شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شیری، استاد دانشگاه تهران در نشست «نقش تعزیرات در عرفی کردن نظام کیفری» با بیان اینکه اسلام مجازات تاسیس ندارد، وجود نظام حقوقی جهانشمول برای اسلام را نفی کرد. همچنین پیوندی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکید کرد: اسلام به تصریح قرآن جهانشمول است بنابراین نظام حقوقی آن هم می‌تواند جهانشمول باشد.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی نقد «نقش تعزیرات در عرفی کردن نظام کیفری» از سوی پژوهشکده اندیشه معاصر به صورت وبیناری با حضور دکتر عباس شیری، استاد دانشگاه تهران و حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا پیوندی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
عباس شیری، با بیان اینکه یکی از نقاط قوت فقه شیعه آن است که از دگماتیسم به دور است گفت: بنده به عنوان کسی که در فقه و حقوق اطلاعاتی دارم معتقدم ما در حوزه حقوق کیفری با یک تفکر جهانشمول در جزای اسلامی روبرو نیستیم و این مسئله بیشتر در حد ادعا است.
وی افزود: فرهنگها، نژادها و ملت‌ها متفاوت هستند و اصلا نمی‌توانند از یک نظام حقوقی واحدی تبعیت کنند، البته مشترکاتی وجود دارد؛ مثلا در جرائم طبیعی مانند قتل وحدت نظر وجود دارد و در همه دنیا آن را جرم می‌دانند ولی مفاهیم به شدت در ادوار مختلف متغیر است از این رو یک امری در یک فرهنگ جرم و در فرهنگ دیگر جرم نیست.
شیری اضافه کرد: شرب خمر نه در آئین مسیحیت و نه قوانین موضوعه جرم و گناه تلقی نشده است البته مستی بعد از آن موضوع متفاوتی است ولی در قوانین اسلامی مجازات دارد؛ بنابراین ادعای جهانشمولی در احکام جزایی یک ادعای خیلی بزرگی است که وقتی وارد آن شویم با مشکلات متعدد روبرو است.
اسلام مجازات تاسیسی ندارد
وی با بیان اینکه هیچ مجازاتی در اسلام وجود ندارد که تاسیسی باشد، اضافه کرد: اسلام هیچ آورده خاصی در مورد مجازات ندارد بلکه آنها را دارای نظم و قاعده کرده است؛ قبل از اسلام وقتی یکنفر از یک قبیله را می‌کشت همه خانواده او را به قتل می‌رساندند و جانش در معرض خطر بود ولی اسلام فرمود النفس بالنفس؛ تازه النفس بالنفس هم از تورات نقل شده است که علامه در المیزان این مطلب را آورده است.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه اسلام هیچ امر مستقلی را در زمینه مجازات‌ها تاسیس و انشاء نکرده است، تصریح کرد: اسلام احکام قبلی را امضاء و جرح و تعدیل کرده است پس چگونه ممکن است که برای همه جهان بدون توجه به فرهنگ و نژاد و قوم و دین آنها مدعی جهانشمولی شویم.
شیری اضافه کرد: آنچه در ایران به عنوان مقدسات تلقی می‌شود در کشوری که اصلا با این مفاهیم آشنا نیستند مقدس نیست، البته ممکن است در تکامل بشری بتوانیم فرهنگها و ملت‌ها را به یکدیگر نزدیک کنیم؛ در روایات بیان شده است که وقتی حضرت ظهور می‌کنند، مردم آزاد هستند که به دین خود و آئین خود عمل کند در این دوره هم تحمیلی صورت نمی‌گیرد.
وی اضافه کرد: پس آیا ما می‌توانیم افراد را ملزم به این کنیم که براساس قوانین اسلامی ازدواج کرده و مهریه تعیین کنند؟ اینکه می‌فرمایید اسلام دارای نظام حقوقی است؛ شهید صدر در اقتصادنا می‌گوید ما در اسلام یکسری مبانی و اصولی داریم که در اقتصاد کاربرد دارند، مانند حلیت بیع ولی آیا سیستم اقتصادی اسلامی داریم؟ شهید مطهری تلاش کرده بانک و بیمه و ربا را به نحوی به اسلام مرتبط کند ولی ما در اسلام بانک و بیمه و بورس نداشته‌ایم.
نظام حقوقی عرفی است
استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: نظام اقتصادی حاصل تفکر بشر است که در طول زمان به آن رسیده است؛ با گذشته چهار دهه فقط حرف می‌زنیم و در عمل چیزی نداریم، گفته می‌شود ما نظام حقوقی داریم ولی در عمل ساختار دادگاه‌های ما براساس نظام کیفری غربی اداره می‌شود؛ بنابراین از دل نظام حقوقی اسلام بیرون نیامده است؛ در اسلام اصول و مبانی مانند عدالت داریم و باید آن را به کل نظام حقوقی سریان بدهیم والا نظام حقوقی نداریم و همه از نظم عرفی گرفته شده است.
وی بیان کرد: ما همه نظامات خود را از نظامات عرفی گرفته و فقط بر اسلام عرضه کرده‌ایم تا در تغایر با اسلام نباشند؛ اوایل انقلاب گفته می‌شد تجدید نظر در احکام اسلام، حرام است، میزگردی در مدرسه شهید مطهری برگزار شد و آقای مؤمن، بجنوردی و آیت‌الله مرعشی و … روایاتی خواندند که احکام قطعی هستند و در مصوبه مجلس هم آوردند فقط درصورتی که قاضی بگوید من اشتباه کردم قابل برگشت است. این بزرگواران روایتی را از امام صادق(ع) مستند حرف خود قرار دادند که ایشان فرموده است اگر کسی در برابر احکام معترض باشد به خدا معترض شده است.
