شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام نظری اظهار کرد: قطعا معامله «بیت کوین» دارای اشکال شرعی است؛ چراکه چنین خرید و فروش‌هایی را که بسیار مجهول هستند در اسلام، «غَرَری» مینامند که همراه با ضرر است و منظور از غَرَر این است که کسی از ماهیت این معاملات اطلاعی ندارد و همچنین در مورد مالیت آن هم تردید وجود دارد.
شبکه اجتهاد: در ماه‌های اخیر، بحث استفاده از پول‌های مجازی، مخصوصا «بیت‌کوین» در فضای رسانه‌ای کشور رواج گسترده‌ای داشته و با مخالفت‌ها و موافقتهایی مواجه شده است؛ تا جایی‌که برخی مسئولان ارشد اقتصادی کشور از جمله رئیس کل بانک مرکزی و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، بیت کوین را فاقد وجاهت قانونی معرفی کردند. در توضیح مفهوم این پول مجازی نیز باید گفت: که بیت‌کوین، یک ارز رمزگذاری شده است که کارکردی مشابه پول بدون پشتوانه دارد اما پول دارای یک جایگاه حقوقی است و باید دولت‌ها و بانک مرکزی هر کشوری، این جایگاه حقوقی را بپذیرند تا معامله بیت کوین نیز جنبه قانونی پیدا کند اما تاکنون هیچ کشوری در دنیا، ابزار بیت کوین را به عنوان یک پول برای استفاده در معاملات و داد و ستدهای افراد به رسمیت نشناخته است اما برخی کشورها، آن را به عنوان کالا قبول دارند؛ در نتیجه همچنان موانعی جدی برای توسعه آن وجود دارد. از سوی دیگر با توجه به مسلمان بودن مردم ایران و تأکید قانون اساسی بر ضرورت شرعی بودن تمام معاملات، برسی ابعاد شرعی معامله با پول‌های مجازی نیز دارای اهمیت است که متأسفانه تاکنون توجه چندانی به آن نشده است.
بانک مرکزی سوم اردیبهشت‌ماه، نیز طی اطلاعیهای رسمی، اعلام کرد که به‌کارگیری ابزار بیت کوین در مراکز پولی و مالی ممنوع است. در بخشی از اطلاعیه روز گذشته بانک مرکزی آمده است: از آنجایی که انواع ارزهای مجازی از این قابلیت برخوردار هستند که به ابزاری برای پولشویی و تأمین مالی تروریسم و به طور کل، جابه‌جایی منابع پولی مجرمان بدل شوند، حوزه نظارت بانک مرکزی برای پیشگیری از وقوع جرائم از طریق ارزهای مجازی، موضوع ممنوعیت به کارگیری ارزهای مجازی را به بانک‌ها ابلاغ کرده است. از این رو، با توجه به اهمیت موضوع، تمام شعب و واحدهای تابعه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و صرافی‌ها باید از انجام هر گونه خرید و فروش ارزهای مذکور و یا انجام هر گونه اقدامی که به تسهیل و یا ترویج ارزهای یاد شده بیانجامد، به طور جد اجتناب کنند. همچنین لازم به ذکر است با متخلفین، برابر قوانین و مقررات مربوط برخورد خواهد شد.
برای بررسی بیشتر، مکانیزم عملکرد «بیت کوین» و ابعاد فقهی آن حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به ایکنا گفت: بیت کوین، یک ارز رمزی است که در سیستم کامپیوتری وجود دارد و در شرایط کنونی، کسیکه این ارز مجازی را اختراع کرده است در خارج از کشور مشغول ایجاد بازار برای آن است اما همچنان به عنوان یک پول دارای جایگاه حقوقی برای معاملات مورد تأیید بانک مرکزی مورد پذیرش قرار نگرفته است.
هیچ بانک مرکزی از بیت کوین حمایت نکرده است
وی ادامه داد: بیت کوین همانند یک پول خرید و فروش می‌شود اما با این تفاوت که همه پول‌ها مربوط به یک بانک مرکزی مشخص هستند؛ مثلا دلار مربوط به بانک مرکزی آمریکا و یورو مربوط به بانک مرکزی اروپاست اما بیت کوین دارای بانک مرکزی و هیچ پشتوانه دیگری نیست و اگر از بین برود، کسی نمیتواند پاسخگو باشد و به همین دلیل نگرانی‌هایی در مورد آن وجود دارد.
نظری عنوان کرد: بیت کوین قابلیت خرید و فروش دارد و اگر وارد آن سیستم کامپیوتری شوید، مشاهده میکنید که امکان خرید و فروش آن وجود دارد اما صرفا رمز است و نه دولت رسما آن را پذیرفته یا صادر کرده است و نه اینکه بانک مرکزی مشخصی آن را پذیرفته و متولی آن شده است.
بیت کوین در روابط بانکی جهان غرب جایگاهی ندارد
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار یادآور شد: وقتی قصد خرید بیت کوین داشته باشید باید به ازای ارزش آن را پرداخت کرده تا آن را به شما واگذار کنند. این همانند نقل و انتقال اموال است که به صورت کامپیوتری انجام می‌شود. البته حتی در کشوری همانند آمریکا نیز به صورت قانونی معامله با این ابزار پذیرفته نیست و سیستم دولتی از این مبادلات پشتیبانی نمی‌کند.
