شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
فقه اقتصادی و اقتصاد اسلامی/ سیدحسین میرمعزی
مقاله پیش رو به رابطه بین فقه اقتصادی با اقتصاد اسلامی می‌پردازد. نگارنده پس از مروری بر پیشینه بحث در ادبیات علمی اهل سنت و شیعه، به تعریف فقه اقتصادی و تبیین ساختار آن و نیز تعریف اقتصاد اسلامی و تبیین ساختار آن و روابط بین آنها می‌پردازد.
امروزه اقتصاد اسلامی در سه شاخه مذهب، نظام و علم اقتصاد اسلامی مطرح می‌شود و مقاله پیش رو پس از تعریف هر یک از سه شاخه، بحث‌ها را در سه بخش با عنوان‌های فقه اقتصادی و مذهب اقتصادی اسلام، فقه اقتصادی و نظام اقتصادی اسلام و فقه اقتصادی و علم اقتصاد اسلامی ادامه می‌دهد و با مقایسه تعریف‌ها و تحلیل عقلی نشان می‌دهد که فقه اقتصادی در هر یک از این سه سطح اثر گذاشته و از هر سه نیز اثر می‌پذیرد.
جایگاه کرامت و آزادگی در پیشرفت انسانی از دیدگاه اسلام / محمدجمال خلیلیان اشکذری و قاسم عسکری
توسعه انسانی متعارف با نگرشی خاص و محدود به انسان، هدف‌های خود را متوجه رفع نیازهای مادی و رسیدن به رفاه نسبی کرده و از بُعد روحی و معنوی انسان، غفلت کرده است. توجه اسلام به این بُعد، نگاه به پیشرفت مادی انسان را نیز در عرصه فردی و اجتماعی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تحقیق پیش رو با توجه به منطق و ملاک انتخاب معیارها و با عنایت به مبانی پیشرفت انسانی از دیدگاه اسلام با روش تحلیلی- توصیفی به تبیین معیار کرامت و آزادگی و نقش آن در پیشرفت انسانی می‌پردازد و با توجه به آموزه‌های اسلامی و به‌کارگیری روش تحلیلی- توصیفی، سه شاخص «ولایت‌پذیری»، «اطمینان خاطر و آرامش روحی» و «رعایت شئون اخلاقی» برای معیار کرامت و آزادگی مطرح می‌کند و جهت سنجش کمی هر یک از آنها نماگرهایی پیشنهاد می‌کند؛ البته برای پاسخ‌گویی به نیاز جسمی معیار تأمین معاش، نیاز عقلی معیار علم و معرفت و برای مطالبه‌های روحی معیار دین‌داری نیز لازم است. کرامت و آزادگی به عنوان معیار چهارم، متضمن حفظ شأن و منزلت انسان در تمام زمینه هاست.
بررسی رابطه ریسک و غرر در بازارهای مالی اسلامی / سیدعباس موسویان و محمد علیزاده اصل
رشد اقتصادی و انجام فعالیت‌های سرمایه‌گذاری بدون قبول ریسک امکان‌پذیر نیست. از طرف دیگر، ریسک بیش از حد، جزو موانع سرمایه‌گذاری است و می‌تواند به کاهش رشد اقتصادی و کمبود انگیزه‌ها برای مشارکت افراد در زمینه‌های متنوع سرمایه‌گذاری بینجامد. یکی از قواعد مورد اهتمام دین اسلام برای جلوگیری از متزلزل‌شدن قراردادهای میان افراد و پرهیز از پذیرش ریسک‌های متهورانه و بیش از حد، قاعده ممنوعیت معاملات غرری است. غرر به معنای نوعی عدم اطمینان در ارکان قرارداد است که یکی از طرفین معامله را در معرض خطر قرار دهد. این مفهوم شباهت فراوانی با مفهوم ریسک مالی دارد که نوعی عدم اطمینان مربوط به آینده یک دارایی است.
پژوهش پیش رو از نوعی روش توصیفی- تحلیلی برای تبیین رابطه غرر و ریسک استفاده کرده است، اگر ریسک مالی، تغییرپذیری در بازدهی یا احتمال وقوع بازدهی متفاوت از بازده مورد انتظار تعریف شود، رابطه میان ریسک استاندارد مالی و غرر، متباین خواهد بود؛ اما اگر ریسک را به معنای عدم اطمینان در سرمایه‌گذاری بدانیم، آنگاه رابطه میان ریسک و غرر، عام و خاص مطلق خواهد بود.