شیری افزود: بعد از مدتی تجدید نظر در احکام پذیرفته شد و در سال ۱۳۶۷ این قانون مصوب شد، دومرحله‌ای بودن احکام، دستاورد بشر است یا مثلا گفتند احکام حسبه همین چیزی است که امروز با عنوان نیروی انتظامی داریم. اینها تخیلات ذهنی ما بود تا در نهایت بعد از ۳۰ سال قبول کردیم که نظام حقوقی ما عرفی است و ما خودمان نظام حقوقی نداریم. امام فرمودند قضات باید شرایط شرعی قضاوت را داشته باشند ولی الان چند درصد قضات واجد این شرایط هستند؟
در ادامه غلامرضا پیوندی به نقد سخنان وی پرداخت و گفت: بنده معتقدم اصل دیات و نه برخی احکام آن، کلا جزء اختیارات حاکمیت در طول زمان است؛ مایه تعجب است که شما فقط احکام اولیه را دینی می‌دانید؛ بفرمایید تبعید تا دوره‌های اخیر هم کارکرد نداشته و جزء اسلام نیست؟ من منکر این نیستم که احکام، امضایی نیست ولی عرض بنده این است که جزائیات هم جزئی از دین است و نمی‌توانیم بگوییم کلا عرفی است.
وی افزود: البته عرف در شکل‌گیری قوانین کشوری بسیار مهم است و بالای ۹۰ درصد حوزه جرائم را تعزیرات تشکیل می‌دهد؛ بنده معتقد نیستم همه احکام دائمی است؛ اسلام دارای ثابتات و متغیراتی هست ولی در قلمرو و محدوده آن اختلاف نظر وجود دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: برخی مباحثی که شما گفتید به حیطه مدیریت جامعه بر می‌گردد که دین وارد آن نمی‌شود نه اینکه اصول و قانون ندارد؛ اسلام کلیات را بیان فرموده و مدیریت را به خود مردم واگذار کرده است؛ مثلا در صدر اسلام دادسرا و نظام بودجه‌ریزی نداشتیم ولی الان داریم؛ اینها بر اساس عقلانیت بشر شکل گرفته است ولی اصول کلی آن قابل استخراج است.
جهانشمولی اسلام تحقق می‌یابد
این پژوهشگر تصریح کرد: دین اسلام ادعای جهانشمولی و آیات متعدد قرآن بر آن تاکید دارد زیرا فطرت بشر یکسان است؛ ما هم معتقد نیستیم که باید کسی را مجبور کنیم که براساس اسلام ازدواج کند، هر دینی مقررات و احکام خود را دارد ولی دین اسلام جهانشمول است و براساس آیات قرآن کریم و سنت پیامبر این جهانشمولی محقق خواهد شد البته چه زمانی فعلا بحث ما این نیست.
پیوندی تصریح کرد: من با عملکردها در جمهوری اسلامی مانند بحث تجدید در احکام نظر کاری ندارم، اینها تجارب بشری است و ممکن است تغییرات زیاد دیگری هم در آینده شاهد باشیم؛ اینها مرتبط با تجارب بشر است و وحی منزل نیست ولی احکام مسلم اسلامی جهانشمول است.
وی با تاکید بر اینکه دین اصولی را برای اقتصاد و حقوق و … وضع کرده است، افزود: دینی نمی‌تواند ادعای خاتمیت، جامعیت و ادعای جهانشمولی داشته باشد و بعد بگوید در حوزه جزائیات حرفی برای گفتن ندارم و فقط چند جرم مانند زنا و لواط را بیان می‌کنم. مبانی و اصول را دارد؛ کلیت تعزیر را بیان فرموده ولی جزئیات را به جامعه واگذار کرده زیرا جزئیات ماه به ماه و سال به سال در حال تحول است.
پیوندی بیان کرد: آیت‌الله مرعشی نجفی می‌گفتند که در صدر اسلام درهم و دینار در دیات وجود نداشت ولی امام علی(ع) آنها را جزء دیات قرار داد یعنی در هر دوره پول رایج می‌تواند برای دیات تعیین شود و چون پول هر دوره تغییر می‌کند یک روز دینار بوده و امروز ریال و تومان و … است.
وی اضافه کرد: اگر فقه می‌گوید فلان مجازات را حذف کنید آیا جزء ظرفیت فقه هست یا نه؟ اینکه فقیه می‌تواند مثلا حج را به مصالحی کنار بگذارد ظرفیت فقه اسلامی هست یا خیر؟ البته من با نظر حضرتعالی موافقم که ما باید در مورد تبعید و رجم و … بحث کنیم و ممکن است در آن تجدیدنظر کنیم و بگوییم تبعید اصلا جایگاهی ندارد البته فقها هم نظرات متفاوتی در سال‌های اخیر ارائه کرده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: وقتی به قرآن مراجعه می‌کنیم اصول کلی در آن هست ولی جزئیات را بیان نکرده‌اند؛ در سنت موارد جزئی‌تر بیان شده ولی باز این تکلیف هم بر دوش پیامبر و ائمه است؛ حتی برخی بزرگان ما ائمه را مشرع شریعت نمی‌دانند بلکه ایشان را مبین می‌دانند.
پیوندی اضافه کرد: در مباحث فقهی مفصل بحث شده که نظام دیات ثابت است یا بر اساس شرایط زمان و مکان تغییر می‌کند؛ اینکه دیه مسلمان و غیرمسلمان و زن و مرد چگونه است مورد بحث ما نیست بلکه کلیت دیه مدنظر ما بود.
منبع: ایکنا
