جزئیات برگزاری کنگره میرزای نائینی در سال ۱۴۰۱/ نائینی به انحصار افراد خاصی درآمده و مصادره شده است/ جریان فقاهت، ثابت و بسته نیست/ فقه ظرفیت مواجه با مسائل نوپیدا را دارد

نشست خبری «کنگره بین‌المللی میرزای نائینی» با حضور اساتید ابوالقاسم علیدوست، احمد فرخ‌فال و ناصر رفیعی در بنیاد فرهنگی امامت برگزار شد. این در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ در ایران و عراق و با پیام‌ مراجع تقلید و حضور شخصیت‌های علمی به فارسی و عربی برگزار خواهد شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست، رئیس کمیته‌های علمی کنگره بین‌المللی میرزای نائنیی، در نشست خبری این کنگره که در بنیاد فرهنگی امامت برگزار شد، گفت: بنده با اینکه دبیر علمی برخی همایشات بوده‌ام ولی معتقدم که این کنگره از وجوهی با کنگره‌های دیگر تفاوت دارد، اولا نفس برگزاری این کنگره بسیار اهمیت دارد چون میرزای نائینی حق استادی بر گردن همه استادان و مراجع بعدی دارد و استاد استاد خیلی از استادان کنونی بوده است.

این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم افزود: وقتی بحثی از میرزای نائینی مطرح شود به صورت غیرمستقیم نوعی الگودهی صورت می‌گیرد، وقتی از علم و اخلاق ایشان گفته می‌شود الگو برای همه مردم است، همچنین بیان مطالب جانبی در مراسم بزرگداشت ایشان از دیگر فواید برگزاری این کنگره است. امروز گاهی شاهدیم که به دانش فاخر و فخیم فقه حمله‌هایی صورت می‌گیرد که قابل نقد و نادرست است و یکی از اهداف ما این است که بحث اصول آنطور که شایسته است مطرح شود.

علیدوست تصریح کرد: میراز گاهی به انحصار افراد خاصی درآمده و مصادره شده است، یکی از سیاست‌های کنگره این است که میرزا آن طور که هست معرفی شود بدون اینکه لباس ناچسبی بر او پوشیده شود. همچنین فایده دیگر، ارتباطی است که به این بهانه بین حوزه‌های ایران و عراق و به خصوص قم و نجف ایجاد می‌شود. به همین دلیل از روزهای اول، حوزه نجف در جریان قرار گرفت.

وی سپس بیان کرد: کنگره در ۴ بخش فقه و اصول؛ قرآن و حدیث، اندیشه سیاسی و سیره و زندگینامه آمادگی دارد تا آثار را بپذیرد، ایشان در اصول بر قله ایستاده و نظریه‌پرداز و مؤسس و صاحب مکتب است، در فقه هم همین‌طور و در تفسیر هم فعالیت‌های پررنگی دارد و وارد مباحث مختلف تفسیری شده است.

ورود میرزای نائینی به فلسفه‌های مضاف

علیدوست با بیان اینکه وی در فلسفه مضاف هم ورود داشته است، اضافه کرد: بنا داریم آثار میرزا را در حد ۲۵ جلد با عنوان «موسوعه میرزای نائینی» چاپ کنیم همچنین ایشان آثاری دارد که نزد ورثه اوست و هنوز چاپ نشده است و البته ورثه ایشان، همکاری خوبی با کنگره دارند. شش جلد هم از آنچه در کنگره و کمیسیون‌های آن و زندگینامه و اخلاق ایشان وجود دارد چاپ خواهد شد.

دبیر علمی کنگره میرزای نائینی اضافه کرد: میرزا، شخصیتی است که همه در برابر او کرنش علمی دارند، بنابراین سعی شده در هر کمیته که هر کدام ۱۵ عضو دارد، از بهترین‌های علمی استفاده شود. تلاش بر این است تا حوزتین ایران و عراق درگیر کار شوند و از مطالب برخی بزرگداشت‌های قبل هم استفاده خواهد شد.

علیدوست در پاسخ به این پرسش که آیا تفسیر وی منحصر به آیات‌الاحکام بوده است، گفت: گرچه بخش عمده تفسیر ایشان مرتبط با آیات‌الاحکام است ولی مباحث قرآنی خوبی درباره اصول فقه دارند و از قرآن در اثبات گزاره‌های اصول فقه بهره برده است، وی همچنین آیات کلامی و معرفتی را هم تفسیر کرده‌اند و از جمله در بحث استعمال لفظ در بیش از یک معنا توضیحاتی دارند.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش که آراء فقهی وی چه وجوه تمایزی با سایر مراجع دارد، گفت: سنجه‌های تزاحم از جمله مباحث مؤثر در فقه ایشان است که اهم و مهم یکی از آنها است.

