شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
در گذشته اتفاقات خوبی در زمینه روش شناسی فقهی افتاده و از جایگاه عقل، عرف و بنای عقلا علاوه بر منابع فقهی به عنوان روش استفاده شده و بحث زمان، مکان، مصلحت و حکم حکومتی در فقه ما وارد شده است زیرا فقه حکومتی، اصول فقه حکومتی را می‌طلبد و این اتفاق در حال افتادن و شکل گرفتن است.
به گزارش شبکه اجتهاد، در ادامه سلسله نشست‌های چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی نشستی با موضوع «انقلاب اسلامی و توسعه فقه سیاسی» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی (مدیرگروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) و دبیری علمی حجت‌الاسلام والمسلمین روح الله شریعتی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین شریعتی با بیان این که فقه قدمت زیادی دارد و علمای شیعه و سنی در این زمینه بسیار قلم زدهاند، گفت: یکی از بحث‌های فقهی که مغفول مانده بود فقه سیاسی بود ولی کسانی که در اندیشه سیاسی قلم زدهاند کتابهایی نوشته‌‌‌اند و ثابت کرده‌‌‌اند که علمای شیعه از زمان‌های قبل و اوایل شروع فقه در مباحث فقه سیاسی بحث دارند و بدون راهکار نبودند.
وی با بیان این که در فقه سیاسی قبل از مشروطه چندان ارائه‌ای ازفقه سیاسی نشده بود، گفت: فقه سیاسی از مشروطه وارد عرصه عملی شد و تبلور ورود فقه سیاسی در مسائل حکومت از انقلاب اسلامی آغاز شده است.
دبیر علمی این نشست با بیان این که حدود ۷۰ جلد کتاب در زمینه فقه سیاسی در پژوهشکده اندیشه سیاسی اسلام چاپ شده است، افزود: بحث امروز ما توسعه فقه سیاسی در ۴۰ سال گذشته است و در این زمینه از حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی که بیش از ۲۰ سال در این حوزه پژوهش و تدریس می‌کنند و کتابهای زیادی نوشته‌‌‌اند استفاده خواهیم کرد.
هر چه جامعه متحول‌تر می‌شود فقه هم کامل‌تر می‌شود
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی اظهار داشت: همانطور که دانش در قدرت تأثیرگذار است قدرت هم در دانش تأثیرگذار است بنابراین همانطور که فقه در جامعه تأثیر دارد و برنامه دارد هر چه جامعه متحول تر می‌شود فقه هم متحول تر و کامل تر می‌شود.
وی با بیان این که در دنیای امروز حجم اطلاعات و پیشرفت علم زیاد شده است، گفت: فقه از قدیم نیازهای فردی را جواب می‌داد ولی امروزه در بستر نظامی قرار داریم که سؤال‌های فردی، اجتماعی و حکومتی را از فقه دارد و جدای از بحث افتاء، سؤال‌هایی به فقه اضافه شده که پاسخ به آنها بازنگری در فقه را طلب می‌کند.
مدیرگروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی با بیان این که اگر نظام اسلامی به وجود نمی‌آمد شاید فقه نسبت به برخی سؤال‌ها فکر هم نمی‌کرد، افزود: امروز نه فقط پاسخ به این سؤالات را وظیفه خود می‌دانیم بلکه اگر به آن نپردازیم در خلأ قرار می‌گیریم و باید این نیاز را از فلسفه غرب بگیریم؛ لذا امروزه ضرورتی برای پاسخگویی فقه به سؤالاتی در همه عرصه‌های زندگی از جمله اقتصاد، فرهنگ، سیاست و نظام خانواده وجود دارد.
وی با بیان این که در انقلاب اسلامی فقه نرم افزار اداره جامعه فرض شده است، گفت: حکومت این مجال را به فقه سیاسی داده است که نرم افزار اداره جامعه را ارائه کند و بر اساس مبانی حداکثری دینی قوانینی را تولید کند که هم مبتنی بر دین باشد و هم نیازهای جامعه را بر طرف کند.
