شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: پس از درگذشت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، اداره و حفظ حوزه علمیه یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های علمای قم بود. فشارهای رضاشاه بر روحانیون به قدری افزایش یافته بود که مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی نذر می‌کند که اگر حوزه قم چند ماه پس از وفات حاج شیخ پابرجا و از گزند حکومت مصون بماند، او سالیانه در ماه شعبان گروهی از طلاب را به مهمانی و اطعام دعوت کند.
سه فقیه قم که به عنوان مراجع ثلاث مشهورند، توانستند دوره گذار این حوزه را با موفقیت به انجام برسانند و آن را تحویل آیت‌الله بروجردی بدهند: ۱- آیت‌الله سید محمد حجت ۲- آیت‌الله سید صدرالدین صدر ۳- آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری
اداره امور جاری حوزه بر عهده آقای صدر (پدر امام موسی صدر) بود و مهم‌ترین جلسات درس قم را نیز آقای حجت برگزار می‌کرد. گفته شده که اولین مجتهدی که پس از وفات حاج شیخ، جلسات درس خود را آغاز کرد و با پرداخت شهریه مانع از ادامه رکود حوزه قم شد، مرحوم حجت بود (مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، صص ۳۳۶ و ۳۹۸).
آیت‌الله سید محمد حجت کوه کمری (۱۳۳۱-۱۲۷۱شمسی) در زمان حاج شیخ نیز محفل درسی مهمی داشت و مؤسس حوزه نوین قم در اواخر عمرش احتیاطات فتوایی خود را به وی ارجاع داده بود (شریف رازی، آثار الحجه، ج۱، صص ۹۰-۹۱) که همین در رسم حوزوی می‌تواند تأیید برتری علمی یک فقیه باشد.
آیت‌الله شبیری زنجانی که مدتی در جلست درس آقای حجت شرکت کرده است، ویژگی برجسته این استادش را فهم درست روایات و احاطه بر آرای فقهای متأخر می‌داند (جرعه‌ای از دریا، ۲/۵۵۴ و ۳/۴۶۰). مرحوم آیت‌الله منتظری؛ دیگر شاگرد آقای حجت نیز روایت مشابهی دارد و می‌گوید: «قبل از اینکه مرحوم آیت‌الله بروجردی به قم بیایند اصلا کسی کتب اربعه یا کتب قدما را نگاه نمی‌کرد، فقط همین وسائل‌الشیعه را نگاه میکردند. گاهی اوقات وسایل را هم نگاه نمی‌کردند و فقط در جواهر بحث میکردند، مرحوم آقای حجت کمی این جور چیزها را داشت، اما آقایان دیگر اصلا در این وادی‌ها نبودند» (خاطرات آیت‌الله منتظری، ج ۱، ص ۱۳۰).
مرحوم حجت همچنین در ایجاد و احداث مدرسه بزرگی در قم نقش داشت که به نام وی، مدرسه حجتیه نامگذاری شد. وی اگر چه به حفظ حوزه می‌اندیشید و از ورود مستقیم به مسائل سیاسی اجتناب می‌کرد، اما در دی ماه ۱۳۳۱ که برخی از دولت مصدق خواستند که به مناسبت سالگرد کشف حجاب، به زنان حق رأی در انتخابات و حضور در پارلمان بدهد، آقای حجت نیز که آخرین روزهای عمر خود را می‌گذراند، همانند آقایان بروجردی و صدر با این پیشنهاد مخالفت کرد و در نامه‌ای به آیت‌الله سید محمد بهبهانی؛ رییس علمای پایتخت نوشت: «خیلی مناسب است که حضرت مستطاب عالی به اولیای امور تذکر دهید که در بلاد اسلامی، امری که مخالفت آن از جهاتی با شریعت مقدسه محرز است، اجراء آن غیر ممکن است و تولید مفاسد خواهد نمود» (مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ص ۴۷۷).
آقای حجت با وجود سابقه و جایگاهی که در حوزه قم از زمان شیخ مؤسس داشت، با ورود آقای بروجردی در سال ۱۳۲۳ شمسی، از مرجعیت کناره گرفت و به درس و بحث شخصی اکتفا کرد. این فداکاری او و دو مجتهد دیگر قم (آقایان صدر و خوانساری) سبب تقویت این حوزه علمیه و شکوفایی آن در زمان مرجعیت آیت‌الله بروجردی شد./ مجموعه خبری راوی