عبور از فقه را قبول ندارم

علیدوست در پاسخ به پرسش ایکنا مبنی بر اینکه کنگره در راستای تبیین آراء فقهی، تفسیری و … یک عالم بزرگوار برگزار خواهد شد ولی برخی معتقدند که ما در حال دوره گذار و حرکت به سمت عصر فرافقه و در حقیقت عبور از فقه هستیم، تحلیل شما چیست؟ اظهار کرد: جریان فقاهت، جریان ثابت و بسته نیست که اگر مقداری از آن کم و زیاد شود بشکند، بلکه فقه قابل توضیح، قابل ترمیم، قابل تکمیل و قابل توسیع است؛ فقه ظرفیت دارد که با مسائل نوپیدا مواجه شود به شرط آن که با ابزار و افراد خاص خود وارد شود؛ بنابراین عبور از فقه نداریم و در کنگره قرار است این بحث انجام شود که فقاهت قرار است چه مواجهه‌ای با مسائل نوپدید داشته باشد.

وی تاکید کرد: مرحوم نائینی هم با مشروطه به عنوان یک موضوع نوپیدا مواجه شد و در کنگره هم نوع مواجهه وی مورد بحث قرار خواهد گرفت.

جزئیاتی از مقدمات برگزاری کنگره میرزای نائینی

حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، استاد جامعه المصطفی(ص) و دبیر شورای اجرایی کنگره میرزای نائینی، در این نشست خبری با استناد به برخی آیات قرآن مبنی بر جایگاه عالم، گفت: امام علی(ع) فرمودند: «مَن وَقَّرَ عالِما فقَد وَقَّرَ رَبَّهُ» که اگر کسی عالمی را تکریم و احترام کند گویا خداوند را تکریم کرده است. میرزای نائینی فقیه و اصولی بود که در مردادماه ۱۳۱۵ شمسی از دنیا رفت و در جوار حرم مطهر امام علی(ع) به خاک سپرده شد.

وی افزود: جرقه برپایی این کنگره از سال ۱۳۹۶ در جلسات خانگی جمعی از طلاب در نائین زده شد و کم کم به شکل امروزی، جلسه شورای سیاستگذاری و اجرایی برای آن تشکیل شده است و به صورت مفصل و علمی برگزار خواهد شد. میرزا شخصیتی است که شیخ آقابزرگ تهرانی او را عالم پرهیزگار و صالح و بی اعتنا به مقام و ریاست و دنیا توصیف کرده و مرحوم سیدمحسن امین هم او را عالمی فقیه و اصولی، حکیم، عارف و ادیب و عابد معرفی کرده است.

رفیعی با بیان اینکه گرچه او بیشتر به عنوان شخصیت فقهی اصولی مطرح است ولی شخصیت جامعی داشت، تصریح کرد: وی شخصیتی اخلاقی و صاحب ریاست عامه فقهی بود و سال‌ها شاگرد آخوند خراسانی هم بوده است و آیت‌الله خویی و علامه طباطبایی از شاگردان ایشان هستند. همراهی با میرزای شیرازی در نهضت تنباکو هم از افتخارات این مرجع عالیقدر است.

وی با بیان اینکه کمتر درس خارج است که در آن از میرزا و آراء وی نامی برده نشود، اضافه کرد: کنگره میرزا مجوز برگزاری از جامعه‌المصطفی و ISC را دارد و به زبان فارسی و عربی در ایران و عراق برگزار خواهد شد و در شهرهای مختلف این دو کشور شاهد برپایی کنگره خواهیم بود.

برگزاری ۱۰ نشست علمی  در داخل و خارج کشور

رفیعی بیان کرد: ده نشست علمی در داخل و خارج کشور و قبل از برپایی کنگره تشکیل خواهد شد و تاکنون ۵ جلسه شورای اجرایی درباره این کنگره داشته‌ایم؛ مراکزی چون مرکز مدیریت حوزه، مرکز مدیریت حوزه نجف و حوزه خواهران، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، آستان قدس رضوی، سازمان اوقاف، وزارت فرهنگ و ارشاد، مجمع جهانی اهل بیت(ع) و تقریب مذاهب اسلامی همچنین مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه و مؤسسه آل البیت(ع) هم در برپایی این کنگره همکاری دارند.

