شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اگر فرض بگیریم که همه فقها بر تقسیم بندی دار الاسلام و دار المهادنه و دار الکفر اجماع دارند، این سوال مطرح می‌شود که الان محدوده دار الاسلام کجاست؟ چه کشورهایی از نظر فقهی عضو دار الاسلام هستند؟ و محدوده دار الکفر و دار المهادنه کجاست؟ و چه کشورهایی را دقیقا در بر می‌گیرد؟
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست تخصصی «فهم روابط بین‌الملل از منظر فقه روابط بین‌الملل شیعی»، ۲۰ بهمن‌ماه توسط گروه اسلام و روابط بین‌الملل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه برگزار گردید. در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا حسینی از حوزه علمیه قم، دکتر حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر سید محمد ساداتی نژاد، رئیس گروه اسلام و روابط بین‌الملل دفتر مطالعات وزارت خارجه سخنرانی کردند.
بنابراین گزارش حجت‌الاسلام سید علیرضا حسینی به عنوان اولین سخنران بیان کرد: پیشینه تاریخی و تبار شناسی روابط بین ملت‌ها در جهان اسلام به نیمه اول قرن اول هجری بر می‌گردد. سلمان فارسی در این مقطع تاریخی کتاب الجاثلیق الرومی را که به رابطه فرهنگی- سیاسی دوران پیامبر (ص) و امپراطوری رم می‌پرداخت، نگاشت. پرداختن به مباحث بین‌المللی با کتاب المجموع زید ابن علی در قرن اول و آثار محمد ابن اسحاق در قرن دوم هجری ادامه پیدا کرد تا در قرن پنجم که شیخ طوسی در دو کتاب السیر و الجهاد بطور مفصل به مباحث روابط بین‌الملل پرداخت. شیخ طوسی همچنین در کتاب المبسوط و در کتاب الخلاف که در فقه مقارن است نیز به این مباحث پرداخته است. بنابر این فقه و حوزه بین‌الملل دو حوزه بیگانه با هم نیستند. موضوع جنگ و صلح از دیر باز در فقه مطرح بوده و از زمان شیخ طوسی تا زمان حاضر، فقهاء در مورد آن بحث کرده‌اند.
حسینی افزود: در دوران اخیر در کتاب ۱۱۰ جلدی الفقه مرحوم سید محمد شیرازی به موضوع روابط بین‌الملل پرداخته شده و در جلد ۹۳ بطور خاص، مباحث روابط بین‌الملل را مطرح کرده است.
این کارشناس فقه سیاسی در ادامه افزود: در حوزه علمیه قم در دو دهه اخیر به طور خاص و تخصصی، مباحث فقهی در حال پیگیری است و در دوره فعلی در شهر قم، دروسی چون فقه محیط زیست و فقه الحکومه توسط اساتید و مجتهدین در حال تدریس است و در این نشست‌ها در مورد مباحثی چون حکومت، سیاست خارجی و روابط بین‌الملل بحث فقهی مطرح می‌شود. امروزه در شهر قم، فقها و افرادی به صورت موردی بر روی موضوعات مختلف کار فقهی می‌کنند و حوزه و فقه به سمت تخصص گرایی حرکت کرده است.
حسینی ادامه داد: از طرفی در موسساتی مانند مرکز تحقیقات فقهی- حقوقی قوه قضائیه، اندیشکه فقه و حقوق اسلامی مرکز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و موسسه موضوع شناسی احکام فقهی و موسساتی دیگر درباره موضوعات روابط بین‌الملل، کار فقهی و حقوقی در حال انجام است.
او با تاکید بر اینکه فقیه در حوزه حکم شرعی و موضوع کار می‌کند، توضیح داد: تحقیق در مورد شناسایی مصادیق را وظیفه محققین و پژوهشگران در حوزه روابط بین‌الملل است. آنها باید بر اساس احکام و موضوعات به کشف مصادیق در روابط بین‌الملل بپردازند.
سلیمی: در فقه روابط بین‌الملل باید نسبت خود را با دار الاسلام و دار المهادنه و دار الکفر مشخص کنیم
دکتر حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی، سخنران دیگر این نشست علمی اظهار کرد: من به عنوان کسی که چندین سال در حوزه روابط بین‌الملل فعال و علاقمند به این حوزه هستم، لازم می‌دانم تا پرسش‌هایی را مطرح نمایم. سوال اول آن است که آیا پدیده‌های روابط بین‌المللی که امروز فقهاء با آن روبرو هستند، پدیده‌هایی مستحدثه و نوظهور یا قدیمی هستند؟ اگر پاسخ فقهی برای این سوال پیدا نشود، ما را دچار سرگردانی خواهد کرد.
او با طرح پرسش دیگری ادامه داد: آیا پدیده کشور یا ملت- دولت، همان است که در صدر اسلام بوده؟ آیا مفاهیم دار الاسلام، دار المهادنه و دار الکفر همان مفاهیم صدر اسلام است یا دچار تغییر شده‌اند؟ نحوه تعامل با سازمان‌های بین‌المللی، موضوع وام گرفتن از نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول، توافقات و معاهده‌های بین‌المللی، قواعد سازمان هوانوردی بین‌المللی و سازمان دریانوردی بین‌المللی و تبعیت از آنها و موضوعاتی از این قبیل از منظر فقهی چگونه‌اند؟
رئیس دانشگاه علامه، تاکید کرد: نیاز است فقهاء در مورد همه این موضوعات مجددا بیاندیشند. فقه شیعه که فقهی پویا است، قادر است قواعد عقلایی حاکم بر شرائط مختلف را استخراج کند؛ منتهی بخش عمده‌ای از برخورد فقهی با مسائل به نوع فهم فقیه از مسائل بر می‌گردد و بدون تردید شناخت و نوع فهم از مسائل، در برخورد فقهی با مسائل تاثیر گذار است و شناخت عقلایی تاثیر زیادی بر استخراج حکم شرعی و فقهی مسائل روابط بین‌الملل دارد. لذا، این قضاوت در مورد پدیده‌های بین‌المللی مهم است.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی توضیح داد: در صورت قائل بودن به جدید بودن پدیده‌های روابط بین‌الملل، بسیاری از کتب و نوشته‌ها درباره اسلام و حقوق بین‌الملل و یا سازمان‌های بین‌المللی از رده خارج است زیرا با قضاوت از دولت به مفهوم قدیمی آن در مورد دولت در معنای جدید آن صحبت کرده‌اند.
او با پرداختن به دومین سوال، گفت: در نظر دارم سوال دوم را از یک نکته اجماعی که هم اصحاب فقه و اصحاب روابط بین‌الملل بر آن اجماع دارند، مطرح کنم؛ جنبه‌ای که مستقیما به سیاست خارجی ایران و کمک فقهی به آن بر می‌گردد. اگر فرض بگیریم که همه فقها بر تقسیم بندی دار الاسلام و دار المهادنه و دار الکفر اجماع دارند، این سوال مطرح می‌شود که الان محدوده دار الاسلام کجاست؟ چه کشورهایی از نظر فقهی عضو دار الاسلام هستند؟ و محدوده دار الکفر و دار المهادنه کجاست؟ و چه کشورهایی را دقیقا در بر می‌گیرد؟ بر این اساس، آیا سیاست خارجی باید مورد بازنگری قرار گیرد یا خیر؟ اینها سوالاتی است که به عنوان یک محقق و پژوهشگر مطرح کردم و به نظر من نیاز است تا به این سوالات و مسائل با نگاه فقهی پرداخته شود و پاسخ روشن به آنها قطعا مفید و کمک کننده خواهد بود./ شفقنا
