شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
توان و علاقه افراد متفاوت است. چرا فشار می‌آورید که طلبه دوره سطح را ۱۰ ساله باید تمام کند؟ چقدر بی‌سواد بار آوردید؟ شورای عالی چه‌کار می‌کند؟ وقتی یک طلبه ده سال درس‌خوانده ولی این‌قدر ضعیف است چه کسی خود را مسئول می‌داند؟ روش‌های قدیم را تغییر داده‌اند و این باعث ضعف حوزه‌ها شده است. این کتاب‌ها برای حوزه نیست این‌ها را ببرند در دانشگاه‌ها تدریس کنند. کتاب‌های بسیار قوی در حوزه داشتیم. خروجی روش‌های ۲۰ سال پیش چه کسانی بوده‌اند، خروجی روش‌های امروز چیست؟
اختصاصی شبکه اجتهاد: دروس خارج عالی‌ترین سطح آموزشی در حوزه علمیه است که ثمره سالها تلاش و زحمت طلاب در این دروس به بار می‌نشیند. سالهاست که شیوه تدریس در این دروس، به بوته نقد گذاشته شده است. این نقدها هم از جانب نواندیشان حوزوی مطرح است و هم در میان طلاب جوان، طرفداران زیادی دارد. با وقوع انقلاب اسلامی و لزوم پیشرانی حوزه در این میان، برخی معایب دروس خارج به خصوص به لحاظ محتوایی بیشتر نیز به چشم آمده است. در این خصوص، با استاد محمد باقری شاهرودی، از قدیمی‌ترین و باتجربه‌ترین اساتید حوزه عملیه قم گفتگو کردیم. او که سالها دروس سطح را تدریس می‌کرد چند سالی است که در زمره اساتید دروس خارج قرار گرفته است و مورد احترام اساتید و طلاب حوزه قم است. باقری شاهرودی اما معتقد است که شیوه قدیمی تدریس در حوزه، از بهترین شیوه‌های تدریس در جهان است. او ضعف‌های فعلی حوزه را ناشی از روشها و کتب جدیدی است که در بیست سال گذشته به حوزه آمده است. با او در رابطه با مزایا و معایب دروس خارج فعلی حوزه گفتگو کردیم. مشروح سخنان وی در گفتگو با نشبکه اجتهاد»، به قرار زیر است:
اجتهاد: بایسته‌های درس خارج معیار در فقه معاصر، چه اموری هستند؟
باقری شاهرودی: روش تدریس در حوزه علمیه یکی از بهترین روش‌های تدریس موجود در جهان است. از نکات قابل‌توجه در این روش می‌توان به رابطه شاگرد و استاد، شیوه تدریس و ارجاع دهی اشاره کرد. در این میان البته نکات دیگری نیز وجود دارد که بدانها اشاره می‌شود:
۱. استادی که درس خارج تدریس می‌کند باید مشکلات جامعه اسلامی ازجمله مشکلات فرهنگی و دینی، کلامی و کاستی‌های احکام شرعی را در نظر بگیرد؛ چراکه اسلام قصد دارد جامعه بشریت را در مسیری که خداوند متعال در نظر گرفته و اراده کرده قرار دهد و اجازه ندهد از هدفی که خداوند برای بشریت مدنظر دارد تنزل کند، لذا باید توجه داشته باشد مسائلی که جامعه با آن درگیر است موردبحث جدی قرار گیرد. البته نباید از این نکته غافل شد که بعضی از مسائل از صدر اسلام تاکنون مورد بحث بوده است؛ چراکه نباید اجازه دهیم احکام شریعت مندرس شود، حتی احکامی که امروزه موضوعیت ندارد. به هر حال، اسلام همه این احکام را جعل کرده و لذا باید به آن‌ها پرداخته شود؛ چراکه افراد یا در حال حاضر به این احکام مبتلا هستند یا در آینده مبتلا می‌شوند. حکومت اسلامی برای ما روشن کرد اگر در گذشته مباحث حکومتی بحث می‌شد امروز این‌قدر کاستی نداشتیم.