دبیر اجرایی این کنگره تصریح کرد: مقالات علمی خوبی تاکنون به دست ما رسیده است، همچنین ۱۷ نفر عضو شورای سیاستگذاری هستند که کار شناسایی و تهیه آثار فقهی، اصولی و تفسیری و …، برنامه‌ریزی برای تولید نرم‌افزار آثار میرزا، ارتباط با مراکز و نهادهاو شخصیت‌های علمی را دنبال می‌کنند.

رفیعی با بیان اینکه بیوت مراجع و رهبر معظم انقلاب هم در جریان برپایی کنگره هستند، گفت: از شاگردان آن مرحوم یعنی میرزا‌هاشم آملی، علامه طباطبایی، آیت‌الله میلانی و آیت‌الله خویی، کسی زنده نیست ولی مصاحبه‌هایی با شاگردان شاگردان ایشان انجام خواهد شد البته نوه‌های پسری هم دارند که معمم هستند و نوه‌های دختری ایشان هم آقایان انصاری قمی هستند و در قم تدریس می‌کنند و یکی از نوه‌های پسری ایشان هم خانم نحله غروی نائینی است که استاد دانشگاه تربیت مدرس تهران است.

ملاقات اعضای کنگره با رهبر معظم انقلاب

وی با اعلام اینکه ملاقات با رهبر معظم انقلاب و مراجع عالیقدر از جمله برنامه‌های این کنگره است و از پیام‌های ایشان استفاده خواهد شد، افزود: میرزای نائینی با اینکه تحصیل‌کرده اصفهان، قم و نجف‌اند ولی شخصیتی متعلق به همه دنیا هستند، زیرا دیدگاه‌های فقهی و اصولی وی فراتر از نجف و قم است.

رفیعی با بیان اینکه باید تلاش کنیم تا خیابان‌هایی هم به نام این عالم بزرگوار در برخی شهرهای ایران نامگذاری شود، اظهار کرد: برای معرفی وی، هشت صفحه زندگینامه منتشر و در اختیار عموم قرار می‌گیرد، البته عمده آثار علمی ایشان برای حوزویان و دانشگاهیان مفید است.

برپایی کنگره در سال ۱۴۰۱

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین احمد فرخ‌فال، دبیر کل کنگره میرزای نائینی در سخنانی گفت: این کنگره به مناسبت صدمین سال مهاجرت علامه میرزای نائینی از نجف به قم که با فشار انگلیس و دولت وقت عراق صورت گرفت برگزار خواهد شد؛ ایشان به همراه علمای دیگر ۱۱ ماه در قم ماندند.

وی افزود: کنگره میرزا با دستور مدیر حوزه علمیه و با دبیری علمی آیت‌الله استادی و مدیریت آیت‌الله علیدوست بر کمیته‌های علمی همچنین حضور حجت‌الاسلام رفیعی در مدیریت اجرایی انجام خواهد شد.

دبیر کل کنگره میرزای نائینی اضافه کرد: کنگره میرزای نائینی در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ برگزار خواهد شد و علاقه‌مندان تا ۱۵ اسفند ماه فرصت دارند چکیده مقالات و تا ۱۵ ادیبهشت هم اصل مقالات خود را بفرستند، این کنگره قدر مسلم در قم و نجف برگزار می‌شود ولی گزینه‌های دیگری هم در ایران و عراق وجود دارد؛ علاوه بر دو نشست عمده در حوزه‌های قم و نجف، نشست‌های متعددی به عنوان پیش نشست اصلی در حوزه‌های متعدد در حال پیش‌بینی است.

گفتنی است، در بخش پایانی این نشست خبری، از پوستر، سایت و تیزر کنگره بین‌المللی میرزای نائینی رونمایی شد.

محورهای کنگره بین المللی میرزای نائینی

کنگره بین المللی میرزای نائینی از سوی دبیرخانه این کنگره در محورهای پنجگانه فقه و اصول فراخوان شده است.

محور اول، مکتب شناسی، روش شناسی، رویکرد شناسی شامل زیر موضوعاتی چون: مکتب اصولی محقق نائینی است که ریزموضوعاتی چون نظریه پردازی، ساختارپردازی، انسجام بخشی به مباحث اصولی، اصلاح سازی، بازپروری دیدگاه‌های متقدمین، تهذیب، تکمیل و نقددیدگاه‌ها، قاعده سازی و دیدگاه‌های دیگر را شامل‌‌‌ می‌شود.

