شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نشست علمی «فقه اطلاعات و شیوه‌های اطلاعاتی مستحدثه» با حضور حجت‌الاسلام دکتر شفیعی رییس موسسه فرهیختگان قائم و از مدیران بلندپایه سابق وزارت اطلاعات و حجت‌الاسلام دکتر علی بخشی، رییس موسسه فقه اطلاعات و امنیت و حجت‌الاسلام جعفری دبیر علمی، در سالن نشست‌های امام‌خمینی(ره) مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام دکتر شفیعی اظهار کرد: اطلاعات عنوانی است که در جاهای مختلف با معانی مختلف استفاده می‌شود ولی منظور ما از این کلمه و معنای آن همان تعریفی است که در سرویس‌های اطلاعاتی دنیا به کار می‌رود. درباره اطلاعات تعابیر متفاوت بسیاری وجود دارد و هر آنچه گفته‌اند تعبیر رسایی نیست بلکه تنها چیزی که می‌توان گفت این است که اطلاعات به آن چیزی گفته می‌شود که از گذشته تا به امروز سرویس‌های اطلاعاتی دنیا برای کشورهای خود انجام می‌دهند. اگر ما موضوع اطلاعات را درست تشریح نکنیم و ابعاد اطلاعات برای ما شناخته شده نباشد حتما تحقیقاتی که انجام خواهیم داد، نمی‌تواند منطبق بر حل مشکل ناشی این موضوع باشد؛ ما در صدد تبیین آن موضوع با نگاه دینی هستیم. امروز در حوزه این سنتی حسنه در حال رواج است که موضوع‌‌شناسی جزء محورهای کاری و تحقیقاتی حوزه قرار گرفته است. قبلا می‌گفتند طرح سؤال به شکل مناسب باعث می‌شود که نصف بحث حل شود.
وی ادامه داد: اطلاعات به همان بیانی که عرض شد یعنی چیزی که سرویس‌های اطلاعاتی دنیا بر مدار او حرکت می‌کنند. حال شما می‌خواهید اسم آن را اطلاعات امنیتی یا اطلاعات پنهانی بگذارید. اطلاعاتی که تصمیم‌گیرندگان کشور برای تصمیم‌گیری درست و به موقع نیاز دارند و بر اساس آن سیاست‌گذاری می‌کنند؛ این اطلاعات چون در دسترس قرار ندارند، باید سازمانی این اطلاعات را در دسترس آنان قرار دهند تا بتوانند با دیدی بازتر تصمیم بگیرند و ابعاد تصمیمات برای آنها روشن شود. کلمه اطلاعات در حقیقت جزئی است از مجموعه‌‌اقداماتی که سرویس‌های اطلاعاتی برای تکمیل اداره کشورشان انجام می‌دهند و چون این جزء، جزء اساسی است و نقطه آغاز کار سرویس‌های اطلاعاتی با این بخش از کار شروع شده است، پس به‌طور طبیعی اطلاعات به مجموعه این اقدامات اطلاق شده است. بین نقش سرویس‌های اطلاعاتی و سازمان‌های مربوطه در ارتباط با جمع‌آوری اطلاعات و سایر خدمات چه تناسبی وجود دارد؟ من عرض می‌کنم که اطلاعات به معنای لغوی و دانشی آن مهم است ولی با سایر امور وقتی مقایسه می‌شود شاید در مرحله دوم یا سوم قرار بگیرد چون امروز نقش سازمان‌های اطلاعاتی در حل مشاکل ملی کشورها آنقدر موثر است که شاید آن بخش پنهان اطلاعاتی نمی‌تواند همه این مجموعه را پوشش دهد.
