انتشار مجموعه‌ی ۶ جلدی «النجف الأشرف وحوزتها»

عتبه‌ی مقدسه‌ی عباسیه (علیه‌السلام) اخیرا کتاب شش جلدی «نجف اشرف و حوزه‌ علمیه‌ی آن» (النجف الأشرف و حوزتها) را به قلم دکتر عبدالهادی حکیم منتشر کرده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، جلد اول، «نجف اشرف و حوزه‌اش، مکان و مکین» به دنبال پاسخگویی به این سوال است که: حوزه‌ی نجف اشرف چرا و چگونه توانسته است طی هزار سال جایگاه خود را به عنوان مادر حوزه‌های علمیه در شرق و غرب عالم حفظ کند و راز آن در چیست؟

کتاب به همه‌ی آنچه که به پاسخ این سوال مرتبط است پرداخته است، از جمله تاریخ نجف اشرف، و جغرافیای آن، و عمق تمدنی آن پیش و پس از اسلام، و عتبه‌ی مقدسه‌ی علویه (علیه السلام) و فیوضات الهام‌بخش آن، و نیز زمینه‌ی فرهنگی نجف که پرورشگاهی برای حوزه بوده است، با ذائقه‌ی عربی وافرش در علوم مختلف زبان‌شناختی و آداب و فنون آن.

محیط نجفی که پرورشگاه حوزه بوده است، با سبک زندگی خاص خود که روح بادیه‌نشینی دارد و زبان و فرهنگ عربی‌اش که نزدیک به محیط و فرهنگ زمان نخستین تشریع است، نقشی برجسته از خود در این حوزه به جای گذاشته است و یکی از ویژگی‌های مهمی است که اغلب حوزه‌های علمیه‌ی دیگر فاقد آن هستند.

این محیط با تاثیرگذاری بر حوزه و تاثیرپذیری از آن، زبان قرآن کریم را از تلاش‌‌های دیگران برای فارسی‌سازی یا ترکی‌سازی آن حفظ کرد، بلکه تا جایی پیش رفت که یک پیشرو در توسعه‌ی علوم زبان عربی شد.

مراحل آموزشی و روش‌های مورد قبول در حوزه‌ی نجف چیست؟ این موضوعی است که جلد دوم کتاب با عنوان «نظام آموزشی: دانش‌اندوزان و مدارس، مراحل و روش‌ها، نکات مثبت و منفی» به آن پرداخته است، و در آن ۲۵ نقطه‌ی عطف را از لحاظ ایجابی در نظام آموزشی حوزه و خروجی‌هایش بررسی کرده است، یکی یکی و به تفصیل، و به همراه مثال‌هایی از خروجی‌های آن در نمونه‌های عملی و واقعی سیره‌ی مراجع عظام و علمای اعلام، که لازمه‌اش سیر در مسیر زندگی علمای نجف در دوره‌های زمانی مختلف، و حتی قرون متعدد بوده است، و آن را از سوی دیگر با ۱۵ نکته‌ی سلبی در نظام آموزشی حوزه مقایسه کرده است و خواهان رفع آن شده است.

جلد دوم ضمائم متعددی نیز دارد، و ضمیمه‌ی هشتم آن اسامی اساتید بحث خارج را در حوزه‌ی نجف اشرف فهرست کرده است، و ملاک انتخاب آنها برای این فهرست این بوده است تعداد حاضران در بحثشان و سابقه‌ی زمانی درسشان قابل اعتنا باشد. به علاوه‌‌ی اسامی اساتید سطوح بالای حوزه، که با همین دو ملاک انتخاب شده‌اند. در انتخاب این افراد از پرس‌وجو از افراد خبره و دانا و اهل تشخیص در این زمینه بهره گرفته شده است.

اما ثمرات این حوزه‌ی اصیل در زمینه‌ی علمی برای ما چه بوده است؟ در جلد سوم کتاب به این موضوع پرداخته شده است، و شامل مشهورترین علمای نجف اشرف از قرن پنجم تا قرن پانزدهم هجری، با معرفی مختصری برای هرکدام، می‌شود.

حوزه‌ی علمیه‌ی نجف طی قرون متمادی چه بر علم فقه و اصولش افزوده است؟ پاسخ به این پرسش، موضوع جلد چهارم کتاب با عنوان «بحث فقهی/اصولی: دوره‌ها و مکتب‌ها» است. در این جلد با تبیین دوره‌های علمی مختلف، برخلاف آنچه نظر غالب است، و با توضیح مفصل آنچه مجتهدان هرکدام از دوره‌ها بر بحث فقهی/اصولی افزوده‌اند، از نظریات و آرا و مبانی اصیل و ابتکاری یا تکامل دیگر مبانی، به این مسئله پرداخته شده است.

اگر چهار جلد پیش‌گفته نظام حوزه و سطح خروجی‌های علمی سابق آن را تا مرحله‌ی مرجعیت دینی روشن می‌کند، جلد پنجم به مرجعیت دینی اختصاص یافته است و برنامه‌های روزانه‌ی سه مرجع تقلید را از سه قرن متوالی تبیین می‌کند. با این حال، مهمتر از همه اینکه این جلد از کتاب بطور مفصل حضور اجتماعی و سیاسی مرجعیت حاضر در نجف اشرف را در مسائل عراق، از قرن ۱۳ هجری تاکنون باز می‌گوید.

بعد از آن، به اختصار به زندگی و مسیر علمی چهار نفر از مراجع معاصر ما می‌پردازد، و روش بحث فقهی/اصولی مرجع اعلی آیت‌الله العظمی سیستانی و آیت‌الله سید محمدسعید حکیم را با شرح و بسط بیشتری توضیح می‌دهد، و پس از آن به مبانی بنیادین در نظریه‌ی آیت‌الله سیستانی می‌پردازد که به نظریه‌ی «اراده‌ی امت» معروف است و سه رکن دارد، و سپس به مقایسه‌ی بین مبانی فکری آیت‌الله سیستانی و مبانی نظری آیت‌الله العظمی شیخ محمدحسین نائینی که در کتاب ارزشمندش «تنبه الأمه و تنزیه المله» آمده است می‌پردازد.

اما جلد ششم این کتاب به تبیین متون خطبه‌های نمازجمعه می‌پردازد که به نمایندگی از مرجع اعلی حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی (دام ظله) در مورد مسائل عراق ایراد شده است، و از فتوای جهاد کفائی تا پیروزی نهایی، با استناد به خطبه‌ها، فقره‌ها، و بلکه جمله‌هایی که از دفتر مرجعیت اعلی در نجف اشرف صادر شده است، مستندی تاریخی و دقیق از دیدگاه‌های ایشان در مورد مسائل عراق طی سه سال متوالی به دست می‌دهد.