۲. یکی دیگر از بایسته‌های درس خارج، موضوع شناسی مناسب است. در این راستا باید دقت نظر خاص صورت بگیرد و با متخصصین مشورت شود تا دقیق و عمیق موضوعات شناخته شود.
۳. نکته دیگر این است که اساتید باید در تدریس درس خارج، به کتب قدما توجه داشته باشند. بعضاً دیده می‌شود اساتید ما کمتر به کتب قدما ارجاع می‌دهند. مثلاً به کتاب جواهر و کتب علامه خیلی کم ارجاع داده می‌شود. این کافی نیست. دیدن کتب دیگران و ارجاع مطالب به آن کتب، باعث تقویت و غنای دروس خواهد شد.
۴. در نوشتن تقریرات باید جنبه رشد طلبه در نظر گرفته شود. تقریراتی که فضلا می‌نویسند عیناً مطالب کلاس است و جهت تکلیف درس و امتحان تحویل می‌دهند. این صحیح نیست. باید طلبه در کلاس، درس را با دقت گوش کند و فقط نکات و بزنگاه‌ها را بنویسد و ارجاعات را یادداشت کند تا بعد مطالعه و مباحثه کند و تقریر را بنویسد.
اجتهاد: اشکالات محتوایی دروس خارج فقه معاصر را در چه اموری می‌دانید؟
باقری شاهرودی: متأسفانه بعد از ۴۰ سال که از انقلاب می‌گذرد، وقت زیادی در فقه و اصول گذاشته‌ایم ولی نتوانستیم متن کاملی را در مسائل فقهی تحویل بدهیم، مخصوصاً در مسائل مستحدثه که امروزه جامعه به آن مبتلاست؛ متنی که پیرامون آن بحث شود و باعث جهت‌دهی و استحکام دروس باشد. در گذشته متن‌های خیلی خوبی مانند عروه نوشته شده است ولی باید در تمام مسائل فقهی و اصولی، متن داشته باشیم تا این متن، محور تدریس باشد و طلبه بتواند پیش مطالعه کند و اقوال دیگر را ببیند. از طرفی استاد باید قول مشهور را ارائه کند و به آن متن مدنظر هم بپردازد، لذا چون متن و رویه ثابتی نیست هر استادی از یک‌طرف بحث را آغاز می‌کند و بعضاً یک تزاحم و ناهماهنگی دیده می‌شود. به‌طور مثال، مسائل پزشکی از مسائل طهارت و نجاست قطعاً کمتر است. وقتی آن مسائل را در عروه جمع کردیم، پس برای مسائل مستحدثه مانند پزشکی نیز همین کار باید انجام شود.
بعضی مواقع، اساتید محترم در مباحثی که متن هم داریم، از متن در تدریس درس استفاده نمی‌کنند، لذا همان اشکالات و ضعف‌هایی که عرض کردیم ایجاد می‌شود. طلبه نمی‌تواند پیش مطالعه کند و سردرگم می‌شود.
نکته دیگر اینکه اساتید ما بعضاً احاطه کامل به ادله و قواعد ندارند و این از نحوه استدلال‌ها مشخص است. وقتی ادله ایشان را نگاه می‌کنیم متوجه این ضعف می‌شویم. البته امروز ما بهترین حوزه شیعی را داریم که حرف اول را در جهان می‌زند ولی اساتیدی هم داریم که این ضعف‌ها در آن‌ها دیده می‌شود.
اجتهاد: اشکالات روشی دروس خارج فقه معاصر را در چه اموری می‌دانید؟
باقری شاهرودی: یکی از اشکالات، اعمال سلیقه در روش‌های قدماست. بنده با اعمال سلیقه مخالف نیستم ولی در دنیا، وقتی خروجی یک روش و طریق محرز است روش دیگری که خروجی آن محرز نیست را جایگزین نمی‌کنند.
