شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رئیس پژوهشگاه فقه نظام در خصوص تأثیرگذاری فقه بر فرایند مدیریت شهری بیان کرد: وقتی متوجه این مسئله شویم که دین تا چه اندازه می‌تواند در مدیریت شهری اثرگذار باشد، نقش فقه به مثابه روشی برای استنباط صحیح دین و برای تحقق احکام الهی و باورهای دینی در زندگی اجتماعی، مشخص می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج‌ابوالقاسم، رئیس پژوهشگاه فقه نظام، در هفتمین پیش‌نشست نخستین همایش ملی الهیات شهر با عنوان «جایگاه فقه در مدیریت شهری» که به‌صورت مجازی برگزار شد در خصوص فقه و زندگی شهری اظهار کرد: من بنا دارم که در این نشست به دو بخش تأثیر دین در مدیریت شهری و مدل‌های تأثیرگذاری فقه بر فرایند دینی شدن شهر، بپردازم.
اما در اینجا این سؤال ایجاد می‌شود که آیا دین در مدیریت شهری تأثیر دارد یا خیر؟ در حقیقت ما اگر توانستیم جایگاه دین در مدیریت شهر را اثبات کنیم، ناخودآگاه جایگاه فقه به‌صورت اجمالی در مدیریت شهر برای ما روشن می‌شود و لذا باید ببینیم که اساساً دیندار بودن در مدل شهری و نظام شهرسازی ما تأثیری دارد یا خیر.
وی ادامه داد: در اینجا لازم می‌دانم که به آیه‌ای از قرآن اشاره کنم که خداوند در آیه شریفه ۱۳ سوره مبارکه شورا خطاب به مؤمنان از آن‌ها مطالبه‌ای دارد و آن، برپایی دین است. از این‌رو ما باید به این نکته بپردازیم و تأمل کنیم که آیا مدل و نظام شهرسازی به اقامه دین کمک می‌کند یا خیر که قطعاً اینگونه است و ما باید ثابت کنیم که برخی از مدل‌های شهرسازی هستند که موجب تضعیف دین و دینداری می‌شوند و در نقطه مقابل نیز مدل‌های شهری دیگری هم هستند که منجر به اقامه و به پا داشتن دین می‌شوند.
آیا دین در نظام شهرسازی تأثیرگذار است
رئیس هیئت مدیره مؤسسه قرآنی نورالثقلین اضافه کرد: برای این موضوع لازم است که به چند نکته مهم اشاره داشته باشم. اولاً وقتی از دین سخن می‌گوییم این دین اعم از اعتقادات، اخلاقیات، رفتارهای فردی و اجتماعی انسان‌ها است و در حقیقت ما می‌خواهیم بدانیم که آیا این مقوله‌های دینی در نظام شهرسازی تأثیرگذار هستند یا خیر و در مقابل نیز نظام شهرسازی بر این مقوله‌های دینی انسان‌ها می‌توانند تأثیرگذار باشند یا خیر.
حاج‌ابوالقاسم تصریح کرد: در حقیقت با چیدمان شهری یک جامعه‌ای که خدا باور است و خداباور نیست می‌توان به این موضوع پی برد، چرا که مدل شهری این دو جامعه با یکدیگر کاملاً متفاوت هستند.
وی با بیان اینکه اخلاق یکی دیگر از مقوله‌های دینی است و می‌تواند در نظام شهرسازی مؤثر باشد، اظهار کرد: یکی از اخلاقیات خوب ما انسان‌ها کمک به یکدیگر است، گاهی یک مدل شهری اجازه نمی‌دهد که ما به دیگران کمک کنیم اما در یک مدل شهری دیگری می‌توان چنین کاری را انجام داد. برای نمونه یکی از اخلاقیاتی که مورد تأکید دین اسلام قرار گرفته حیا و عفت است. از این‌رو است که گاهی یک مدل معماری، عفت‌گریز و حیاگریز است و گاهی نیز مدل معماری، حیاگستر و عفت‌گستر است و همچنین رفتارهای فردی و اجتماعی نیز به همین ترتیب می‌توانند تأثیرگذاری خود را داشته باشند.
رئیس پژوهشگاه فقه نظام گفت: مقوله دیگری که در مدیریت شهری می‌تواند اثرگذار باشد و بسیار هم متنوع است، معماری شهری است که ما باید اثبات کنیم که دین در معماری شهر، چیدمان شهری، مدل توسعه شهر، المان‌های شهری و غیره تا چه حد می‌تواند تأثیرگذار باشد.
حاج‌ابوالقاسم با بیان اینکه انواع تأثیر شهر و شهرسازی در دینداری مردم نیز از جمله نکات دیگری است که باید مورد توجه قرار داد، تصریح کرد: همواره شهرسازی در دینداری مردم قطعاً تأثیرگذار است، اما این تأثیر گاهی مستقیم و گاهی نیز غیر مستقیم است، زیرا آنچه که ما طی روز در سطح شهر مشاهده می‌کنیم در خلقیات، رفتارها و جهت‌دهی سبک زندگی ما اثرگذار خواهد بود.
وی ادامه داد: برای نمونه اگر من در شهری زندگی کنم که تماماً در آن مراکز تجاری فراوانی وجود دارد و به نوعی همین امر باعث شده که دعوت‌کننده به مصرف‌گرایی شهر را فرا گرفته باشد، ناخودآگاه منِ نوعی، فردی مصرف‌گرا خواهم شد، اما از طرفی نیز اگر در شهری زندگی کنم که در آن شاهد دعوت به اخلاقیات باشم در این صورت این چهره شهر نیز می‌تواند در سبک زندگی من اثرگذار باشد.