رییس موسسه فقه اطلاعات و امنیت گفت: اطلاعات یک سیر مفهومی دارد و مانند هر عنوان دیگری خصوصا مثل عنوان امنیت، قدرت، منافع ملی و امثال ذالک در طول تاریخ تحولات اجتماعی ما انسان‌ها، آن نیز متحول شده است، یعنی روزی اطلاعات مساوی بود با کار جاسوسی، آن هم در عرصه نظامی برای استفاده در جنگ‌ها. در آن روز اگر شما امنیت را نیز تعریف کنید، می‌بینید که امنیت نیز تعریف محدودی داشته است. آن روز حتی امنیت ملی، بین‌المللی و دولت‌ها مطرح نبوده است. طبیعی است که اطلاعات به‌عنوان یک ابزار و مکمل در خدمت امنیت و دفاع قرار می‌گرفت و یک دایره کوچکی به‌عنوان دایره اطلاعات تعریف می‌شد و آن دایره تلاش می‌کرد تا نیازمندی محدود آن روز در عرصه دفاعی آن کشور یا آن قبیله را تامین کند. همراه با تحولات بعدی می‌بینیم که اطلاعات توسعه پیدا کرده و همپای توسعه در سایر مفاهیم قدرت بیشتری پیدا می‌کند و می‌رسد به امروز که شما اطلاعات را فقط در حوزه جنگ نمی‌بینید بلکه در عرصه‌های متفاوت تعریف می‌شود؛ همانطور که امنیت نیز همینطور است، مثل امنیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و…
ماموریت ویژه و ذاتی اطلاعات، تامین امنیت در عرصه‌های مختلف کشور و با نگاه ملی
وی اضافه کرد: ولی امروز بنده ادعا کرده و اثبات می‌کنم که اطلاعات نه‌تنها مفهوم وابسته‌ای نیست بلکه یک مفهوم مستقل است در عرض مفاهیم مستقل دیگر همانند قدرت، امنیت و منافع و… و معنای استقلال در مفهوم اطلاعات این نیست که اطلاعات به امنیت سرویس نمی‌دهد، زیرا ماموریت ویژه و ذاتی اطلاعات، تامین امنیت در عرصه‌های مختلف کشور و با نگاه ملی است. معنای استقلال اطلاعات این است که اطلاعات توانسته جایگاه خودش را در چرخه مدیریت ملی کشور به نقطه‌ای برساند و به شکلی ظاهر شود که مجموعه مدیریت کلان کشور در عرصه‌های مختلف از جمله امنیت به آن نیاز دارند و اگر روزی روزگاری امنیت این کشور تامین شود و تهدیدی برای کشور وجود نداشته باشد، آیا سرویس‌های اطلاعاتی جمع می‌شوند یا نه؟ در پرانتز عرض کنم که کار اطلاعاتی جزو مشاغل بسیار پرهزینه است ولی این هزینه گزاف را همه دولت‌ها با جان و دل می‌پذیرند و می‌پردازند و امنیت و اطلاعات خود را تعطیل نمی‌کنند. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا بحث شد که ما این سرویس‌ها را برای رقابت با روسیه راه انداختیم تا بتوانیم در مقابل آن بایستیم. مسائلی از قبیل هزینه و نیروی انسانی مورد بحث قرار گرفت ولی سرویس اطلاعاتی مرکزی آمریکا جمع نشد زیرا نیاز دولت‌ها به اطلاعات فقط در حوزه تهدیدات و امنیت خلاصه نمی‌شود بلکه امور دیگری وجود دارد که انجام آنها از سازمان‌های اطلاعاتی توقع می‌رود؛ بنابراین نه‌تنها CIA تعطیل نشد بلکه FBI نیز تقویت شد. امروز شما می‌بینید که در کنار این دو یک وزارت داخله‌ای نیز ایجاد شد؛ جالب این است که آن روز CIAبه‌عنوان سازمان ارشد مسوول هماهنگی جامعه اطلاعاتی آمریکا بود و آمدند شورای ملی اطلاعات را تشکیل دادند که مستقیم به شخص رییس‌جمهور وصل است. معلوم می‌شود این اطلاعات به آن مفهومی که عرض کردم رشد و ارتقا پیدا کرده و به جایی رسیده است که اگر از امنیت جدا شود حیات آن به خطر نمی‌افتد بلکه به نقطه‌ای رسیده است که همه اذعان می‌کنند در اداره کشور به اطلاعات نیاز داریم.
شفیعی خاطرنشان کرد: باید روی این موضوع تحقیق شود که اطلاعات تا ظهور حضرت حجت حضور دارد و فلسفه این استمرار فقط نگاه سلبی محدود امنیتی نیست بلکه فلسفه وجودی آن تغییر کرده و به نقطه بالایی رسیده است؛ آیا ما طبق همان روال توجیهات گذشته در انجام اقدامات ممنوعه که به اطلاعات می‌دادیم، امروز هم می‌توانیم ادامه دهیم یا خیر؟ اطلاعات آیا یک مساله عقلانی است یا یک مساله‌ای است که اسلام به‌عنوان یک دین که ادعای اداره زندگی بشر را دارد آمده و آن را به‌عنوان یک موضوع جدید در جامعه بشری مطرح کرده است؟ همه ما می‌دانیم که اطلاعات یک امر عقلی و عقلایی است و در طول تاریخ جوامع مختلف در دولت‌های مختلف با هر تفکر و انگیزه‌ای وجود داشته و اسلام نیز از وقتی آمده این شیوه عقلایی را در اداره کشورش و در اداره جنگ‌ها و تامین امنیتش استفاده کرده است.
