شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مرویان حسینی از تصویب نظام جامع پژوهش حوزه علمیه خراسان در شورای عالی این حوزه خبر داد که در سه فصل تدوین شده و چشم‌انداز تحقیق و پژوهش حوزه را در افق سال ۱۴۱۴ مورد هدف قرار داده است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست خبری طرح «نظام جامع پژوهش» حوزه علمیه خراسان با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمود مرویان حسینی، رییس کمیسیون تخصصی پژوهش شورای، حجت‌الاسلام اسفندیاری، دبیر کمیسیون تخصصی پژوهش شورا و معاون پژوهش حوزه علمیه خراسان و حجت‌الاسلام فتح اللهی، مسؤل دبیرخانه شورای عالی حوزه برگزار شد.
مرویان حسینی در ابتدا سخنان خود بیان داشت: اولین جلوه روحانیت شیعی، علم دینی است از زمان شیخ طوسی و شیخ مفید تا کنون حوزه‌های علمیه محل پرورش عالمان و مجتهدان و اندیشمندان اسلامی بوده و فقه و اصول و فلسفه و کلام و تفسیر و ادبیات و رجال و اخلاق و تربیت، در کنار تألیف متون دینی و نوآوری‌ها و ابتکارات علمی و اجتهاد همواره مورد توجه عالمان دینی و فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه بوده است.
وی افزود: هویت علمی حوزه در کنار هویت اجتماعی آن منشأ تحولات فکری و عملی عمیقی در طول قرن‌ها بوده که انقلاب اسلامی از جمله دستاوردهای مبارک تلاش هدفمند مجتهدان و عالمان است که در پیشگامی آن‌ها امام راحل عظیم الشان حرکت کرد. این که اهل‌بیت علیهم‌السلام همواره در مسیر تشکیل حکومت و حاکمیت دین خدا و ایجاد نظام اسلامی برای تحقق عدالت، معنویت و پیشرفت بودند از آن روی بوده که نظام اسلامی می‌خواست تمدن نوین اسلامی را بر اساس آموزه‌های دین و اجتهاد روشمند دینی شکل بدهد.
رییس کمیسیون پژوهش شورای عالی حوزه علمیه خراسان با بیان اینکه جایگاه تحقیق، به روز شدن پژوهش‌های روزآمد در حوزه علمیه بیش از پیش مطرح است، گفت: رشته‌های تخصصی، توجه به مسائل مستحدثه، پاسخگویی به شبهات دینی، حل مشکلات و نیازهای جامعه و انقلاب و نظام اسلامی و شکل گیری افق‌های جدید در مسیر دست یابی به تمدن نوین اسلامی، مسائلی است که ضرورت پژوهش و تحقیق را دو چندان می‌کند.
ظرفیت‌های علمی پژوهشی حوزه علمیه خراسان
مرویان حسینی خاطرنشان ساخت: خراسان ظرفیت‌های علمی و پژوهشی ممتازی داشته از جمله آن‌ها شخصیت‌های بزرگی که اندیشمندان و متفکران عالم اسلامی بوده‌اند به عنوان نمونه مرحوم آخوند خراسانی که از عالمان سترگ فقهی و اصولی بوده که هزاران مجتهد مستقیم و غیر مستقیم از خرمن علمی و مکتب اصولی ایشان بهره بردند.
وی افزود: حضرت آیت‌الله سیستانی از جمله آثار پر برکت حوزه علمیه خراسان بودند و امروز مسلمانان و به ویژه شیعیان عراق از هدایت‌ها و راهبری‌های ایشان در عرصه دین و دانش و هدایت مردم در مسیر زندگی بهره می‌برند و همچنین شخص مقام معظم رهبری که امروز خورشید درخشانی برای هدایت انسان‌ها و جوامع هستند.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: مجتهدان و متفکران، در کنار ظرفیت‌های علمی حوزه و استادان جوانِ نوآوری که امروز هم از آثار مجتهدان بنام گذشته بهره می‌برند منشأ تحولات هستند. آن‌ها افق‌های روشن و شایسته‌ای را در جهت رشد علوم اسلامی در آینده حوزه رقم خواهند زد.
