شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
ایران با توجه به فتاوا و عالمان روشن‌اندیش که استقلال کشور را مد نظر داشتند، هیچ گاه مستعمره کشور دیگری نبود، البته منظور از سلطه تنها سیاسی نیست. به طور نمونه مرحوم ابراهیم محلاتی در بعد اقتصادی فتوا داده و خرید از تجارتخانه‌های دو دولت انگلیس و روسیه در داخل و خارج از ایران را دارای مشکل اعلام کرد. این فتوا موجب شد اقتصاد آن‌ها با مشکل مواجه شود زیرا استعمار با اینکه رویکرد سیاسی و فرهنگی دارد، اما مسئله مهم آن اقتصاد و سودآوری است. به همین دلیل علمای بسیاری در این مورد جدی وارد شدند. در زمان حاضر نیز مقام معظم رهبری تأکید جدی در این زمینه دارند.
شبکه اجتهاد: علما و روحانیون در رهبری جنبش‌های ضداستبدادی و ضداستعماری معاصر جهان اسلام، همواره نقشی پررنگ و جایگاهی منحصر به فرد داشته و به مبارزه و معارضه فکری و سیاسی با استعمار و استبداد وابسته پرداخته‌اند. نقشی اثرگذار که در نهضت‌هایی مانند تحریم تنباکو، جنبش مشروطه، نهضت ملی شدن نفت و انقلاب اسلامی در تاریخ معاصر کشور به وضوح دیده می‌شود. تأکید مقام معظم رهبری در دیدار دو هفته گذشته با نخست وزیر عراق مبنی بر اینکه «مرجعیت و شخص آیت‌الله سیستانی نعمت بزرگی برای عراق هستند» هم نمونه‌ای دیگر برای بیان اهمیت جایگاه مرجعیت در اسلام است.
به مناسبت سالروز رحلت آیت‌الله محمدتقی شیرازی، از مراجع تقلید و رهبر سیاسی نهضت استقلال‌طلبی عراق از زیر سلطه انگلیس، «قدس آنلاین» در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی؛ رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نقش فتوا در مبارزه با استعمار پرداخته است.
عالمان دینی کیان اسلام را مد نظر داشتند
ایزدهی در ابتدا با بیان اینکه در جوامع اسلامی محور اداره جامعه با تمام هنجارهای حاکم بر آن بر عهده عالمان است، می‌گوید: در جامعه اسلامی مردم متدین هستند و در احکام و فتاوای خود به شخصی مراجعه می‌کنند که دسترسی مناسب و فهم خوبی از شارع دارد. از طرفی روایت‌های متعددی برای شیعه وارد شده که به پیروی و تعقیب افرادی که مجتهد واجد شرایط هستند تأکید می‌کند و به همین نسبت پیروی از افرادی که در تضاد با آن‌ها قرار دارد را نفی و طاغوت تلقی کرده‌اند.
او اضافه می‌کند: در طول تاریخ فضای راهبری برای فقها ایجاد شد. آن‌ها از نظر رفتاری، نقشه راه و رفتار زندگی افراد را در بعد فردی یا اجتماعی ارائه می‌کردند. از طرفی این مبانی نظری از حیث عملی هم در طول تاریخ مبارزه با سلطه خارجی، استکبار، ظلم و حاکمان جائر بر اساس الگویی که در سیره اهل بیت(ع) وجود دارد، دیده می‌شد و آن‌ها بر همین اساس مردم را راهوری می‌کردند و به همین علت نیز از سوی حاکمان جائر به شهادت می‌رسیدند. این الگو پس از آن‌ها به فقها منتقل شد. آن‌ها در همان مسیر حرکت کردند و عمده انقلاب‌های کشورهای اسلامی و مبارزات علیه دولت‌های متجاوز را عهده‌دار بودند.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی به نقش فتوای فقها نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: فتاوای بسیاری داریم که از سوی عالمان دینی در حدود دو قرن گذشته صادر شده است. آن‌ها در قبال تجاوز بیگانگان بحث دارالاسلام و کیان اسلام را مد نظر قرار دادند و به حفظ دین و آموزه‌های دینی از تجاوز بیگانگان و حتی مقابله با سلطه اقتصادی کشورهای بیگانه بر سرزمین اسلامی تأکید بسیار داشتند.
سهم علمای شیعه در حفظ سرزمین‌های اسلامی
ایزدهی به بیان نمونه‌هایی از اثرگذاری فتواها پرداخته و عنوان می‌کند: زمانی که امپراتوری عثمانی از جانب اروپایی‌ها مورد تهدید قرار گرفت، عالمان شیعه مذهب مانند مرحوم آخوند خراسانی، شیخ عبدالله مازندرانی، سید صدرالدین صدر و ملا فتح‌الله غروی، فتوای مشترکی صادر کردند که بر اساس آن حمله کشورهای اروپایی به صورت خاص ایتالیا به لیبی تجاوز شمرده و خواستار مقابله با آن شدند. آن‌ها دیگران را به جهاد دعوت کرده و آن را مانند جهاد بدر و حنین تلقی کردند. مردم نیز نسبت به آن اقبال نشان دادند و واکنش مناسبی نسبت به آن صورت گرفت. یا مرحوم سید محمدکاظم طباطبایی یزدی صاحب کتاب عروه‌الوثقی در مقابل حمله ایتالیا به لیبی، حمله انگلیس به عراق و حمله روسیه به ایران حکم به وجوب دفاع مسلمانان از وطن را صادر کرد.