محقق نائینی و مکاتب؛ نائینی و مکتب نجف، نائینی و مکتب قم، نائینی و اهتمام به آرای اصولی گذشتگان و نائینی و دیگر مکاتب در نظر گرفته شده است.

عقل، عرف عقلا در مکتب اصولی و فقهی نائینی؛

گزاره‌های فلسفه و رویکرد فلسفی در مکتب اصولی و فقهی نائینی؛

قواعد فقهی در مکتب نائینی؛

روش شناسی اجتهادی محقق نائینی؛

انسجام بخشی و نظام وارگی در مکتب فقهی نائینی؛

امتداد مکتب نائینی در فقه و اصول؛

و مکتب فقهی و اصولی محقق نائینی و نگاه تاریخی؛

محور دوم شامل: مباحث تطبیقی و مقارنه‌ای شامل زیر موضوعاتی چون: اثرپذیری از متقدمین و متاخرین، اثربخشی و نائینی بر متأخرین، نائینی و محقق عراقی، نائینی و محقق عراقی، نائینی و محقق خراسانی، نائینی و شیخ انصاری، نائینی و محقق خوئی، نائینی و شهید صدر، نائینی و امام خمینی، نائینی و محقق فشارکی و نائینی و دیگران است.

نائینی و اخباری گری، نائینی و آرای اهل سنت و نائینی از اصول تا فقه که شامل زیر موضوعاتی چون: مبانی اصولی نائینی در آثار فقهی، مقارنه دیدگاه‌های اصولی نائینی در آثار فقهی او نسبت به آثار اصولی‌اش و اصول فقه فقه کاربردی و تجریدی در آثار نائینی است.

محور بعدی شامل: ارتباط شناسی فقه و قانون در آثار نائینی است و محور ششم نیز شامل سایر مباحث این عالم دینی است.

محور سوم شامل: منابع استنباط در مکتب فقهی اصولی محقق نائینی است که شامل ریز موضوعاتی چون جایگاه قرآن کریم، جایگاه سنت، جایگاه عقل، جایگاه اجماع و منابع پیرامون تنقیح مناط، القای خصوصیت، سیره عقلا، شهرت و غیره است.

بخش دوم: این محور شامل مکتب اصولی محقق نائینی و منبع واره‌ها است که شامل ریزموضوعاتی چون قیاس، عرف، مصلحت، فهم سلف، غایات احکام، مقاصد شریعت و دیگر منابع تبعی است.

بخش دیگراین محور شامل: گستره حجت شناسی منابع است و بخش دیگر نیز شامل ترتیب طولیت منابع است.

محور چهارم: نوآوری و نظریه پردازی محقق نائینی در مباحث اصولی که این محور شامل مواردی چون مباحث لغوی، استحضارات لفظی(مشتق، صحیح و اعم، اصاله الظهور، قرینه شناسی و…) است.

بخش دوم شامل: مباحث حکم شناسی از جمله ماهیت حکم، مبادی حکم، اقسام حکم، تضاد احکام، جمع حکم ظاهری و واقعی، قاعده تأسیس محقق نائینی در ترخیصات استثنایی منطبق بر عنوان وجودی، فرق بین ظهور تصدی و ظهور تصدیقی از نگاه محقق نائینی است.

بخش سوم و پس از آن شامل: اعتباریات، فرق امارات و اصول، امکان ترتب، استحباب عدم ازلی، قضیه حقیقی و خارجه، متمم العجل، تعارض ادله، مرجحات باب تعارض، فروع باب تزاحم تکالیف، نظریه سلطنت نفس (حق و تکلیف در طلب و اراده)، دیگر مباحث شاخص از دیدگاه محقق نائینی، اجراء مقدمات حکمت در مدخول اداه عموم و ضابط غیر محصور بودن در شبهه محصوره می‌باشد.

محور پنجم: نوآوری و نظریه‌پردازی محقق نائینی در مباحث فقهی

این محور شامل بخش‌های راهکار اختصاصی محقق نائینی در بیان امکان تجزی در اجتهاد، راهکار ویژه این محقق در دلیل بر انفعال آب مشکوک الکریه به مجرد ملاقات با نجس، محقق نائینی در تعریف مجازات با میقات، نگاه محقق نائینی در محدوده جریان قاعده جب و غیره است.