کمیسیون تخصصی پژوهش و به شکل گیری نظام‌ها و فرآیندهای پژوهشی
مرویان حسینی گفت: با توجه به توسعه حوزه علمیه خراسان در سال ۱۳۹۴ توسط مقام معظم رهبری که منجر به تشکیل شورای عالی حوزه علمیه خراسان به عنوان دومین حوزه علمیه شیعی شد کمسیون‌هایی در این شورا ایجاد شد که یکی از آن کمسیون‌ها عرصه پژوهش و تحقیق را در حوزه علمیه پیگیری می‌کند و منجر به شکل گیری نظام‌ها و فرآیندهای پژوهشی بیشتر و گسترده‌تری نسبت به گذشته در بین فضلا، طلاب، متون درسی نظام‌های آموزشی و مؤسسات تحقیقاتی و رسیدن به نظام واره‌های جدید علوم حوزوی است.
وی افزود: بر این اساس کمسیون پژوهش شورای عالی حوزه علمیه خراسان در اولین گام موظف بود که نظام جامع پژوهش را تدوین کند که در تدوین این نظام سعی شد که برنامه‌ها و فعالیت‌ها و تلاش‌های مراکز مختلف مورد توجه قرار بگیرد.
نظام جامع پژوهش حوزه در افق ۱۴۱۴
رییس سابق سازمان تبلیغات اسلامی خراسان رضوی گفت: حکم ابلاغی مقام معظم رهبری به شورای عالی حوزه علمیه خراسان، بیانات و دیدگاه‌های امام راحل و مقام معظم رهبری و اساس نامه مصوب شورای عالی حوزه علمیه خراسان، سند چشم‌انداز حوزه علمیه و مصوبات شورای برنامه ریزی مدیریت گذشته حوزه علیه خراسان، نظام جامعه حوزه علمیه قم، نقشه جامع علمی کشور و دست آوردهایی که مراکز پژوهشی دیگر در حوزه‌ها و دانشگاه‌ها داشتند مورد توجه و بررسی، کارشناسی و بحث و گفت و گو قرار گرفت و نظام جامعی در سه فصل تدوین و طراحی شد که در ضمن آن چشم‌انداز تحقیق و پژوهش حوزه علمیه خراسان در افق سال ۱۴۱۴ ترسیم گردید.
وی افزود: سعی شد که در چهار عرصه، برنامه‌های کلان تدوین شود؛ در عرصه زیرساخت‌های پژوهشی ۱۱ اصل، در عرصه فرهنگ سازی پژوهش ۱۴ اصل، در عرصه منشورات علمی ۴ اصل و در عرصه نیاز سنجی پژوهشی ۳ اصل و در مجموع ۳۲ اصل کارشناسی شد و در جلسه ۲۵/۵/۱۳۹۶ بعد از بررسی شورای محترم عالی حوزه علمیه خراسان مورد تصویب قرار گرفت.
تشریح عرصه‌های نظام جامعه آموزش
رییس کمیسیون پژوهش شورای عالی حوزه علمیه خراسان پس از ارائه توضیحات، در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران پیرامون عرصه‌ها و ۴ محور برنامه ریزی شده پژوهش گفت: در برنامه ریزی‌های کلانی که در عرصه پژوهش باید اتفاق بیفتد تا آن چشم‌انداز پژوهش ۱۴۱۴ حوزه‌های علمیه خراسان محقق شود ۴ محور پیش بینی شد که این ۴ محور، اول زیرساخت‌های پژوهشی، دوم فرهنگ سازی پژوهش، سوم منشورات علمی- تخصصی و چهارم نیاز سنجی‌های پژوهشی است.
وی افزود: طبعاً برای این که جریان پژوهش و تحقیق به جریان جاری، پایدار و چشمه زاینده موثر دانشی تبدیل شود ما نیازمند به این هستیم که به زیرساخت‌های پژوهش توجه جدی داشته باشیم بنابراین چند مورد از بندهای این عرصه را عرض می‌کنم.
