شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
علامه طباطبائی به‌روشنی بر حق حاکم یا حکومت اسلامی برای دخالت در قلمرو اختیارات افراد ازجمله در امور خانواده تصریح کرده است و نظریۀ «منطقه الفراغ» از آیت‌الله صدر در ادامه و در راستای همین نگاه و ظاهراً برخاسته از آن بوده است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، جایگاه خانواده به عنوان گسترده‌ترین نهاد اجتماعی با خاستگاهی طبیعی و غریزی چنان است که هیچ جامعه‌ای نمی‌‌تواند خود را فارغ از مسائل آن بشمارد. دولت‌ها در هردو حوزۀ حاکمیتی و تصدی‌گری، توجه جدی به حمایت از خانواده و مسائل مرتبط به آن دارند و اعمال قدرت در بخشی از شئون آن را در شمار اختیارات و وظایف خود می‌دانند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدضیاء مرتضوی استاد خارج فقه حوزه علمیه قم و دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی طی مقاله‌ای به این پرسش می‌پردازد که آیا حکومت اسلامی از موضع حق حاکمیت خود می‌تواند به هدف اجرا و در طول احکام موجود، بر پایۀ مصالح کلی فرد و خانواده و جامعه به سیاست‌گذاری و محدود کردن ارادۀ افراد بپردازد؟
او در این مقاله می‌آورد، آنچه در متون فقهی رایج از گذشته وجود داشته و دارد، نوعاً وظایف و اختیاراتی است که برای حاکم یا حکومت در قلمرو فصل خصومت یا در مواردی از باب حسبه تعریف می‌شود؛ ولی آیا سایر امور نیز که در اصل به اراده و خواست خود اشخاص یا توافق آنان واگذار شده است و شارع حکمی الزامی متوجه افراد نکرده یا حتی حکمی الزامی دارد، در حوزۀ اختیارات و دخالت حکومت قرار می‌گیرد؟ اموری مانند سن ازدواج، رعایت چارچوب‌های بهداشتی، ثبت ازدواج و طلاق و ولادت فرزند، میزان مهریه، نفقه و میزان آن، فرزندآوری و تعداد آن، حضانت، تعدد همسر، نام‌گذاری و شغل فرزندان.
این پژوهشگر مسئله فوق را در نگاه علامه طباطبائی دنبال کرده و می‌گوید: علامه طباطبائی – بر خلاف نوع فقیهان و مفسران – به‌روشنی بر حق حاکم یا حکومت اسلامی برای دخالت در قلمرو اختیارات افراد ازجمله در امور خانواده تصریح کرده است و نظریۀ «منطقه الفراغ» از آیت‌الله صدر در ادامه و در راستای همین نگاه و ظاهراً برخاسته از آن بوده است. البته نگاه امام خمینی گرچه امری فراتر از نگاه این دو اندیشمند است؛ اما نوع نگاه طباطبائی امری راهگشا و نقطه‌ای کلیدی در ادارۀ جامعه ازجمله در حوزۀ مسائل خانواده است.
حجت‌الاسلام مرتضوی در این مقاله، گزارشی تحلیلی از نگاه علامه طباطبائی و نیز سنجش آن با نگاه آیت‌الله صدر و امام خمینی ارائه می‌دهد.
مقاله مذکور در فصلنامه «مطالعات جنسیت و خانواده» دوره ۴، شماره ۱، تابستان ۱۳۹۵ به چاپ رسیده است.
علاقه‌مندان می‌توانند اصل مقاله را از اینجا دریافت و مطالعه نمایند.