در این کنگره به محورهای قرآن، حدیث و آیات الاحکام کنگره بین‌المللی میرزای نائینی (ره) نیز اشاره شده است که بخش‌های آن به شرح زیر است:

الف) روش‌شناسی: در این بخش بر مباحثی همچون مبانی برداشت از قرآن از نظر محقق نائینی (مبانی و اصول تفسیر)، شیوه برداشت از قرآن از نظر محقق نائینی (روش‌های تفسیری)، بررسی گرایش تفسیری فقهی محقق نائینی (مبانی و اصول و شیوه‌های فرعی)، مبانی و اصول برداشت از سنت از نظر محقق نائینی، مرجعیت (منبعیت) قرآن در فقه از نظر محقق نائینی و مرجعیت سنت در فقه از نظر این محقق نائینی تأکید شده است.

ب) علوم قرآن: در این بخش به مصونیت قرآن از نظر محقق نائینی، اعتبار سنجی قرائات قرآن از منظر آیت‌الله نائینی، نسخ قران از منظر محقق نائینی (نسخ قرآن به خبر واحد و …)، محک و تشابه از نظر محقق نائینی اشاره شده است.

ج) تفسیر و معارف قرآن: تفسیر آیات شاخص (اعتقادی – اخلاقی و …) از نظر محقق نائینی و بطون قرآن و استفاده آن‌ها در استنباط از نظر محقق نائینی مباحثی است که در این بخش آمده است.

د) آیات الاحکام: در این بخش به بررسی آیات شاخص فقهی از نظر محقق نائینی، بررسی آیات شاخص اصولی از نظر محقق نائینی و رابطه روایات تفسیری و آیات الاحکام از نظر محقق نائینی پرداخته شده است.

ه) علوم حدیث: به مباحث شیوه فقه الحدیثی محقق نائینی، شیوه رجالی محقق نائینی، تخصیص و تقیید آیات به خبر واحد از منظر محقق نائینی، دیدگاه محقق نائینی نسبت به اخبار ضعیف و جعلی نیز در این بخش اشاره شده است.

محورهای کمیته علمی اندیشه سیاسی کنگره میرزای نائینی (ره) نیز به شرح زیر است:

قسمت اول کلیات بوده که به مسائلی همچون پیشینه اندیشه سیاسی محقق نائینی، شبکه منظومه مفهومی اندیشه سیاسی محقق نائینی، روش‌شناسی اندیشه سیاسی محقق نائینی، مستندات قرآنی اندیشه سیاسی محقق نائینی و مستندات روایی اندیشه سیاسی محقق نائینی اشاره دارد.

قسمت دوم که تحت عنوان دولت در اندیشه سیاسی محقق نائینی است به توضیح در خصوص رابطه دین و دولت، ادله ضرورت و اهداف تشکیل دولت مشروطه، عناصر دولت مشروطه، مرزهای دولت مشروطه و مساله ملیت و عقیده، تفکیک قوا و مباحث مرتبط، مرکز تصمیم‌گیری و مشروعیت در دولت مشروطه، قلمرو وظایف و گستره اختیارات دولت مشروطه، فرآیند و جریان قدرت در دولت مشروطه، روش‌های تأسیس و تغییر دولت، اصلاح یا انقلاب، جایگاه و نقش مردم در دولت مشروطه، حقوق مردم، حاکم عادل و جایر، عوامل و موانع استبداد و شرایط کارگزاران دولتی می‌پردازد.

قسمت سوم، مرتبط با مسائل سیاسی مبتلابه و معتنابه در اندیشه سیاسی محقق نائینی از قبیل عدالت اجتماعی، آزادی سیاسی قدرت، امنیت، مشروعیت و مقبولیت، امامت و ولایت معصومین (ع)، ولایت فقیه، شوری و مشورت، نظارت بر قدرت، مشارکت سیاسی، حق و تکلیف، حاکمیت و بیعت و انتخابات می‌باشد.

قسمت چهارم، این محور نیز به مسائلی همچون بازتاب، تداوم، تاثیرات و پیامدهای اندیشه سیاسی محقق نائینی بر متفکران مسلمان و رویدادهای معاصر جهان اسلام به ویژه ایران و عراق، نائینی و متفکران و جریانات ایرانی، نائینی و متفکران و جریانات عراقی، نائینی و متفکران و جریانات سوری، نائینی و متفکران و جریانات لبنانی و غیره اشاره دارد.

قسمت پنجم، تحت عنوان ظرفیت اندیشه سیاسی محقق نائینی در حل مسائل امروز جهان اسلام به مسائل دولت سازی، جامعه پردازی، امنیت سازی، تمدن سازی، پیشرفت مساله استکبار و سلطه‌ستیزی، طاغوت ستیزی و آزادی‌خواهی، عدالت و غیره می‌پردازد.