زیرساخت‌های پژوهش حوزه علمیه خراسان
مرویان در بیان برخی از بندهای زیرساخت‌های پژوهش گفت: ایجاد بانک اطلاعات پژوهشی جامع حوزه علمیه خراسان شامل مؤسسات پژوهشی، اطلاعات پژوهشگران، کتاب‌ها و کتابخانه‌ها، نرم افزارها و پایان نامه‌ها و نشریات با امکان بهره برداری و دسترسی کلیه مدارس و مراکز حوزوی.
وی ادامه داد: مورد دیگر تاسیس و بهره برداری از کتابخانه‌های جامع حوزه علمیه در موضوعاتی همچون فقه و اصول و علوم قرآن و حدیث، علوم عقلی و ادبیات عرب، در کنار تقویت و تجهیز و ساماندهی کتابخانه‌های مدارس و خود مدارس علمیه به نرم افزارهای مورد نیاز پژوهشی، ایجاد زیر ساخت‌های شبکه علمی مجازی برای مدارس برای بحث و گفت‌وگوی آزاد طلاب و اساتید به گونه‌ای که حدود ۱۵۰ مدرسه علمیه در استان‌های خراسان هم اساتید و هم طلاب در موضوعات علمی در مباحث پژوهشی در کرسی‌های نظریه پردازی بتوانند با بهره برداری از فضای مجازی بحث و گفت و گوی آزاد علمی و هدفمند داشته باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در ادامه اظهار کرد: مراکز مشاوره پژوهشی تجهیز و فعال‌سازی آن‌ها برای اینکه محصولات علمی- پژوهشی طلاب و دانش‌آموختگان سطوح مختلف حوزه که در قالب رساله‌ها و پایان نامه‌ها و پژوهش‌ها و تحقیقات که ارائه می‌شود به روز، مساله محور و متناسب با نیازهای نظام و جامعه اسلامی باشد تا بتواند از آخرین تحقیقات و پژوهش‌های آن مسائل بهرمند شود.
حمایت از مؤسسات پژوهشی و پژوهشگران
رییس کمیسیون پژوهش در ادامه بیان بندهای زیرساخت‌های پژوهشی گفت: حمایت از مؤسسات و مراکز پژوهشی و پژوهشگران حوزوی تا اینکه مؤسسات بتواند کارهای کلان پژوهشی را با قوت و فراغت مناسب اقدام کنند. برگزاری نمایشگاه سالانه دستاوردهای علمی پژوهشی مراکز و مؤسسات حوزوی با مشارکت نهادهای حوزوی و دانشگاهی که در هویت بخشی، اطلاع رسانی پژوهشی، جهت دهی به محصولات علمی – پژوهشی و در ایجاد ارتباط بین مراکز و مؤسسات پژوهشی می‌تواند نقش موثر و مفیدی را ایجاد کند.
وی افزود: تاسیس صندوق حمایت از مراکز و مؤسسات پژوهشی و پژوهشگران به منظور حمایت از ایده‌ها و طرح‌های پژوهشی و نوآوری‌های علمی در عرصه دانش‌های اسلامی که مورد نیاز حوزه‌های علمیه و جامعه و نظام اسلامی است و موارد دیگر بخشی از مصوبات عرصه زیر ساخت‌های پژوهشی است که طبعاً وقتی آرام آرام در قالب برنامه‌های سالانه معاونت محترم پژوهش با تخصیص اعتبارات با هماهنگی‌ها و برنامه ریزی‌ها با تمام تلاش استادان و طلاب و فضلا با اقدامات مدیریتی اعمال شود ما یک افق رضایتمندانه در خدمت نیازهای جامعه اسلامی در مسیر توسعه فرهنگ دینی و اسلامی در بین اقشار مختلف و در بین کشورهای همسایه می‌توانیم چشم‌اندازش را مشاهده کنیم.
مرویان حسینی در پاسخ به این پرسش نسبت به بندهای زیرساخت‌های پژوهش اظهار داشت: عرصه پژوهش عرصه دراز دامن، تاریخی و با تأثیر گذاری‌های تدریجی است نقش نظام جامع، نقش سیاست‌گذاری است نقش تعیین افق‌ها و رویکردها و نقش نشان دادن نقطه‌های مهم برای حرکت همه ضلع‌ها از مدیریت تا طلاب جدیدالورود از استادان گرفته تا برنامه ریزان، و کلاً نقش نظام‌های جامع نقش سیاست‌گذاری و نشان دادن مسیر است.
