شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شیخ ابوجعفر محمد بن طوسی مشهور به شیخ طوسی و ملقب به شیخ الطائفه از جمله شخصیت‌هایی است که نهنگ‌وار اقیانوس‌های دانش را موج نوشی کرد و در هر وادی‌ای نشان از پیرِ دانش گرفت.
به گزارش شبکه اجتهاد، کمتر نوشتۀ مستقل و جامع به بحث از ابعاد مختلف دانش و اندیشه‌های او پرداخته است و منهای مجموعه مقالات هزارۀ شیخ طوسی اثر دیگری در این باب نمی‌بینیم. کتاب طوسی‌پژوهی، دربردارندۀ ۳۵ مقاله در باب شرح حال و آثار شیخ طوسی است که توسط جمعی از نویسندگان به کوشش مهدی کمپانی زارع به همت خانه کتاب منتشر شده است.
در مقالۀ «آفتاب بی‌نقاب تشیع:دورنمایی از زندگی و آثار شیخ طوسی» به زندگی و سیر حیات فکری و نتایج و آثار آن پرداخته شده است. ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی شیخ الطائفۀ امامیه، در رمضا ۳۸۵ قمری در طوس متولد شد و مقدمات دانش را در آن شهر آموخت. در سال ۴۰۸ قمری به بغداد آمد و نزد استادان بزرگی چون شیخ مفید و سید مرتضی به اکمال کمالات خویش پرداخت. پس از وفات سید مرتضی، زعامت جهان تشیع و ریاست دارالعلم شاپور بن اردشیر به او محول شد و او با وجود مشغلۀ بسیار این مناصب در تألیف و تدریس به صورت قابل توجهی توفیق یافت. شرایط سیاسی و اجتماعی بغداد در سال ۴۴۸ قمری او را به مهاجرت به نجف اشرف وادار کرد و او با ایجاد مدرسۀ علمیه‌ای در این شهر پایه‌گذار نخستین و مهم‌ترین حوزۀ علمیۀ جهان تشیع شد. او پس از خدمات بسیار به اسلام و مذهب تشیع در سال ۴۶۰ قمری در ۷۵ سالگی در این شهر از دنیا رفت. تألیف و تصنیف بیش از پنجاه کتاب طراز اول و تربیت صدها شاگرد دانشمند از جمله حسنات و برکات وجود مبارک وی بوده است. در این مقاله ضمن بررسی فضای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی عصر وی کوشیده شده تا سیر حیات فکری وی و نیز نتایج و آثار آن نشان داده شود و دیدگاه برخی از علمای شیعه در باب کارنامۀ علمی شیخ بررسی می‌شود.
کتب شیخ طوسی را می‌توان در نه عنوان کلی بررسی کرد:
۱. کلامی و اعتقادی: از جمله کتب مهمی که شیخ در این علم نگاشته می‌توان به مقدمه فی المدخل الی علم الکلام، المفصح در امامت، المسائل الرازیه در باب وعید و برخی مسائل کلامی دیگر، ما یعلل و ما لا یعلل و … اشاره کرد.
۲. کتب فقهی: مهم‌ترین کتاب‌های شیخ در این علم عبارتند از: الجمل والعقود در باب عبادات، الخلاف فی الاحکام، المبسوط، المسائل الحائریه و …. .
۳. کتب ادعبه و عبادات: یکی از رسوم قابل توجه علمای شیعی نگاشتن کتبی در اذکار و ادعیه و مراقبت اوقات و درک شرافت امکنۀ مقدسه بوده است. شیخ طوسی در این باب چند کتاب مهم دارد که از زمرۀ آنها می‌توان به المصباح المتهجد، مختصر المصباح، بصیره المتعبد و … اشاره کرد.
۴. حدیث و روایت معصومین: شاید مشهورترین کتب شیخ طوسی که او را در تاریخ تشیع و اسلام زبانزد خاص و عام کرده، کتب حدیثی وی باشند. از مجموعه کتب حدیثی وی استبصار و تهذیب از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
۵. تفسیری و قرآنی: شیخ از معدود کسانی است که اهتمام ویژه‌ای به ابعاد مختلف کلام الهی داشته و این خود ریشه در وسعت اطلاعات وی در علوم مختلف داشته است. وی در مباحث مربوط به تفسیر و علوم قرآن به جز تفسیر گرانسنگ التبیان دو اثر دیگر به نام‌های المسائل الدمشقیه و المسائل الرجبیه دارد که اولی مربوط به تفسیر قرآن و دربردارندۀ دوازده مسئله است و دومی در تفسیر برخی از آیات قرآن کریم است.
۶. رجالی: شیخ به دلیل تدقیق در احادیث وارده و سلسلۀ اسناد آن لزوماً با طیف گسترده‌ای از راویان حدیث و سلسله اسناد روبرو بوده و در این راه کوشیده تا ثقات را از مظنونین و فاسقین بازشناسی نماید. از این رو کتبی در این فن پرداخته که از جملۀ آنها می‌توان به الابواب، اختیار الرجال و الفهرست اشاره کرد.
