شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: شیخ مرتضی حائری یزدی، فقیه و عالم امامی، فرزند ارشد آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم، در ۱۳۳۴٫ق در اراک به دنیا آمد. در شش سالگی همراه پدر به قم رفت، و پس از اتمام دروس مقدماتی، به محضر درس اساتید بزرگ حوزه از جمله آیات عظام: گلپایگانی، سیدمحمدتقی خوانساری، محقق داماد، حجت کوهکمرهای، بروجردی و امام خمینی راه یافت و نیز از درس والد خود، خوشهها چید.
آیت‌الله حائری پس از انقلاب اسلامی ایران از اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی و مؤسس صندوق ذخیره علوی در قم بود. وی بیش از ۴۰ سال در حوزه علمیه قم به تدریس سطح و خارج فقه و اصول پرداخت و شاگردان ممتازی تربیت و تحویل جامعه داد. وی در نحوه تدریس کمتر به نقل اقوال دیگر علما میپرداخت، ولی در تقسیمبندی مطالب و تبیین ادله آن و انتخاب نظر خویش بسیار دقیق و ممتاز بود.
آیت‌الله حائری با امام خمینی رابطه‌ای دیرینه داشت؛ آنها بجز همکاری در هیئت مصلحین حوزه، هر روز هنگام غروب آفتاب در مقبره شیخ فضل‌الله نوری در حرم فاطمه معصومه (س) با یکدیگر ملاقات و گفتگو می‌کردند. ازدواج دخترش با سیدمصطفی، فرزند امام خمینی در سال ۱۳۳۵ بر این پیوند و ارتباط صحه گذاشت.
این عالم ربانی سرانجام در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۰۶ (۲۵ اسفند ۱۳۶۴) در قم در سن ۷۲ سالگی به لقای معبود شتافت و در مسجد بالا سر حرم حضرت معصومه، نزدیک مدفن پدرش شیخ عبدالکریم حائری به خاک سپرده شد.
«ایبنا» به مناسبت سالگرد رحلت عالم ربانی شیخ مرتضی حائری یزدی، در این گزارش به تالیفاتی که از ایشان به جای مانده است، پرداخته است.
آثار فقهی این عالم ربانی عبارتند از:
مبانی‌الاحکام فی اصول شرایع‌الاسلام
مهم‌ترین اثر حائری در اصول فقه کتاب مبانی‌الاحکام فی اصول شرایع‌الاسلام، یک دوره کامل اصول فقه به ترتیب مباحث کفایهالاصول است و در واقع چکیده بحث‌های دوره اول درس خارج اصول فقه او در طول دوازده سال تدریس است.
کتاب، با مقدمه آیت‌الله سیدعلی محقق داماد آغاز و مطالب در دو جلد، در یک تمهید و هشت مبحث، ارائه شده است.
کارهای تحقیق، تنظیم و آماده‌سازی برای چاپ جلد اول کتاب را حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسین امراللهی با کمک چند تن از فضلای حوزه و با نظارت آیت‌الله محقق داماد که شاگرد اصولی نویسنده است، به سرانجام رسانده و دوره دوم درس اصول که تا حدیث معروف «الناس فی سعه ما لایعلمون» است، به گونه پاورقی، در جلدهای بعدی آمده است.
در جلد اول، ضمن بررسی اصطلاح «اصول الفقه»، نگاهی اجمالی به پیشینه و تاریخ تدوین این علم انداخته شده و در ادامه، اشاره‌ای به آثار اصولی اولیه فقهای امامیه، نحوه ظهور فکر اخباری، ویژگی‌های اصول شیخ انصاری و مدارس اصولی در سامراء و نجف، شده است.
«عام و خاص» و مطالب مربوط به آن، از جمله اصل احتیاج عموم به مقدمات حکمت، جواز تمسک به عام مخصص، تمسک به عام در شبهه مصداقیه، کشف عدم صدق عنوان مخصص، تمسک به عام در غیر جهت تخصیص، عدم جواز عمل به عام قبل از فحص از مخصص، اصل در خطابات شفاهیه، تردد امر بین نسخ و تخصیص و «مطلق و مقید و مجمل و مبین» و مباحث آنها از قبیل تعریف مطلق و شرح الفاظ آن، بیان مقدمات حکمت و سر عدم حمل مطلق بر مقید در مستحبات، از دیگر مباحث این جلد می‌باشد.
در جلد دوم، نویسنده، اثبات وجود حکم ظاهری را از طرف شارع که مقتضی اثبات حکم استصحاب و دایره شمولی آن باشد، مهم‌تر از تعریف خود استصحاب دانسته و لذا بدون مقدمه، به بررسی اخباری که می‌توان از خلال آنها، این اصل را اثبات کرد، پرداخته و در ادامه، به تنبیهات استصحاب اشاره کرده است.
ابتغاءُ الفضیله فی شرح الوسیله
کتاب «وسیله النجاه» حاوی فتاوی و رساله عملیه سیدابوالحسن موسوی اصفهانی است که مورد توجه جامعه فقهی شیعه قرار گرفته است. اثر حاضر، با عنوان «ابتغاء الفضیله فی شرح الوسیله» شرحی موجز و استدلالی بر اثر سیدابوالحسن اصفهانی است که دربردارنده همه ابواب فقهی، به جز حدود و قصاص و دیات و به زبان عربی می‌باشد.