نظری تأکید کرد: شاید در ژاپن بتوانید با این بیت کوین، کالا هم خریداری کنید اما بانک مرکزی ژاپن، چنین قانونی ندارد که اگر شما بیت کوین را به آن تحویل دهید، آنها هم دلار یا ین ژاپن را تحویل شما دهند؛ بنابراین در روابط بانکی آنها، این ابزار جایگاهی ندارد؛ چراکه مسئولی برای آن وجود ندارد.
معامله با بیت کوین همانند سفته بازی است
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: پول هر کشوری دارای پشتوانهای است و دولت آن کشور هم مسئول ارزش آن است. به عنوان مثال، دولت ایران مسئول ارزش پول این کشور و دولت عراق مسئول دینار عراقی و هر کشور دیگری نیز مسئول ارزش پول آن کشور است اما بیت کوین، مسئولی ندارد و صرفا رمزی در سیستم کامپیوتری است و برای خودش بازار پیدا کرده است. کسانی هم که به این سمت رفتهاند، با هدف سودآوری، دست به معامله بیت‌کوین می‌زنند و به تعبیری میتوان گفت معامله بیت کوین، اقدامی همانند سفته‌بازی است.
وی ادامه داد: مشتریان در این شرایط، بیت کوین می‌خرند که بفروشند و به سود برسند؛ بنابراین بیت کوین، یک رمز اعتباری است و قابل جعل هم نیست و کسی که نمیتواند آن را جعل کند تا به دیگران بفروشد. از سوی دیگر تاکنون نمونه موفقیت‌آمیزی از فعالیت با آن هم وجود نداشته است. البته بازار بیت کوین دارای کاهش و افزایش قیمت هست ولی اینکه بگوئیم دولتی از این واحد پولی پشتیبانی کرده و آن را پول رسمی تلقی کند، صحت ندارد و شما نمیتوانید کسی را به عنوان مسئول بیت کوین پیدا کنید.
چرا بیت کوین در ایران غیرقانونی اعلام شده است؟
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار درباره وضعیت معاملات با ابزار بیت کوین در ایران اظهار کرد: اگر این معاملات در ایران انجام می‌شود به صورت غیرقانونی صورت می‌گیرد و عدهای در حال عرضه آن هستند. اصل فعالیت آن در خارج از کشور ممکن است همانند فعالیت یک شرکت باشد اما در ایران به صورت فردی انجام می‌شود و در سیستم اقدام به خرید بیت کوین میکنند اما اینکار غیرقانونی نیست نمیتوانید آن را به بانک واگذار کرده و در مقابل، پولی را دریافت کنید.
نظری گفت: به دلیل آثار بدی که بیت کوین در پی دارد و همچنین به دلیل نداشتن اعتبار، معامله آن در ایران غیرقانونی شده است و شما کسی را نمیشناسید که بتوانید از طریق آن خسارت را دریافت کرده و مسئولیت را قبول کند.
مشکلات شرعی معامله پول‌های مجازی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره ابعاد فقهی معامله با بیت کوین عنوان کرد: قطعا معامله با بیت کوین دارای اشکال شرعی است؛ چراکه چنین خرید و فروش‌هایی که بسیار مجهول هستند را در اسلام، غَرَری مینامند که همراه با ضرر است. منظور از غَرَر این است که کسی از ماهیت این معاملات اطلاعی ندارد. همچنین در مورد مالیت آن هم تردید وجود دارد.
نظری درباره مفهوم معامله غَرَری در اسلام عنوان کرد: معامله غَرَری، معاملهای مجهول است که کسی مسئولیت آن را بر عهده نمیگیرد و به عنوان مثال، شما یک میلیون تومان را پرداخت کرده و کالایی را دریافت میکنید که هویت آن چندان معلوم نیست؛ بنابراین چنین معاملهای غرری بوده و اشکال شرعی دارد.
پول‌های مجازی پشتوانه دولتی و حقوقی ندارند
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در پاسخ به این پرسش که آیا نهادی در ایران، اقدام به بررسی ابعاد شرعی پول‌های مجازی، از جمله بیت کوین کرده است، تصریح کرد: کارهایی در این زمینه صورت گرفته است و از جمله در دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) ابعاد فقهی پول‌های مجازی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به بررسی ابعاد فقهی آن پرداختیم اما چون بورس یک سازمان دولتی است، چنین معاملاتی را اساسا به رسمیت نمیشناسد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا بیت کوین را میتوان پول تلقی کرد، گفت: بیت کوین یک واحد پولی همانند دلار است و با دلار و یا سایر پول‌ها هم مبادله می‌شود اما این واحد پولی تاکنون به صورت رسمی پذیرفته نشده است و در واقع یک واحد پولی است که پشتوانه دولتی و همچنین پشتوانه حقوقی برای آن وجود ندارد و کسی هم مسئولیت آن را بر عهده نمیگیرد. این ابزار همانند بسیاری دیگر از فعالیتها در فضای مجازی است که نمیتوانید منشأ آن را پیدا کنید.