ایزدهی افزود: اگر امروز فقه حکومتی داریم در قبل از انقلاب صحبت از حکومت گریزی فقه مطرح بود و در رابطه دین و سیاست ما در مرحله مقدماتی بودیم و هنجار این بود که دین را با سیاست چه کار و اگر طلبه‌ای وارد سیاست می‌شد طلبه‌ای غیر عالم و غیر وجیه محسوب می‌شد.
وی خاطرنشان کرد: در این ۴۰ سال نه فقط رابطه دین و سایست بلکه رابطه فقه و سیاست تقویت شد و ما گام‌های زیادی را برای رفتار سازی سیاسی برداشته ایم و همچنان گام‌هایی را برای جلو رفتن داریم و برای رسیدن به رویکرد تمدنی فاصله زیادی داریم.
وضعیت فقه سیاسی در قبل و بعد از انقلاب
مدیرگروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی با اشاره به وضعیت فقه سیاسی در قبل از انقلاب گفت: توسعه مسائل فقهی، بخشی از توسعه فقه است و اگر در قبل از انقلاب فقه ما به قضا، امور حسبه، امر به معروف، جهاد، مرابطه، هدنه، صلح و این موارد ختم می‌شد امروز بحث‌های زیادی مانند تفکیک قوا، پارلمان، تقنین، بحث‌های امنیتی، جاسوسی، قدرت نرم، ماهیت قدرت، پاسخگویی حاکمان و کارگزاران، پارادوکس انتصاب و انتخاب، عدالت، مصلحت، آزادی و حقوق مردم وارد فقه ما شده و باید مسائل نظام را پوشش دهد.
وی با بیان این که امروزه در مورد جمهوری اسلامی و مردم سالاری دینی نظریه‌های جدی ارائه شده است و خرده نظریاتی در مورد امنیت، نظارت و کارآمدی هم در فقه سیاسی تولید شده است، افزود: امروز مباحثی در فقه مطرح می‌شود که فقه قدیم به حد و مرزهای این‌ها هم نزدیک نشده بود و اگر ما بخواهیم فقه حکومتی را وارد این بحث کنیم دریای وسیعی باز می‌شود که ما باید همه مسائل را باز بینی کنیم.
ایزدهی با اشاره به این که امروزه سطح انتظار ما از فقه بسیار توسعه پیدا کرده است، گفت: اگر قدیم از فقه در حد افتاء و استفتاء در زمینه احکام فردی انتظار داشتیم امروزه آن یک بخش بسیار جزئی از فقه است و جامعه احکام مستقلی را اقتضاء می‌کند که عبارت از اداره مطلوب شهروندان اعم از مسلمان و کافر، مواجهه مثبت و منفی با نظام بین الملل و ارائه چشم انداز مطلوب برای آینده است.
فقه ما از حالت انفعالی به حالت فعال تغییر کرده است
وی با بیان این که امروزه فقه ما از حالت انفعالی به حالت فعال تغییر کرده است، اظهار داشت: امروزه بحث ما نظریه پردازی است و نظریه مردم سالاری دینی و خرده نظریه‌هایی مانند آزادی و نظارت که ذیل نظریه کلان نظام سیاسی اسلام شکل می‌گیرد سطح انتظار ما را از فقه بالا برده است.
مدیرگروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی به کار گیری روش‌های پژوهش متناسب با فقه حکومتی را ضروری دانست و گفت: فقه حکومتی بدون روش شناسی فقهی شکل نمی‌گیرد و در گذشته اتفاقات خوبی در این زمینه افتاده و از جایگاه عقل، عرف و بنای عقلا علاوه بر منابع فقهی به عنوان روش استفاده شده و بحث زمان، مکان، مصلحت و حکم حکومتی در فقه ما وارد شده است زیرا فقه حکومتی، اصول فقه حکومتی را می‌طلبد و این اتفاق در حال افتادن و شکل گرفتن است.
