روش پژوهش در حدیث با رویکردی اصولی

در فهم دینی مهم‌ترین منبع اثباتی، قرآن کریم و روایات شریف است. استنباط از منابع دینی محتاج رعایت قواعد فهم است و باید روش‌ها‌ی فهم در آن رعایت شود که دانش فقه الحدیث عهده‌دار کشف مراد جدی از متن حدیث است. اثر حاضر با بررسی قواعد فقه الحدیثی، با رویکردی به مباحث علم اصول، به تبیین قواعد فهم پرداخته است. و فرایند کشف مراد جدی از متن را مورد بحث قرار داده است.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، شناخت هر دینی وابسته به منابع اثباتی آن است و مهمترین منبع اثباتی دین مقدس اسلام قرآن کریم است که افزون بر منبع بودن، مرجع تشخیص صحت و سقم منابع دیگر نیز هست. در کنار قرآن کریم، منبع مهم و اصیل دیگر، سنت و روایات منقول است. با توجه به وجود ساحت‌ها‌ و حوزه‌ها‌ی مختلف دینی، روایات شریف نیز به فراخور به حوزه‌ها‌ی مختلفی اشاره می‌کند. علاوه بر تبیین و تفسیر آیات قرآن کریم در بخش اصول دین و عقاید و نیز اخلاق و سنن و آداب، بخش عظیمی از روایات نیز مربوط به جنبه عملی دین است که به عنوان وظایف عملی شرعی مطرح است.

گاه مضمون روایات دعاهایی‌اند که با لسان خاصی ارائه می‌شود و گاه در‌صدد تفهیم مطلب به عموم مخاطبان است. همچنان که در فقه اصغر و رفتارهای عملی، روایات مورد توجه است، در فقه اکبر و مسائل اصولی و عقیدتی و اخلاقی نیز روایات شریف به عنوان منبع مورد توجه است؛ لذا در فهم دینی مهمترین منبع اثباتی، قرآن کریم و روایات شریف است که البته استنباط از منابع دینی محتاج رعایت قواعد فهم است و باید روشهای فهم در آن رعایت شود که دانش فقه‌الحدیث عهده دار تبیین همین روش‌ها است.

این علم مهمترین شاخۀ حدیث‌شناسی است و علوم دیگر همچون رجال یا مشکل‌الحدیث و امثال آن همگی به نحوی مقدمه فقه‌الحدیث اند. هدف اعلا از حدیث، شناخت و معرفت به نظر شریعت مقدس است که در لایه‌های یک متن بیان شده است و شناخت آن آسان نیست. عوامل متعددی باعث شده است فهم مراد جدى شریعت مقدس از لابه‌لای متون با سختی‌ها‌یی مواجه شود و نیازمند به کارگیری روش‌ها‌یی باشد که اگر رعایت نشود، شخص را دچار خطا در فهم خواهد کرد. تبیین قواعدی که برای فهم نهایی از متن لازم است بر عهده این علم است.

در فقه الحدیث محقق می‌کوشد با یاری گرفتن از شواهد درونی در متن (همچون تحلیل واژگان) و شواهد بیرونی (مثل فضای صدور) که معنای متن را تأیید می‌کنند، به کنه معنای نهفته در متن دست یابد. مضمون حدیث شریف حدیث تدریه خیر من الف حدیث ترویه نیز ناظر به همین بحث است. کشف مدلول تصدیقی جدی با ابزاری که روشمند و قابل تحقیق باشند هدف نهایی فقه الحدیث است. قواعدی که در فهم متن مؤثرند، قواعدی ادبی، اصولی، کلامی یا عقلی و عقلایی می-توانند باشند. موضوع این علم نیز متن حدیث است.

در کنار فقه الحدیث، علم اصول فقه نیز در بسیاری از مسائل خود به بررسی روش‌های فهم متن اشاره می‌کند. بسیاری از مسائل علم اصول جنبه روشی دارند؛ یعنی ناظر به تبیین روشهای عقلایی کشف مراد جدی از متن‌اند. بنابراین مباحث اصول با فقه الحدیث قرابت فراوانی دارند.

کتب فراوانی در زمینه فقه‌الحدیث و قواعد روشی آن با همین عنوان‌ها تدوین شده است؛ اما کمتر نوشتاری به صورت تفصیلی به تلفیق این دو بحث پرداخته است.

به‌تازگی کتاب «منطق فهم حدیث، روش فهم حدیث با رویکردی اصولی» تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حبیب‌الله شعبانی موثقی (نماینده ولی فقیه در استان، امام جمعه همدان و استاد حوزه علمیه)، در سه فصل و ۳۵۴ صفحه به نگارش درآمده و از سوی انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) چاپ و منتشر شده است.

نگارنده در این مکتوب تلاش کرده مباحث اصولی مرتبط با فقه‌الحدیث به صورت برجسته مورد مداقه قرار دهد و از همین رو ذکر شاهد مثال‌های زیادی نیز از روایات فقهی ارائه شده است.

نوشتار حاضر با بررسی قواعد فقه الحدیثی، با رویکردی به مباحث علم‌اصول، به تبیین مباحث و قواعد فهم پرداخته است. برای کشف مراد جدی متن حدیث، رعایت فرایند خاصی لازم است. اثبات صدور حدیث و صحت استناد آن با لحاظ روش‌های اعتبار سنجی سندی و محتوایی و نیز بررسی مجموعه احادیث و نسبت‌سنجی بین آنها ضرورت دارد؛ لذا مباحث مطرح شده صرف قواعد فهم متن نیست، بلکه نویسنده کوشیده‌ قواعد مرتبط با این فرایند را بررسی نماید.

علاقمندان جهت تهیه این کتاب می‌توانند به نمایندگی‌های فروش در شهر قم در فروشگاه بوستان کتاب واقع در چهار راه شهدا یا به انتشارات ناب ماندگار واقع در میدان روح الله، جنب مسجد سلماسی و در شهر همدان فروشگاه کتاب رواق جنب دانشگاه بوعلی سینا و فروشگاه کتاب روبروی حوزه علمیه آیت‌الله آخوند (ره) مراجعه نمایند. همچنین می‌توانند از طریق آدرس https://eshop.iki.ac.ir/shop/7/Product/4838 به صورت آنلاین همراه با تخفیف ویژه خریداری نمایند.