اطلاعات تاسیسی نیست، امضایی است
وی اضافه کرد: اطلاعات تاسیسی نیست، امضایی است. اطلاعات درون‌دینی نیست بلکه برون‌دینی است. این موضوع از جای دیگری گرفته شده است. این موضوع مختص اسلام و مسلمین نیست، نبوده و نخواهد بود. حتما در نگاه تحقیقاتی اگر به برون‌دینی‌بودن این موضوع رسیدیم، نتیجه آن با اینکه این موضوع درون‌دینی باشد، متفاوت است. قطعا اسلام در اطلاعات تاثیر گذاشته است. در اهداف آن، جهت‌گیری‌ها و استفاده از ابزار اثر گذاشته است ولی آن قالب و آن موضوع به‌عنوان یک نیاز بشری چیزی بوده است که عقلا از قدیم داشتند و آن را دنبال می‌کردند. نکته دیگر اینکه به مجموعه مسائل دینی ما آن مقداری که مرتبط با حوزه امنیت و اطلاعات است عمدتا با نگاه دفاعی یا سلبی توجه شده است. به همین دلیل هم مجموعه استدلال‌هایی که ما به‌عنوان مبانی احکام فقه اطلاعاتی از آن نام می‌بریم، مبانی‌ای است که در حوزه قواعدی از قبیل اضطرار و مثل آن تعریف می‌شود، یعنی در حقیقت ما با یک نگاه سلبی روبه‌رو هستیم و در این نگاه سلبی تلاش می‌کنیم به دلایل احتیاج‌هایی که داریم استثنا‌هایی به آن بزنیم. امروز آن نگاه سلبی به قوت خود باقی است و باید هم باقی باشد ولی هم دایره مفهومی امنیت به نام امنیت ایجابی توسعه یافته و هم اطلاعات به نام اطلاعات ایجابی توسعه مفهومی پیدا کرده است. در اطلاعات ایجابی آن اضطرار وجود ندارد، در حقیقت شما برای تقویت بنیه رفاهی جامعه آیا حق دارید از اطلاعات استفاده کنید یا نه؟ و اگر حق دارید، می‌دانید که اطلاعات یکی از ویژگی‌های اصلی‌اش این است که باید به پنهان دسترسی داشته باشد. دسترسی پنهان هم نمی‌تواند از معابر مجاز شناخته‌شده ما باشد. خب ایها الفقیه ما هو رایک؟ اینها دامنه‌هایی است که الان پیدا شده و باید به آن پرداخته شود.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام دکتر علی بخشی بیان کرد: اطلاعات فقط به معنای تجسس و استخبارات نیست بلکه یکی از بخش‌های آن تجسس و استخبارات است. اطلاعات امروز به یکی از محورهای قدرت تبدیل شده است. اگر روزی اطلاعات را برای امنیت می‌خواستند اما امروز اگر کشوری امنیت هم داشت باز هم نیاز به اطلاعات است و برای مسائل غیر‌امنیتی، مسائل علمی و… نیز مورد نیاز است. حال باید پرسید که حدود شرعی اطلاعات چیست؟ اگر این محورها را استثنا از «لاتجسسوا» بگیریم، آیا به‌عنوان یک محور قدرت جایز است؟ باید وارد مباحث فقهی اطلاعات شویم؛ آنچه تا به حال بیشتر به آن پرداخته شده، تاریخ اطلاعات است. بیشتر کسانی که در این حوزه بحث کرده‌اند، روی مباحث تاریخی اطلاعات رفته و سیره اهل بیت را بررسی کرده‌اند و به‌عنوان یک قاعده ثانویه از آن یاد می‌کنند. امروز اطلاعات را دو بخش می‌کنند؛ جاسوسی و ضد‌جاسوسی. امروز سوژه‌ها، روش‌ها و ابزارهای اطلاعات عوض شده است. طبیعتا موضوع نیاز به یک بازنگری دارد. اطلاعات امروز یک شغل و حرفه نیست و یک دانش است و در نظام اسلامی چون باید همه‌چیز با حدود شرعی سنجیده شود، باید این دانش به مراکز تحقیقاتی بیاید تا بتوانند جوابی برای مراکز اطلاعاتی اسلامی فراهم کند.صبح‌نو