وی افزود: بخش قابل توجهی از این اصول و عرصه‌ها در طول تاریخ حوزه‌های علمیه محقق شده است اما امروز ما هم نیازمند هستیم به پشتیبانی بیشتر و هم نیازمند هستیم به جهت دهی‌های مشخص متناسب با سیاست‌های نظام اسلامی و در مسیر شکل گیری تمدن نوین اسلامی و در جهت حل مشکلات جامعه اسلامی که هماهنگی همه اضلاع اثرگذار در فرآیند رشد حوزه‌های علمیه را به همراه داشته باشد.
فرهنگ سازی پژوهش و آموزش پژوهش محور
مرویان حسینی نیز در ادامه بیان داشت: یکی دیگر از عرصه‌های معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خراسان بحث فرهنگ سازی پژوهش است بی تردید برای اینکه تحقیق و پژوهش تبدیل به یک جریان جاری شود نیاز به این است که فرهنگ پژوهش ارتقا پیدا کند و همه اجزا و ارکان رویکردشان پژوهش محور باشد.
وی ادامه داد: بر این اساس یکی از مصوبات مورد توجه، بحث اصلاح الگوی تدریس بر اساس آموزش پژوهش محور است به گونه‌ای که استادان در تمام سطوح و تمام عناوین درسی هم خود رویکردهای پژوهشی و تحقیقی را مورد توجه قرار دهند و هم سبک آموزش آن‌ها آموزش پرورش دهنده پژوهشگر باشد و هم محصول علمی عرصه‌های آموزشی ما منجر به شکل گیری پژوهشگران مورد نیاز باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: بر همین اساس الگوی تدریس باید در حوزه‌های علمیه به سمت آموزش پژوهش محور شکل بگیرد در تمام دروس به تدریج رویکرد این باشد که سهم قابل توجهی از نمره ارزشیابی طلاب و فضلا به مساله‌های پژوهشی اختصاص پیدا کند و کتاب کارهای پژوهشی در کنار متون و منابع آموزشی و کمک آموزشی تولید و مورد توجه قرار گیرد بر همین اساس مهارت‌های پژوهشی لازم جزو مصوبات است که هم گسترش یابد و هم تقویت شود.
تدوین منشور اخلاق پژوهشی و ترویج آن
رییس کمیسیون پژوهش شورای عالی حوزه علمیه خراسان در ادامه بیان داشت: روش مطالعه، روش تحقیق، روش مباحثه، روش تفکر و آنچه که از سنت‌های کهن و ارزشمند حوزه‌های علمیه در طول تاریخ افتخارآمیز حوزه‌ها بوده و همین طور استادان، مسئولان و کارشناسان پژوهشی و طلاب و فضلا مورد توجه قرار می‌گیرد و به جدیدترین روش‌های تحقیق و پژوهش در فضای مجازی با نرم افزارهای تخصصی که در این زمینه تولید شده آموزش می‌بینند.
وی با اشاره به امکان وجود سرقت‌های علمی بیان داشت: منشور اخلاق پژوهشی و ترویج آن در تمام سطوح را داریم چرا که در محیط‌های آموزشی ممکن است با سرقت‌های علمی مواجهه شویم در حوزه‌های علمیه تاکنون ما از این آسیب به دور بودیم اما برای اینکه آن امانت‌داری و ارزش اخلاق پژوهشی را به آن بیش از پیش پایبند باشیم منشورهای اخلاق پژوهشی تدوین خواهد شد و تمام ذینفعان و تأثیرگذاران در عرصه حوزه‌های علمیه و عرصه‌های آموزشی، موزش لازم در این قسمت را و پایبندی به آن و نظارت بر آن را در این منشور اخلاق پژوهشی خواهند دید.