وی با بیان این که فقه سیاسی بحث پاسخگویی به مسائل فردی نیست، گفت: فقه ما از بساطت و سادگی بیرون آمده است و تبدیل به نظامی شده که عبادات و اقتصاد و سیاست و حقوقش با هم در یک راستا قرار گرفته و به تناسب این تحول، در حوزه‌های علمیه که کسی مثل امام خمینی(ره) استثناء بود امروزه مسائل سیاسی درس‌های رایج حوزه علمیه شده است و در گرایش‌های فقه سیاسی و فقه حکومتی از مباحث کلامی و فلسفه فقه سیاسی و مسائل بنیادی جامعه بحث می‌کنند و کتاب‌ها، مقالات و پایان نامه‌های زیادی در این زمنیه نوشته شده است.
ایزدهی با اشاره به حجم بالای تولیدات فقه سیاسی در مؤسسات حوزوی و دانشگاه‌ها اظهار داشت: ما اگر در بحث ولایت فقیه در گذشته یک نظریه داشتیم امروزه نظریت مختلفی مطرح شده است و درک واضحی از نظام سیاسی و اداره این نظام به وجود آمده است و ما دیگر در آینده نمی‌توانیم حرف تکراری بزنیم و گریزی از مباحث فقه تمدنی نخواهیم داشت و این از برکات امام خمینی(ره) وانقلاب اسلامی است.
فقه باید به اداره جهان فکر کند
وی با بیان این که فقه ما در مرحله بلوغ است، افزود: فقه باید به این مرحله برسد که به اداره جهان فکر کند و برای این که این اتفاق بیفتد باید به مباحث فقه مقارن بپردازیم که می‌تواند عمق، حجیت و کارآمدی فقه را به دنبال داشته باشد.
مدیرگروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در بخش پرسش و پاسخ به تفاوت نظام انتخاباتی ما و نظام انتخاباتی غرب اشاره کرد و گفت: اگر چه که انتخابات ما و غرب از لحاظ شکلی مشابه است ولی بر اساس مبانی فقهی، ما انتخابات را به مثابه روش تأیید می‌کنیم نه به مثابه ارزش و این یک مقوله و مسأله فقهی است نه یک مسأله علوم سیاسی.
تحول عمیقی در زمینه فقه سیاسی شاهد خواهیم بود
وی با اشاره به بحث تحول خواهی در فقه گفت: اصولا تحول خواهی به این نیست که نظر فقها از حکومت گریزی به حکومت محوری تغییر کند بلکه تحول خواهی یک فرایند است که به قرن‌ها زمان نیاز دارد و ما تحول عمیقی را در دهه آینده در زمینه فقه سیاسی شاهد خواهیم بود.
ایزدهی با بیان این که اهل سنت در فقه سیاسی به خاطر این که حکومت داشته‌‌‌اند از ما جلوتر هستند، گفت: ما امروز بعد از انقلاب در مباحث فقه سیاسی به اندازه‌ای رشد کرده ایم که می‌توانیم تنه به تنه اهل سنت نظریه بدهیم و مباحث فقهی را مطرح کنیم.
وی با بیان این که از حیث عمل حوزه‌ها و دانشگاه‌های ما نتوانسته‌‌‌اند با نظام مچ شوند، گفت: حتی در علوم تجربی هم میان عمل و نظر فاصله داریم و در علوم انسانی که وضعیت بدتر است ولی فقه سیاسی از این جهت بیشتر درگیر است که ما فرض کردیم که نرم افزار اداره جامعه است و بیشتر در گیر هستیم.
نمی‌شود گفت که حوزه علمیه سکولار شده است
مدیرگروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی با بیان این که نمی‌شود به این سادگی گفت که حوزه سکولار شده است و با حاکمیت و حکومت فاصله گرفته است، گفت: مشکل از حوزه که فاعل است نیست بلکه مشکل از نظام به عنوان قابل است که از حوزه برای تهیه نرم افزار اداره جامعه کمک نمی‌گیرد بنابراین نمی‌شود گفت که حوزه سکولار شده است و از حکومت فاصله گرفته است.
وی تصریح کرد: فرایند تبدیل فقه به قانون باید ریل گذاری شود که مثلا اگر شورای فقهی حوزه چیزی گفت این تبدیل به قانون و لازم الاجرا شود و اگر چنین اتفاقی نیفتد حوزه کار خود را می‌کند و نظام هم کار خود را می‌کند.
