شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله اراکی با بیان اینکه شهید صدر آغازگر طرح فقه نظام در جامعه ما بود، گفت: ما باید جایگاه ویژه شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر را پاس بداریم. ایشان اولین فقیهی بود که بحث فقه نظام را برای اولین بار مطرح کرد.
به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله شیخ محسن اراکی، دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی، شامگاه دیروز در اختتامیه هفته بزرگداشت شهید صدر سخنرانی کرد و در آغاز سخنانش گفت: شهید صدر آغازگر فقه نظام در جامعه ما بود و ما باید راه او را ادامه دهیم. ابتدا باید مقصود از فقه نظام را تعیین کرد و سوال این است آیا فقه نظام با فقه فرد می‌تواند یکی باشد یا نه؟ ما به جای فقه نظام که شهید صدر استفاده می‌کرد، از فقه کلان استفاده می‌کنیم و در کتاب فقه نظام سیاسی این مسئله را تبیین کرده‌ایم.
وی ادامه داد: ما دو نوع فقه تشریعی داریم، فقه در حوزه فرد و در حوزه جامعه که این دو با هم تفاوت دارند. ما می‌توانیم این دو مسئله را در مقدمه حدیث غدیر که اساس ولایت است ببینیم. این حدیث هم در منابع سنت و شیعه آمده است، وقتی پیامبر خواستند اقراری بگیرند با دو تعبیر این کار را انجام دادند. در «أَلَسْتُ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ من أَنْفُسِهِم» ولایت فردی و در «أَلَسْتُ أَوْلَى بِکُلِّ مُؤْمِن» ولایت جمعی دیده می‌شود، از این‌رو ما دو شخصیت فردی و جمعی داریم.
آیت‌الله اراکی ادامه داد: ما دو نوع شخصیت و اراده داریم و ما در دیدگاه اسلامی هم اصالت جمعی و هم اصالت فردی داریم. فرد در خانواده با شخصیت فردی و در جامعه با شخصیت اجتماعی رشد می‌کند.
وی تصریح کرد: گاهی شخصیت جمعی با فردی تطابق دارد و گاهی ندارد که در این صورت مشکل ایجاد می‌شود و فرد گاهی با جمع همراه می‌شود و گاهی همراه نیست.
آیت‌الله اراکی با بیان اینکه شخصیت جمعی جامعه توسط حکومت اراده خود را اعمال می‌کند، گفت: قلب و مغز این عمل کننده، مدیر و حاکم است که لازم نیست فرد باشد و هیئت حاکمه می‌تواند خوانده شود. مجری تکلیف جمعی حاکم است، حالا این که چگونه شخص معین می‌شود، بحثی دیگر است.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: فقه بنا به تعریف متعارف علم به رفتار مکلف است و مکلف دوگونه است، یکی مکلف جمعی و یکی فردی و از این رو ما دو گونه فقه خواهیم داشت. برخی رفتارها اصالتاً جمعی است. برای مثال اگر برای حرکت یک سنگ نیروی ده نفر نیاز باشد، تکان دادن این سنگ با یک نفر ممکن نیست.
آیت‌الله اراکی تصریح کرد: از جمله رفتارهای جمعی تشکیل حکومت است، یعنی تا جمعی جمع شده و رهبری را قبول نکنند حکومت شکل نخواهد گرفت و هر جامعه برای اینکه واحد شود باید مرکزیت فرماندهی داشته باشد که جامعه باید متعهد شوند به اطاعت و یاری مالی و جانی از آن و این خود بحثی علم‌الاجتماعی با مبنای اسلامی است.
وی ادامه داد: هر حکومتی بر اساس دو میثاق اطاعت و نصرت شکل می‌گیرد که مبنای قرآنی دارد. تا اراده یکی نشود جامعه واحد نخواهد شد و وقتی جامعه تن به فرماندهی دهد ما شاهد شکل گیری حکومت خواهیم بود. ما در آیه ۱۰۷ سوره مائده میثاق اطاعت و در آیه ۱۱۱ سوره توبه میثاق نصرت را می‌بینیم. ما می‌بینیم در جامعه آمریکا که نقیض جامعه اسلامی است، این دو پیمان وجود دارد. اگر جامعه آمریکا به دستورات عمل نکند و یا یاری نکند از دولت آمریکا شکست می‌خورد.
آیت‌الله اراکی ادامه داد: فرق ولایت ما با دیگران این است که ما گوییم ولایت باید در دست عادل دانا باشد. حرف ولایت فقیه این است که کاملا عقلانی است اگر بخواهیم وارد پیمان اطاعت و یاری از حکومت بشویم که فرمان فرمانروای عدل باشد.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم تصریح کرد: اما امام تکلیفی بیشتر ندارد، زیرا این کار کاری فردی نیست و کاری جمعی است. اگر در برنامه‌های حکومتی اراده جمعی جلب نشد، دولت ناکارامد خواهد بود.
آیت‌الله اراکی با بیان اینکه مشکل ما در افراد نیست، گفت: من جوامع زیادی را دیده‌ام و جامعه‌ای صاف‌تر از جامعه ایرانی ندیده‌ام. وقتی می‌گوییم نتوانسته‌ایم نظام بانک اسلامی ایجاد کنیم به خاطر این است که با فقه فردی نمی‌توان این کار را کرد، زیرا عقود مختص فقه فردی است و بانک متعلق به نظام است. در نظام رفتارهای جمعی باید زیر سایه حکومت به رفتار جمعی بدل شود.
آیت‌الله اراکی اظهار کرد: اینکه ما در عرصه فرهنگ نتوانسته‌ایم فرهنگ اسلامی داشته باشیم به این خاطر است که نهادها بر اساس احکام فردی عمل کرده‌اند.
استاد مطرح حوزه علمیه قم، در پایان با اشاره به جایگاه بلند شهید صدر، اظهار داشت: ما باید جایگاه ویژه شهید آیت الله سید محمد باقر صدر را پاس بداریم. ایشان اولین فقیهی بود که بحث فقه نظام را برای اولین بار مطرح کرد.
لازم به ذکر است، آیت‌الله محسن اراکی از شاگردان شهید صدر و از ادامه‌دهندگان مکتب فکری و فقهی او است و در دروس خارج فقه و اصول خود که در عرصه‌های نو و مورد نیاز علوم انسانی همچون «فقه نظام سیاسی اسلام»، «نفقه نظام اقتصادی اسلام»، «فقه فرهنگ» و «فقه نظام عمران شهری» برگزار می‌شود با بهره‌گیری از روش فقهی و نوآوری‌های استاد خود که «فقه نظام» یکی از مهم‌ترین آنها است، در مسیر تأمین نیازهای علمی جامعه اسلامی گام برمی‌دارد.
