فقه جعفری، نیاز امروز جهان / محسن سبحانی

اختصاصی شبکه اجتهاد: امام صادق(ع) فقط امام زمان خویش نیست. یعنی نباید و نمی‌توان حضرت ایشان را در همان بازه شناسنامه‌ای، خلاصه کرد که رویش‌های آن فصل شناسنامه‌ای که در احادیث، شاخص بندی شده، برای ایشان رسالتی به پهنه همه زمین و البته همه زمان تعریف کرده است؛ جوری که ما مردمان هزاره بعد و هزاره‌های بعد نیز نه تنها بهره خویش را از دریای وجود شان برمی‌داریم که هرچه زمان می‌گذرد و آدم‌ها توسعه می‌یابند، بهره بیشتری – نسبت به پیشینیان – از این دریا برمی‌گیرند.

گواه این سخن همین باشد که امروز در حوزه‌های مختلف به ویژه فقه و حقوق، دست ما در خرمن “فقه جعفری” است و می‌توانیم به جرأت بگوئیم، زندگی را با تراز این حوزه حقوقی بهتر می‌توان سامان داد. این باور زمانی بیشتر خود را تثبیت می‌کند که کاستی‌های نظام‌های حقوقی جهان را برای اداره کردن زندگی می‌بینیم که با همه تلاش جوامع انسان محور، باز در بازه‌های زمانی کوتاه نیازمند به روزرسانی است و قواعدی که می‌گذارند در زمانی نه چندان بلند، خود به مانعی در مسیر پیشرفت تبدیل می‌شود تا جایی که “به روز کردن” قوانین، از ضروریات این مکاتب و ساختار‌های سیاسی است؛ اما فقه جعفری، چنان حقوق ساختارمندی را برای ما تعریف می‌کند که بر اساس قواعد ماندگار آن می‌توانیم خود را و جامعه خود را در هر زمان به سامان برسانیم.

اجتهاد پویا و ریشه گرفته از مکتب جعفری، همواره بن بست شکن است و ما را از تنگناها عبور می‌دهد. ریل گزاری این نظام، جوری است که قطار بشریت را تا قیامت بر مدار صحیح و نقشه راه شاخص‌یافته با وحی، در حرکت دارد و می‌توان گفت ما با اتکا به فقه جعفری دچار کاستی نمی‌شویم. کاستی‌ها زمانی پدید می‌آید که یا در اجتهاد، دچار مشکل می‌شویم و یا می‌خواهیم در زمین بازی بیگانه، طرح موضوع و موضع کنیم یا تلاش می‌کنیم به جای پاسخ دهی به نوپدید‌ها و حرف‌های خوشایند امروز، از مکتب امام صادق(ع) به دنبال این برمی‌خیزیم تا سازگاری مکتب را با این مسائل نشان دهیم. کاری که اول انقلاب برخی از افراد می‌کوشیدند – حتی با نیت خیر- میان اسلام و دموکراسی، سوسیالیزم و… دیگر مکاتب انسان محور ایجاد کنند تا به زعم خود به اسلام خدمت کنند حال آنکه اسلام به ماهو اسلام ارزشمند است و همه مکاتب را باید با این تراز سنجید و سازگاریی اگر باید اتفاق افتد، این است که دیگر مکاتب خود را بر اسلام عرضه و مطابق آن سازمند کنند؛ چه اسلام شکل یافته در مکتب جعفری از ساختار و قواعد ماندگار برخوردار است که همه زمان‌ها و زمینه‌ها را مدیریت می‌کند و هیچ راه بسته‌ای را نمی‌پذیرد بلکه برای گشایش آن تلاش می‌کند.

این را هم امام صادق(ع) از همان زمان حیات خویش، طراحی و اجرا فرمودند تا فرداهایی که درها بسته می‌نماید، بازهم راهِ رسیدن مفتوح بماند. یکی از این طرح‌ها همین فتح باب اجتهاد است. امام صادق(ع) حتی در زمان خویش که عصر امام معصوم است، به دانش آموختگان فقهی خود توصیه می‌کرد در صورت عدم دسترسی به امام معصوم اجتهاد بکنند و به اجتهاد خود عمل کنند؛ حتی نتایج اجتهاد خود را به دیگران هم انتقال بدهند و دیگران نیز مجاز بودند در صورت عدم دسترسی به امام معصوم، به فقهایی که در حد شاگردان امام صادق(ع) بودند، مراجعه کنند و از آنها فتوی بگیرند و طبق آن عمل کنند. این نیز ما را در شرایط بدون راه بندان، قرار داد تا در همیشه زمان، از منابع هستی یافته از وحی، به سلامت خود را به مقصد برسانیم؛ چیزی که دنیا هم در پی آن است و باید که عالمان ما، این مسیر امن را به آنان عرضه کنند تا بشریت با ضریب خطای کمتر بتواند به تعالی و پیشرفت برسد.