در خانواده، قدرت آشکار و ملموسی است که ساختارهای حقوقی مبتنی بر آن هستند. قدرت نرم، توجه ویژه به تصرف ذهن فرد دیگر، از طریق ایجاد جاذبه است و زمانی یک فرد در درون خانواده قدرت نرم دارد که بتواند اطلاعات، دانایی، اخلاق و زیبایی را به منظور پایان بخشیدن به موضوعات مورد اختلاف به کار بندد.

روش مقاله بر مبنای روش تحقیق تحلیل محتوای کیفی جهت‏‌دار است. در واقع براساس الگوی تحلیل (قدرت نرم و سخت) محورهایی استخراج و بر اندیشه اسلام به‏‌خصوص قرآن، عرضه و متناظر با آن‏ها  سخت مرد در درون خانواده و سکینت از آثار حوزه قدرت نرم زن در درون خانواده است. قدرت مدنظر آیه ۳۴ نساء، قدرت سخت است و از آیاتی که به معرفی زنان الگو پرداخته همانند آیه ۱۱ تحریم، آیه ۲۵ قصص، آیه ۶۹ هود، آیه ۴۴ نمل و… می‏‌توان شاخصه‌‏های قدرت نرم را استنتاج کرد.

انتقادات ناقد بر محتوای کلی مقاله:

۱- مقاله اساساً به ساختار توزیع قدرت در خانواده نپرداخته است. چون خانواده را به روابط میان زن و شوهر تقلیل داده و نقش فرزندان و حتی پدر و مادر را نادیده گرفته است. امتداد قدرت نرم و سخت در فرزندان در آن تبیین نشده است. لذا به سؤال اصلی که ساختار توزیع قدرت در خانواده است، پاسخ نداده است.

۲- متن مقاله و ارائه آن با سوگیری زنانه به جای پرداختن به روابط دیالکتیک قدرت میان زوجین نگاه خطی را غالب کرده و این مناسب محتوای عاطفی خانواده و روابط ما بین اعضای آن نیست.

۳- آیا قدرت سخت و نرم ویژگی است یا جنس آن است؟ آیا اساساً قوّامّیت را می‏توان قدرت سخت دانست؟

۴- شاخصه‏‌های قدرت نرم را هم زنان و هم مردان می‏توانند داشته باشند و این امر منحصر در یک جنس نیست.

۵- مطالب مستند شده در ارتباط با زیبایی، مربوط به حورالعین است و باید در رابطه با آن‏ها تأمل کرد که آیا می‏توان حورالعین را زن دانست؟

پاسخ به ناقد:

۱- تعریف خانواده در فقه بر بنیان زوجیت استوار است و بر بنیان پدر و مادر و فرزندان استوار نشده است. فرزندان و پدر و مادر رحم هستند که در خانواده حضور دارند. اما در لایه‏‌های بعدی شبکه روابط قرار گرفته‏‌اند. بنیان اصلی در خانواده بر مدار زوجیت است. بنابراین، مقاله کاملاً در راستای پاسخ به سؤال اصلی است. ضمن این‏که طبیعتاً دختران امتداد قدرت نرم زنانه و پسران امتداد قدرت سخت مردانه هستند.

۲- هم متن مقاله و هم ارائه بر دیالکتیک قدرت سخت مردانه و قدرت نرم زنانه تأکید دارد. به خصوص در آن‏جایی که بیان شد که این دو مکمل و مقوم یک‏دیگر هستند. ضمن این‏که قدرت سخت طبق تعریف و شاخصه‌‏های ما خشونت نیست؛ بلکه به اقتصاد، موقعیت اجتماعی، فیزیکی و هر فاکتور توانمندساز که آشکار و قابل مشاهده باشد، گفته می‏‌شود. بنابراین، تصویر شما از مسأله تصویر درستی نیست.

۳- قدرت نرم تنها در زمینه شاخصه مادری، مختص جنس است و در سایر موارد ویژگی است.

۴- در زمان ارائه مقاله نیز تأکید شد که این شاخصه‏‌ها مختص این دو جنس نیستند؛ بلکه هر دو می‌‏توانند این شاخصه‌‏ها را داشته باشند. اما اغلب و به صورت کلی این‏گونه است.

۴- نقد پنجم ناقد قابل تأمل است که باید در رابطه با آن بحث و بررسی‌‏های لازم انجام گیرد.