این استاد حوزه و دانشگاه تأکید می‌کند: با اینکه بسیاری از این مشکلات برای جهان شیعه نبود، اما عالمان شیعه بحث سلطه کفر بر سرزمین‌های اسلامی را برنتابیدند و شیعیان را هم برای مقابله با آن‌ها دعوت کردند. به تعبیر آن‌ها به قدر مقدور و به جان، مال و لسان برای حفظ کیان اسلامی باید همه اقدام کنند.
او ادامه می‌دهد: بخش دوم فتواهایی که صادر شد، عمدتاً بحث حمله روس به ایران بود. وقتی که پتر کبیر ایده خود را برای دستیابی به آب‌های گرم و جنوب ایران طرح کرد، جنگ‌های متعددی اتفاق افتاد که به صورت خاص دو جنگ جدی، به قراردادهای گلستان و ترکمنچای منجر شد. آن زمان دولت قوی نبود و در قبال روس‌ها ضعف داشت اما فقها حمایت کردند. مرحوم شیخ جعفر کاشف الغطاء مردم را دعوت کرد و برخی از فقها علاوه بر اینکه فتوای جهاد صادر کردند، خود نیز شرکت می‌کردند. مانند مرحوم سیدمحمدعلی طباطبایی صاحب کتاب ریاض یا مرحوم ملااحمد نراقی نیز خود در این جنگ شرکت داشت. در میان این فتاوا، فتوای مرحوم آخوند خراسانی بسیار جدی است. او به مجلس نامه داده و آن‌ها را وادار کرد تقابل جدی با انگلیس در جنوب و شمال با روسیه داشته باشند.
با اقتدار مراجع، ایران هیچ گاه مستعمره نبود
ایزدهی با بیان اینکه ایران با توجه به فتاوا و عالمان روشن‌اندیش که استقلال کشور را مد نظر داشتند، هیچ گاه مستعمره کشور دیگری نبود، می‌گوید: البته منظور از سلطه تنها سیاسی نیست. به طور نمونه مرحوم ابراهیم محلاتی در بعد اقتصادی فتوا داده و خرید از تجارتخانه‌های دو دولت انگلیس و روسیه در داخل و خارج از ایران را دارای مشکل اعلام کرد. این فتوا موجب شد اقتصاد آن‌ها با مشکل مواجه شود زیرا استعمار با اینکه رویکرد سیاسی و فرهنگی دارد، اما مسئله مهم آن اقتصاد و سودآوری است. به همین دلیل علمای بسیاری در این مورد جدی وارد شدند. در زمان حاضر نیز مقام معظم رهبری تأکید جدی در این زمینه دارند.
او به نمونه‌ای از نقش فتوا در عصر حاضر نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: یکی از این نمونه‌ها فتوای آیت‌الله سیستانی برای مقابله با داعش بود. فتوایی که اگر صادر نشده و نیروهای مردمی عراق مقاومت نمی‌کردند، ارتش عراق توانایی مقابله با داعش را نداشت. این فتوا و دلدادگی مردم به راهبری مرجعیت موجب شد در کمترین زمان ممکن سلطه داعش را در منطقه پایان دهند.
تأکید بر مصرف کالای ایرانی در تقابل با نظام سلطه
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی تصریح می‌کند: هر گاه عالمان دینی در جهان اسلام رویکرد استقلال‌طلبانه نسبت به بیگانگان داشته باشند و به معارف دینی و اسلامی وفادار باشند و عالمان واقعی و جامع‌الشرایط باشند، به خصوص در بحث مقابله با سلطه و بیگانگان مردم راهبری آن‌ها را قبول می‌کنند. در نظام اسلامی بحث فتوا و تبعیت مردم موجب می‌شود که نظام سلطه و بیگانگان نتوانند در این کشور جایی داشته باشند. ضمن اینکه استعمار در گذشته رویکرد نظامی داشت، اما امروزه بحث استعمار فرانو یا همان رویارویی زرسالاران اقتدارطلب با اسلام مطرح است و در قالب رویکرد فرهنگی، اقتصادی و تبلیغاتی خود را ظهور می‌دهد. تأکیدات بسیار زیاد مقام معظم رهبری بر مصرف کالاهای ایرانی، تبعیت نکردن از سبک زندگی غربی، شبیخون فرهنگی و… همه در تقابل با نظام سلطه‌ای است که در استعمار فرانو اتفاق می‌افتد.
ایزدهی در پایان خاطرنشان می‌کند: هر گاه فتوای مرجعیت و مردم در نظام اسلامی محقق شود، کارایی و کارآمدی خود را نشان می‌دهد. به همین خاطر نظام‌های سلطه بحث عدم استقلال، عدم آزاداندیشی و عدم تبعیت را مطرح می‌کنند حال اینکه سیره دین اسلام این امر را اقتضا می‌کند و کارآمدی آن در طول تاریخ نشان داده است که آزادگی فقها و آزادی‌خواهی مردم در درازمدت ثمربخش است. امروز کشور ایران مستقل است و در قبال تهاجم بیگانگان با محوریت و راهبری مرجعیت و رهبری ایستاده است. تقابل با نظام سلطه با راهبری مرجعیت و نقش فتوا از سازوکارهای جدی برتری‌خواهی نظام‌های اسلامی بر کشورهای بیگانه بوده و خواهد ماند.