۷. اصولی: در این دانش کتاب‌های زیادی نگاشته که مهم‌ترین آنها عبارتند از: شرح الشرح و العده.
۸. مقتل‌نویسی: یکی دیگر از مسائلی که علمای شیعی در طل تاریخ بدان اهتمام ویژه داشته‌اند، ذکر اخبار مربوط به شهادت امام حسین (ع) و اصحاب و خانوادۀ ایشان است. در مجموعه آثار شیخ طوسی نیز اثری به نام مقتل الحسین (ع) دیده می‌شود.
۹. کتب دایره المعارفی: سنت قرار دادن مسائل مختلف علمی از شاخه‌های گوناگون دانش در کنار یکدیگر نیز از رسوم علما بوده است. در آثار شیخ طوسی نیز کتابی با این ویژگی‌ها ملاحظه می‌شود. این کتاب المسال الالیاسیه نام دارد و دربردارندۀ صد مسئله در فنون مختلف است.
فهرست مقالات کتاب بدین قرار است:
بخش نخست: شرح حال و آثار
آفتاب بی‌نقاب تشیع/ مهدی کمپانی زارع
بخش دوم: علم کلام و اصول اعتقادات
میراث و مشرب کلامی شیخ طوسی/ طاهره غلامی شیری
جایگاه شیخ طوسی در عقل‌گرایی اسلامی/ سعید رحیمیان
توحید و شرک در اندیشه‌های شیخ طوسی/ سارا لشکری
مسئله رؤیت الهی در اندیشه‌های شیخ طوسی/ غلامرضا صدیق
حسن و قبح عقلی در اندیشه‌های شیخ طوسی/ علی سنایی
درآمدی بر مواجهۀ انتقادی شیخ طوسی با جبرباوری/ حمیدرضا خادمی
امام عصر (عج) به روایت شیخ طوسی/ مهدی کمپانی زارع
عصمت امام از منظر شیخ طوسی/ علیرضا فاضلی
گستره و خاستگاه علم امام از منظر شیخ طوسی/ اکبر قنبری
رجعت از منظر شیخ طوسی/ علیرضا فاضلی، اردوان ارژنگ
رساله اعتقادات شیخ طوسی/ سعید هوشیار
بخش سوم: تفسیر و علوم قرآنی
دیدگاه شیخ طوسی در باب تفسیربه‌رأی و تأثیر آن در روش اجتهادی وی/ طاهره غلامی شیری
شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان/ مرتضی کریمی نیا
مبانی و قواعد تفسیری نزد شیخ طوسی/ عبدالله صلواتی
ادلۀ شیخ طوسی بر تحریف‌ناپذیری قرآن کریم/ شهرزاد راهنما بیات
اختلاف قرائت یا تحریف قرآن/ مرتضی کریمی‌نیا
بداء و نسخ از منظر شیخ طوسی/ فاطمه حسنی
بررسی دیدگاه شیخ طوسی در بحث اعجاز قرآن کریم/ جمیله رحمتی
نقد و بررسی دیدگاه شیخ طوسی در باب حدیث احرف سبعه/ قاسم سالاری
بخش چهارم: کتب روایی و حدیث‌شناسی
دو میراث گرانسنگ شیخ طوسی در جمع روایات/ زهرا غلامی
سیری در امالی شیخ طوسی/ غلامرضا صدیق
شیخ طوسی و علم رجال الحدیث/ سارا لشکری
روش فقه الحدیثی شیخ طوسی/ مهدی احمدی
دانش مختلف الحدیث و شیخ طوسی/ علی دلبری
شیوه سندگذاری شیخ طوسی در تهذیبین/ علی دلبری
بخش پنجم: فقه و اصول
پژوهشی در عده الاصول شیخ طوسی/ مرتضی رحیمی
نقش شیخ طوسی در فقه مقارن/ مرتضی رحیمی
بررسی تطبیقی آراِ اصولی شیخ طوسی و ابن ادریس حلّی/ خسرو نشان، ابوالفضل احمدزاده
اجوبه مسائل الشیخ الطوسی/ مرتضی رحیمی
یک قرن زوال فقاهت پس از شیخ طوسی/هادی طباطبایی
بخش ششم: دعاشناسی
درنگی کوتاه در کتاب مصباح المجتهد/ علی ایلانی
مواجهۀ شیخ طوسی با دلیل کلامی مبتنی بر صفات به عنوان قرینه‌ای علیه دعا/ عبدالله صلواتی
کتاب‌شناسی:
عنوان: طوسی‌پژوهی؛ مجموعه مقالاتی در بررسی آراء، احوال و آثار شیخ طوسی
پدیدآور: جمعی از نویسندگان به کوشش مهدی کمپانی زارع
ناشر: خانه کتاب
تاریخ چاپ: ۱۳۹۲
مکان چاپ: تهران
تیراژ: ۱۰۰۰
شابک: ۶ـ۱۲۱ـ۲۲۲ـ۶۰۰ـ۹۷۸
تعداد صفحات: ۸۵۲
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.
