شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
یکی از بایسته‌های پژوهش در فقه و حقوق «منصوص شرعی یا تعلیمی؟» است. موضوعی که می‌خواهیم پژوهش کنیم باید بررسی شود که از موضوعات منصوص شرعی است و یا اینکه موضوع تعلیمی (لیس بمنصوص فی القرآن و الروایات) می‌باشد. مثلا “بیع” منصوص شرعی(احل الله البیع) بوده اما “معاطات” عنوان تعلیمی است که فقها به جهت مفاهمه، بیع را به بیع با صیغه و بدون صیغه تقسیم کرده و چنین تعبیری را به کار برده‌اند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست در کارگاه علمی «بایسته‌های پژوهش در فقه و حقوق» که با حضور فضلا و طلاب در انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، به بیان بایسته‌ها در تمامی علوم و بایسته‌های اختصاصی فقه و حقوق پرداخت و گفت: برخی بایسته‌ها مربوط به مطلق پژوهش است مثل بروز بودن و کارآمد بودن؛ البته بروز بودن غیر از مدگرایی است، مدگرایی در پژوهش آن را موقت می‌کند و یک آسیب است. مانند برخی از پژوهش‌ها که زمانی بسیار بروز بوده ولی ادامه پیدا نکرده است.
از روزآمدی و کارآمدی تا تطبیقات و امتداد پژوهش
این استاد خارج فقه و اصول سپس تاکید کرد: موضوع پژوهش نباید تکراری و کلیشه‌ای باشد؛ رسالتمان خواندن موضوعات گوناگون است اما قرار نیست که همه آنها را پژوهش کنیم. خواندن برای “کسب اطلاعات” اما پژوهش برای “ماندن” است.
وی افزود: به روز بودن غیر از مُد بودن است؛ به عنوان مثال در گذشته از اصول دیالکتیک و فلسفه هگل بحث می‌شد اما امروزه آنچنان برایمان ضرورتی ندارد. همچنین مباحث هرمنوتیک که برای زبان شناسی لازم است مورد مطالعه قرار بگیرد اما ضرورت دانش اصول نیست.
استاد علیدوست به دومین نکته اشاره داشت و گفت: «پژوهش باید امتداد اجتماعی داشته باشد». از این رو بحث نظری محض امتداد ندارد؛ از بایسته‌های پژوهش این است که اگر آن پژوهش قابل امتداد باشد، آن را امتداد و گسترش بدهیم. به عنوان مثال، فلسفه اسلامی که می‌خواندیم در مقابل ماتریالیسم تاریخی و دیالکتیکی آن زمان، امتداد سیاسی و تاریخی نداشت. در تطبیق باید نمودهای امروزی وجود داشته باشد و “امتدادُ کلُّ شیءٍ بِحسبه” می‌باشد.(۱)
بایسته‌های اختصاصی پژوهش در فقه و حقوق
استاد ابوالقاسم علیدوست با اشاره به برخی بایسته‌ها اختصاصی پژوهش در فقه و حقوق، نظیر گسست عناوین و قواعد تعلیمی از عناوین و قواعد منصوص، ابراز کرد: یکی از بایسته‌ها «منصوص شرعی یا تعلیمی؟» است. موضوعی که می‌خواهیم پژوهش کنیم باید بررسی شود که از موضوعات منصوص شرعی است و یا اینکه موضوع تعلیمی (لیس بمنصوص فی القرآن و الروایات) می‌باشد. مثلا “بیع” منصوص شرعی (احل الله البیع) بوده اما “معاطات” عنوان تعلیمی است که فقها به جهت مفاهمه، بیع را به بیع با صیغه و بدون صیغه تقسیم کرده و چنین تعبیری را به کار برده‌اند.
وی به عنوان مثال گفت: در بین خیارت، خیار حیوان و خبار مجلس (ما لم یفترقا) منصوص شرعی هستند اما خیار غبن تعلیمی است لذا وقتی می‌خواهیم ادله را بررسی کنیم در خیار مجلس به سراغ آیات و روایات می‌رویم اما در خیار غبن به قاعده لاضرر استناد می‌کنیم.
علیدوست دومین بایسته‌های پژوهش در فقه و حقوق را عنوان کرد: اگر منصوص هست باید اصالت داشته باشد. اصالت یعنی خودش مورد عنایت قرار بگیرد نه اینکه طریق به عناوین دیگر باشد. به عنوان مثال “غناء” از عناوین ملفوظ (منصوص فی الادله) است اما اصالت در حرمت ندارد بلکه همانطور که مرحوم شیخ انصاری می‌فرمایند آنچه موضوعیت دارد لهو و لعب است.(۲)
دریافت صوت کامل نشست علمی «بایسته‌های پژوهش در فقه و حقوق»
———————
- برای این بحث به کتاب «فقه و عرف» مراجعه کنید.
- جهت مطالعه بیش‌تر در این خصوص به مقاله «بایسته‌های مفهوم شناسی در نصوص دینی» مراجعه کنید.