الگوی تخصیص زمان به کردار در راه خداوند متعال، کار و استراحت / مرتضی عزتی
پژوهش پیش رو می‌کوشد با دادن چارچوبی سازگار با دین، اثر باور به زندگی پس از مرگ و رضایت‌خاطر آن زندگی را بر رفتار تخصیص زمان انسان‌ها تحلیل و تبیین کند. نوشتار پیش رو در چارچوب نظریه پردازی می‌گنجد و روش تجزیه و تحلیل آن روش تحلیل منطقی همراه با تحلیل ریاضی و هندسی است. در این مقاله چگونگی تخصیص زمان به کردارها و اثر ایمان و دستمزد بر به کارگیری زمان در کردار در راه خداوند متعال و کار و مبحث دیگر در این‌باره تبیین شده است. از یافته‌های اصلی این تبیین آن است که انسان هر دو دارایی پول و زمان خود را برای دست‌یابی به رضایت خداوند متعال به کار می‌گیرد و این‌دو در این راه جانشین هم هستند. افزایش دستمزد اثر منفی بر تخصیص زمان در راه خداوند متعال و اثر مثبت در تخصیص پول در راه خداوند متعال دارد. جمع این‌دو به‌گونه‌ای است که افزایش دستمزد، جمع تخصیص دارایی به راه خداوند متعال را افزایش می‌دهد.
تحلیل چالش‌های جریمه تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربا و ارائه راهکار جایگزین / وهاب قلیچ و فرشته ملاکریمی
دریافت جریمه دیرکرد بازپرداخت تسهیلات بانکی از جمله بحث‌های چالشی و مورد نقد نظام بانکداری بدون ربا در ایران است. چالش‌های فقهی، حقوقی و اقتصادی فراوانی که درباره این مسئله وجود دارد ضرورت ارائه راهکارهای جایگزین را دو چندان می‌کند.
پرسش اصلی مقاله این است که آیا می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های موجود در فقه به راهکاری دست یافت که ضمن حل معضل مطالبه‌های معوّق و داشتن کارایی مناسب، شبهه شرعی نداشته باشد؟ مقاله پیش رو درصدد است با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع فقه امامیه به بررسی این فرضیه بپردازد که راهکار ترکیبی جایزه خوش‌حسابی و اعمال تعزیرات قانونی، بسته سیاستی مناسبی برای حل معضل مطالبه‌های معوّق است. این بسته با به‌کارگیری از دو ابزار تشویقی و تنبیهی به‌طور موازی و همچنین استفاده مناسب از سامانه اطلاعاتی سوابق تسهیلاتی نظام بانکی می‌تواند جایگزین مناسبی برای جریمه تأخیر تأدیه باشد؛ به‌طوری که ضمن داشتن مزیت‌های راهکارهای پیشین، دشواری‌ها و چالش‌های آنها را نیز به کمترین حد برساند.
آزمون رفتار حداکثرسازی سود در بانک اسلامی (مطالعه موردی بانک تجارت) / اصغر ابوالحسنی هستیانی، ابوالقاسم اثنی‌عشری، جهانگیر بیابانی و محمد کهندل
مقاله پیش رو کوششی در جهت آزمون حداکثرسازی سود بانک مبتنی بر قانون عملیات بانکی بدون ربای ایران که با مبانی بانکداری اسلامی قرابت دارد، است. با توجه به هدف‌های بنگاه اقتصادی در اقتصاد اسلامی از جمله بانک اسلامی و با بهره‌گیری از آزمون ناپارامتری اصل ضعیف حداکثرسازی سود به بررسی عملکرد یک بانک به‌عنوان نمونه پرداخته است. نتیجه حاصله ناکارایی بانک پیش‌گفته در عملکرد دوره ده ساله (۱۳۸۳- ۱۳۹۳) است. در پایان علت این ناکارامدی تحلیل شده است.
علاقمندان می‌توانند برای تهیه این فصلنامه به سایت انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه کنند.