الگو سازی گروه‌های پژوهشی
مرویان حسینی بیان داشت: الگوسازی پژوهش‌های گروهی را خواهیم داشت چرا که برخی از موضوعات و عناوین جز با یک گروه علمی- پژوهشی که در بخش‌های مختلف تولید علمی مشارکت داشته باشند محقق و میسر نمی‌شود بنابراین ما در حوزه علمیه خراسان به این سو حرکت خواهیم کرد و در کنار پژوهش‌های فردی و پژوهش‌های گروهی را هم مورد توجه قرار دهیم و تشویق و ترویج خواهیم داشت.
وی افزود: از جمله مباحث دیگری که در فرهنگ سازی پژوهش مهم است کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره و آزاد‌اندیشی است که مورد تاکید مقام معظم رهبری است. آن روحیه حریت علمی و کاوش برای دستیابی به نظریه حق که سیره گذشتگان و بزرگان کهن ما بوده است امروز می‌تواند به طور جدی تر مورد توجه قرار بگیرد و در حوزه‌های علمیه مباحث آزاد‌اندیشی بتواند به مسائل اجتماعی، جهان اسلام، مسائل فرهنگی اجتماعی داخل کشور و سؤالات و شبهات پاسخ بدهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی ادامه داد: تدوین ضوابط و قوانین کرسی‌های نظریه پردازی، حمایت از برگزاری چنین کرسی‌هایی با مشارکت مؤسسات، مراکز علمی و دانشگاهی و برگزاری آن‌ها مورد توجه است که در سال جاری هم ما هم امیدواریم موارد قابل توجهی از کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره و آزاد‌اندیشی اتفاق بیفتد و برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های آثار علمی و پژوهشی داخل و خارج از کشور با حضور پژوهشگران فعال و ممتاز حوزوی در آنجا و ارائه دیدگاه‌ها و نظریاتشان را داشته باشیم که این‌ها همه می‌تواند در عرصه فرهنگ سازی پژوهش مهم باشد.
ساماندهی و حمایت از تولید و نشر و توزیع منشورات علمی پژوهشی
رییس کمیسیون پژوهش شورای عالی حوزه علمیه خراسان بیان داشت: در عرصه منشورات علمی تخصصی ما نیازمند هستیم که سیاست گذاری و ساماندهی و حمایت از تولید، نشر و توزیع منشورات علمی پژوهشی حوزه علمیه صورت بگیرد الحمدلله امروز در حوزه علمیه خراسان مؤسسات قابل توجهی به خصوص مؤسسات وابسته به حوزه علمیه خراسان داریم که لازم است رشد نواندیشی‌های دینی معطوف به تأمین نیازهای جامعه، البته مستند به سنت‌های ارزشمند حوزوی را که مورد توجه این نظام جامع است در این منشورات علمی تخصصی به آن توجه کنند.
وی افزود: تاسیس مرکز تولید متون و منابع آموزشی و کمک آموزشی از جمله دیگر مصوبات شورای عالی حوزه علمیه خراسان است که دو عرصه پژوهش و آموزش باید در شکل گیری و تاسیس این مرکز با هم حمایت و همکاری لازم را داشته باشند.
لزوم نیاز سنجی پژوهش
مرویان حسینی گفت: آخرین عرصه، عرصه نیاز سنجی‌های پژوهشی است لازم است که ما همه آنچه که در عرصه تولید پژوهش و تحقیق اتفاق می‌افتد را معطوف به نظام اولویت‌ها و نیازسنجی کنیم. باید از پژوهش‌های موازی، پژوهش‌های کم مصرف، پژوهش‌های تکراری اجتناب کنیم و محصولات فاخر حوزه علمیه در سطح ۳ و ۴ و فعالیت‌های مراکز پژوهشی با نیاز سنجی‌های پژوهشی و در واقع بهره گیری از نظام اولویت‌ها تحقق یابد که می‌توانند مسیر ممتازی را در جهت تأمین نیازهای جامعه و نظام اسلامی داشته باشند.
