شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام والمسلمین ایازی در این کارگاه به بیان دو منظر معرفت شناسی و روش شناسی قرآن و ویژگی‌های موثر آن در استنباط احکام پرداخت.
به گزارش شبکه احتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدعلی ایازی در طرح فقه پژوهی «مشق اجتهاد» با موضوع «روش استناد دهی به قرآن» که چندی پیش در مدارس علمیه آیت‌الله خویی(ره) و سعادت برگزار شد، بحث پیرامون قرآن را از دو منظر «نگاه معرفت شناسی قرآن» و «نگاه روش شناسی قرآن» قابل بررسی دانست و گفت: در نگاه معرفت شناسی قرآن با رویکرد استنباط فقهی باید جایگاه قرآن در استنباط را بررسی و ویژگی‌های آن در مقایسه با حدیث و سایر ادلّه فقهی و حتی سایر کتب الهی را شناسایی کرد.
وی با تأکید بر اهمیت شیوه استنباط از قرآن در نگاه روش‌شناسی به آن ابراز کرد: باید بررسی شود که آیا همان روشی که درباره استنباط از سنت و عقل وجود دارد، درباره قرآن نیز راهگشا است و یا اینکه تفاوت‌هایی وجود دارد؛ به عنوان نمونه، آیا تفاوت قرآن با سنت در مورد نفی و اثبات تاریخی و شخصی بودن قضایا، تأثیری در استنباط دارد یا خیر؟
استاد حوزه علمیه قم افزود: از هنگام نزول تا به امروز در منبع بودن قرآن شکی نبوده اما در قابل استناد بودن و نیز چگونگی استنباط از آن، سه نظریه طبق استقراء در نظرات انبوه فقهای شیعه پرچم‌داری می‌کند.
ایازی گفت: نظر مشهور بر این است که قرآن حجتی مستقل و منبع اولی و آخری است؛ آخری بدان معنا که در تعارض قرآن با سایر منابع، قرآن رجحان دارد و فصل الخطاب است.
وی عنوان کرد: نظریه دوم می‌گوید که قرآن منبع مستقلی نیست و حجّیت فی‌الجمله یا به تعبیر میرزا مهدی اصفهانی حجّیت جمعیه دارد، بدان معنا که قرآن با سنت حجّیت دارد.
ایازی در مورد نظریه سوم نیز بیان کرد: طبق این نظریه با وجود حدیث دیگر نیازی به قرآن نیست و شاهد آن، اندک بودن عمل فقها در استناد به آیات است.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه به بیان ویژگی‌هایی از قرآن پرداخت که در استنباط کردن از آن موثر هستند و در این رابطه توضیح داد: یکی از خصوصیات قرآن کریم بیان عام و کلی مسائل است که تفاوت جوهری آن با دیگر ادلّه هم چون حدیث را روشن می‌سازد؛ برای مثال در قرآن صرفاً تفصیل مقداری از ابواب ازدواج، ارث و دین بیان شده است.
ایازی با اشاره به این که احکام قرآن پراکنده است، گفت: آیات نماز، روزه و حج در مواضع مختلفی بیان شده است که این ویژگی می‌تواند حاوی نکاتی برای استنباط احکام از قرآن باشد.
وی در مورد انعطاف آیات قرآن و امکان تفسیرهای متعدد از آن اظهار کرد: به عنوان نمونه هفت احتمال در مورد عبارت «زلفی من اللیل» در آیه «أقم الصلاه فی طرفی النهار و زلفی من اللیل» بیان شده است.
استاد حوزه علمیه قم اضافه کرد: از دیگر ویژگی‌های قرآن به هم پیچیدگی مباحث آن است، بدان معنا که حتی یک آیه از قرآن کریم یافت نمی‌شود که اول تا آخر آن مثلاً فقط درباره فقه باشد.
ایازی در مورد ویژگی بیان تشویقی و کارکردی قرآن نیز توضیح داد: قرآن در لابه‌لای بیان احکام و مباحث تشریعی از تشویق استفاده می‌کند تا مخاطب بدان رغبت کند و آن را انجام دهد. در این رابطه می‌توان به آیه «کتب علیکم اذا حضر احدکم الموت ان ترک خیرا الوصیه للوالدین و الاقربین بالمعروف حقا علی المتقین» اشاره کرد.
وی ویژگی دیگر قرآن را لحن‌های متفاوت آن در بیان احکام معرفی و ابراز کرد: قرآن به جای استفاده از الفاظی چون وجوب، استحباب و کراهت در بیان احکام، کلماتی مانند کتب، کتابا، فرضناه، خیر، ویل و افلح را به کار گرفته است.
استاد حوزه علمیه قم در پایان گفت: هر کدام از ویژگی‌های قرآن می‌تواند در استنباط کردن از آن تأثیر بسزایی داشته باشد. به عنوان مثال می‌توان گفت از مجموع قرآن این نکته استفاده می‌شود که قرآن در دوران بین صحت و قبولی عمل؛ یعنی در نتیجه بخش بودن یا نتیجه بخش نبودن عمل، نتیجه بخش بودن و قبولی عمل را برمی‌گزیند.