نکته دیگر اینکه توان افراد و علاقه افراد متفاوت است. چرا فشار می‌آورید که طلبه دوره سطح را ۱۰ ساله باید تمام کند؟ چقدر بی‌سواد بار آوردید؟ شورای عالی چه‌کار می‌کند؟ وقتی یک طلبه ده سال درس‌خوانده ولی این‌قدر ضعیف است چه کسی خود را مسئول می‌داند؟ روش‌های قدیم را تغییر داده‌اند و این باعث ضعف حوزه‌ها شده است. این کتاب‌ها برای حوزه نیست، این‌ها را ببرند در دانشگاه‌ها تدریس کنند. کتاب‌های بسیار قوی در حوزه داشتیم. خروجی روش‌های ۲۰ سال پیش چه کسانی بوده‌اند و خروجی روش‌های امروز، چه افرادی هستند؟
شیوه‌های آموزشی و برنامه‌های فعلی، خروجی مطلوب ندارند. یک طلبه یک درس می‌تواند بگیرد ولی طلبه دیگری، استعداد و قدرت بیشتری دارد. بعضی از طلاب، مسیر کار و خدمت آن‌ها متفاوت از فقه و اصول است. خب، کفایه به چه درد این شخص می‌خورد؟ آقایان جواب بدهند. این شخص باید عروه بخواند و مسئله‌ها را مسلط شود؟ متأسفانه روشها معیوب است.
منشا ضعف طلاب، روش‌هایی است که امروز برای آموزش در حوزه‌ها اتخاذ کرده‌اند. فشار که می‌آوردند، طلاب نمره محور می‌شوند و هدف فراموش می‌شود.
اجتهاد: مزایا و محاسن دروس خارج فقه معاصر را در چه اموری می‌دانید؟
باقری شاهرودی: نقاط قوت بسیاری می‌توان برای دروس خارج شمرد. ازجمله اینکه روش‌هایی که استفاده می‌شود از بهترین روشها در آموزش در جهان است. اغراض در حوزه‌ها با مراکز علمی دیگر متفاوت است. مباحثه‌ها و مرور دروس در جلسات و گعده‌های بعد از درس، مانند مرحوم میرزا جواد تبریزی، بسیار عالی بوده است.
تنوعی که حوزه‌ها در اساتید دارند در هیچ جای دیگر نیست. در مدرسه مرحوم گلپایگانی، در یک شبانه‌روز، بیش از ۲۵۰ تا ۳۰۰ استاد وجود دارد. در دروس خارج، ۷۰ تا ۸۰ استاد متنوع وجود دارد. هر فردی، با هر شیوه و سلیقه‌ای که می‌تواند ارتباط برقرار بکند، در همان درس شرکت می‌کند.
در دانشگاه‌ها افراد آموزش می‌بینند، مدرک می‌گیرد و غالباً تمام می‌شود و به دنبال شغل می‌روند، ولی در حوزه، اسلوب خاصی وجود دارد. طلبه ابتدا آموزش می‌بینند، سپس باهم درسی‌های خود مباحثه می‌کند؛ اگر موافق باشد، تقویت می‌کند و اگر موافق نباشد، آن مطالبی که آموزش‌دیده را تضعیف می‌کند و قول جدید تأسیس می‌کند. این روش فقط مربوط به حوزه شیعه است.
اجتهاد: دروس خارج فعلی فقه معاصر حوزه قم را در مقایسه با سایر حوزه‌های شیعی و سنی، چه طور ارزیابی می‌کنید؟
باقری شاهرودی: حوزه‌های علمیه شیعه قوت بیشتری از حوزه‌های دیگر دارد. این مطلب با مراجعه به دروس سایر مکاتب و کتاب‌ها مشخص است. امروز حوزه قم در جهان بدیل ندارد. بهترین مغزهای متفکر جهان اسلام در قم جمع شده‌اند. حتی علمای نجف به فضلای قم عنایت خاص دارند. باید خدا را به خاطر این نعمت شکر کنیم. ما امروز سخن گوی خدا و اهل‌بیت هستیم. این بسیار ارزشمند است.