وی افزود: امیدوار هستیم که با نظام جامع پژوهش که مورد توجه شورای عالی حوزه علمیه خراسان قرار گرفت فعالیت‌های پژوهشی با شتاب بیشتری با پشتیبانی و سرمایه گزاری دقیق تری صورت گیرد و از پژوهشگران و مؤسسات پژوهشی به منظور اتفاقات مبارک تری در جهت تأمین نیازهای جامعه نظام و انقلاب اسلامی پشتیبانی بهتری شود تا نگاه نواندیشی دینی متکی به سنت‌های ارزشمند و کهن حوزوی و توجه به افق‌های جدیدی که پیش روی حوزه‌های علمیه و پژوهشگران حوزوی است جدی تر شود. وی در پایان گفت: نیازمند به تدوین آیین نامه‌ها و نظام نامه‌هایی در این زمینه هستیم نیازمند به تخصیص اعتبارات و پشتیبانی‌های مدیریتی در این زمینه هستیم نیازمند به عظم جدی برای اجرای این مصوبات نظام جامع پژوهش از کلان تا خرد اجزای حوزه علمیه هستیم تا بتوانیم به آن دین و وظیفه که نسبت به مردم، نظام اسلامی و مکتب اهل‌بیت علیه‌السلام داریم عمل کنیم.
ارتقا کمی و کیفی پژوهش‌ها با قید پاسخگوئی به نیازهای جامعه، نظام و انقلاب اسلامی
در بخشی از این نشست خبری، حجت‌الاسلام اسفندیاری، دبیر کمیسیون پژوهش و معاون پژوهش حوزه علمیه خراسان در پاسخ به سؤالی پیرامون مأموریت‌ها و راهبردهای زیرمجموعه خود گفت: مأموریتی که در نظام جامع و برنامه‌های کلان پژوهشی در نظر گرفته شده همان‌طوری که اشاره شد ارتقاء کمی و کیفی پژوهش‌های دینی در حوزه علمیه خراسان با قید پاسخگویی به نیازهای جامعه، انقلاب و نظام اسلامی است.
وی در مورد راهبردها نیز گفت: چند راهبرد در این نظام جامع پژوهش مد نظر قرار گرفته است یک استقرار نظام جامع تأمین، تربیت، ارتقا و تأمین نیازهای جامع پژوهشی حوزه علمیه خراسان. که بر اساس همین حاج آقای مرویان هم فرمودند طرح ساماندهی و ایجاد بانک اطلاعاتی پژوهشگران حوزه علمیه خراسان راه‌اندازی شده که ان‌شاءالله تمامی اطلاعات در این سامانه ثبت خواهد شد. سامانه جامع اطلاعاتی پژوهشگران حوزه علمیه خراسان بر اساس برنامه نظام جامع از ابتدای اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ کارهای ابتدایی آن شروع شده و هم اکنون در حال تکمیل است.
ایجاد ۵ گروه پژوهشی ثابت با ۱۰۰ پژوهشگر و ۵ نشریه علمی
معاون پژوهش حوزه علمیه خراسان در ادامه بیان راهبردها گفت: فعال سازی نظام آموزش پژوهش محور به منظور تربیت پژوهشگران توانمند و انقلابی در تمام عرصه‌های علوم اسلامی یکی از برنامه‌ها و سیاست‌های اصلی است و بر همین اساس راهبرد سومی که در نظر گرفته شده نقش آفرینی فعال و هم افزایی در عرصه پژوهش است که این نمی‌شود مگر اینکه تعامل با نهادهای علمی، فرهنگی و سایر نهادهای همسو داشته باشیم.
اسفندیاری افزود: گروه‌های پژوهشی در ۵ قسمت فقاهت یا اجتهاد پروری، تفسیر و علوم قرآنی، علوم عقلی، شیعه شناسی و مطالعات زنان ایجاد شد که ۱۰۰ پژوهشگر به سرعت به طور دائم و ثابت مشغول به پژوهش هستند و این گروه‌ها در مراکز متناسب با همان موضوع در حال فعالیت هستند.
وی ادامه داد: ایجاد یا راه‌اندازی ۵ نشریه علمی در مدارس حوزه علمیه خراسان از دیگر برنامه‌ها است و نیز برنامه حمایت از آثار علمی- پژوهشی طلاب اعم از کتاب، مقاله، پایان نامه، نرم افزارهای علمی را داریم و به طور کلی بیست برنامه در معاونت برنامه ریزی و شروع شده است.