آیا مدل‌های شهری به اقامه دین کمک می‌کنند
رئیس پژوهشگاه فقه نظام عنوان کرد: در جایی دیگر این سوال ایجاد می‌شود که آیا نظام دین بر شهرسازی تأثیر دارد یا خیر و آیا می‌شود گفت که مدل‌های شهرسازی به اقامه دین می‌کند؟ که در پاسخ به این مسئله باید گفت که همه می‌دانیم امروزه نظام شهرسازی تحت تأثیر عوامل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی قرار گرفته و به خوبی می‌شود به نظام حاکم بر یک شهر به اسلامی بودن و یا غربی بودن آن شهر پی برد که متأسفانه نظام شهری ما ترکیبی از فرهنگ ایرانی اسلامی و غربی شده است و متأسفانه ما نتوانسته‌ایم به یک مدل منسجم در نظام شهرسازی و مدل شهری دست پیدا کنیم.
حاج‌ابوالقاسم با اشاره به ابعاد تأثیرگذاری دین در نظام شهری بیان کرد: یکی از ارزش‌های دینی عدالت است که در حقیقت این مقوله به عنوان اصلی‌ترین ارزش اسلامی قطعاً در مدیریت شهری بسیار اثرگذار است که اگر نگاه عدالت‌محور بر مدیران شهری حاکم نباشد و نگرش مادی بر آن‌ها حکومت کند، در جامعه و شهر نوعی دوقطبی ایجاد می‌شود. در ذیل این مسئله نیز عدالت در اطلاعات و آگاهی شهروندان هم وجود دارد که این نیز امر بسیار مهم و قابل توجهی است.
وی اظهار کرد: مسئله دیگری که در این راستا مهم به نظر می‌رسد؛ خانواده است. ما در نظام اسلامی و دینی نگاه ویژه‌ای به خانواده داریم. در حقیقت نظام اسلامی، نظامی است که از خانواده‌ها تشکیل شده و خانواده به عنوان کوچکترین عنصر نظام‌بخش نهاد اجتماعی بشمار می‌آید. این در حالی است که متأسفانه ما در نظام مدیریت شهری غربی چیزی به نام خانواده مشاهده نمی‌کنیم و حتی گاهی برنامه‌هایی ضد ارزش نظام خانواده هم در این کشورها تهیه می‌شود.
رئیس هیئت مدیره موسسه قرآنی نورالثقلین تصریح کرد: نکته مهم دیگری که باید در مدیریت شهری به آن توجه داشت، مودت ایمانی، تکافل اجتماعی و نظارت اجتماعی است. در حقیقت شهر باید به گونه‌ای باشد که قلوب مومنین به یکدیگر نزدیک شود، صله رحم و ارتباط خویشاوندی نیز در جامعه رخ دهد که برای دست‌یابی به این مهم نیاز داریم که مدیریت شهر محله‌محور باشد که در حقیقت این مدل، یکی از مدل‌های اساسی در ساخت شهر اسلامی بشمار می‌رود.
حاج‌ابوالقاسم عنوان کرد: بنابراین اگر مدیریت شهر به گونه‌ای باشد که مودت ایمانی در شهر تقویت شود ما به این مسئله مهم اخوت و برادری ایمانی دست پیدا خواهیم کرد.
وی در ادامه مسئله دیگری را که می‌تواند در نظام شهری مؤثر باشد، مرکزیت مساجد در چیدمان شهری دانست و افزود: متأسفانه نگاه سرمایه‌سالار باعث شده که شهرهای نظام اسلامی به دلیل به حاشیه رفتن مراکز دینی، به سمت نابودی کشیده شود. برای نمونه در مشهد مقدس به دلیل ازدیاد مراکز تفریحی و تجاری به تدریج باعث می‌شود فضای شهر به سمتی سوق پیدا کند که گاهی افراد بدون هیچ انگیزه معنوی به مشهد سفر کنند و اغلب انگیزه خرید داشته باشند.
رئیس پژوهشگاه فقه نظام اظهار کرد: نکته دیگری که در ابعاد تأثیرگذاری دین در نظام شهری می‌توان به آن اشاره کرد، ترویج اعتقادات و باورهای دینی در المان‌های شهری و حتی در سبک معماری است. متأسفانه شاهد هستیم که برخی از سبک‌های معماری با کپی گرفتن ناقص از فرهنگ غربی‌ها در کشور ما رواج پیدا می‌کند.
حاج‌ابوالقاسم بیان کرد: مسئله دین و بلند مرتبه‌سازی هم یکی دیگر از مسائلی است که در این راستا باید به آن اشاره کرد. برخی از فقهای ما بر این باور هستند که این امر با ارزش‌های دینی سازگار نیست و همواره مقالات زیادی هم در این خصوص نوشته شده است.
وی در خصوص تأثیرگذاری فقه بر فرایند مدیریت شهری بیان کرد: وقتی ما متوجه این مسئله شویم که دین تا چه اندازه می‌تواند در مدیریت شهری اثرگذار باشد، نقش فقه به مثابه روشی برای استنباط درست دین و برای تحقق احکام الهی و باورهای دینی در زندگی اجتماعی، مشخص می‌شود.
بنابر گزارش ایکنا، رئیس هیئت مدیره مؤسسه قرآنی نورالثقلین تصریح کرد: همواره اگر نظر فقها بر شهر و مدل شهری و مدیریت شهر حاکم نباشد شهرهای ما به سمتی سوق پیدا خواهد کرد که این شهر تبدیل به یک شهر غربی و عاری از هویت دینی و اسلامی می‌شود که متأسفانه امروزه در مدیریت شهری هیچگونه نظارت فقهی وجود ندارد تا فقها تصمیمات شهری را با نگاهی مبنی بر عدم اینگونه مغایرت‌ها مورد بررسی قرار دهند.