محتوای کتاب با مقدمه‌ای درباره احکام تقلید و اجتهاد شروع می‌شود و در ادامه شرایط مجتهد و مرجع تقلید را ذکر می‌کند و به بررسی احکام فرعی آن می‌پردازد. تک تک ابواب فقهی به طور جداگانه مطرح و احکام و شرایط آن به ترتیب بیان می‌شود.
صلاه الجمعه
این کتاب حاوی مباحثات حائری در مبحث نماز جمعه که از سال ۱۳۴۹ آن را تدریس می‌کرد و با افزودن بعضی مطالب تکمیلی به آنها، صلاه الجمعه را نوشت. متن کتاب بر اساس قواعدالاحکام علامه حلی است ولی در بعضی از فروع که در کتاب قواعد مطرح نشده از آثار دیگر مانند کتاب تذکره، شرایع و یا جواهر استفاده کرده است.
سرفصل‌های مطالب کتاب عبارتند از: شرایط نماز جمعه، شرط اول وقت، شرط دوم سلطان عادل، شرط سوم عدد، شرط چهارم خطبه‌ها، شرط پنجم جماعت، شرط ششم وحدت، شرایط مکلف و حکم مسافر.
مطالب کتاب در سال ۱۳۹۰ قمری در درس خارج القا شده و در ۱۷ صفر ۱۳۹۱ تالیف کتاب به پایان رسیده است.
خلل‌الصلاه و احکامه
این کتاب حاصل تحقیقات مؤلف در زمان تدریس درس خارج فقه در حوزه علمیه قم است و در آن حکم مواردى که صحت نماز را دچار اشکال مى‌کند مورد بحث دقیق علمى قرار گرفته است.
عناوین مهم کتاب عبارتند از: خلل عمدى، خلل ناشى از سهو، خلل ناشى از شک و سجده‌ى سهو.
خلل‌الصلاه با تصحیح و تحقیق شاگرد مؤلف شیخ محمدحسین امراللهى در سال ۱۴۲۰ قمرى توسط انتشارات جامعه‌ى مدرسین در شهر قم چاپ و منتشر شده است.
کتاب‌الخمس
کتابی نسبتاً مفصل و مرکب از متن و شرح، که به صورت فتوایی نگاشته شده و متن آن ترکیبی است از فروع فقهیِ مندرج در کتابهای قدما (قواعدالاحکام، شرایع‌الاسلام، اللمعه‌الدمشقیه، العروه الوثقی، وسیله النجاه و منابع دیگر). همچنین متن سخنان صاحب جواهر قدس‌سرّه را نیز ضمیمه کرده و فروعاتى را که به ذهن ایشان آمده ذکر کرده‌اند، تا کتاب فروعاتى را هم که مورد ابتلا هستند در بر بگیرد. پس از آن نیز به شرح آن و توضیح مستندات فقهى به شکلى مختصر و بدون ایجاز و اطناب پرداخته‌اند. این کتاب، همراه با شرح آن، در ۱۴۱۸ با تحقیق محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد.
حائری آثار فقهی دیگری نیز دارد که ظاهراً هیچ‌یک از این نوشته‌ها تاکنون به چاپ نرسیده است. رساله‌هایی درباره نماز مسافر، حدیث رفع و موضوع «تَعاقُبِ ایادی» در غصب، حاشیه‌ای بر مکاسب شیخ انصاری و حاشیه‌ای بر کتاب‌الصلوه آیت‌اللّه عبدالکریم حائری یزدی از جمله این آثار است.
وی درباره برخی مباحث قرآنی و تفسیری نیز آثاری دارد:
«پرتوی از انوار آسمانی» عنوان مجموعه‌ای از مقالات اوست که در نخستین شماره‌های مجله مکتب تشیع در موضوع اعجاز قرآن چاپ شد و صورت کامل‌تر آن را برادرش، مهدی حائری یزدی، با نام علوم قرآن به چاپ رساند.
مقالاتی از او باعنوان «مباحثی در تفسیر سوره حمد» نیز، در دوازده شماره نشریه کتابخانه عمومی مسجد اعظم قم، از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۵٫ش منتشر شد.
مقالات «استدلال در قرآن»، «تفسیر سوره کوثر»، «تفسیر سوره مسد» و تفسیر چند آیه از قرآن کریم، از جمله آیه مودت و آیه بلاغ، از دیگر آثار قرآنی اوست که برخی از آنها چاپ شده است.
مجموعه تألیفات قرآنی و تفسیری حائری همراه با چکیده عربی و انگلیسی آنها در آفاق نور (ویژه‌نامه آثار قرآنی آیت‌الله شیخ‌مرتضی حائری (ره)) در ۱۳۸۱٫ش در قم چاپ شد. وی درباره برهان‌های عقلی و قرآنیِ اصول اعتقادات، نیز تألیفی دارد که در آفاق نور به چاپ رسیده است.
برخی دیگر از آثار حائری عبارت‌اند از: مجموعه یادداشتها درباره خاطرات شخصی او در مورد خود و پدرش و نیز ماجراهایی معنوی و عرفانی که با نام سِرّ دلبران در ۱۳۷۷٫ش، با مقدمه حجت‌الاسلام والمسلمین رضا استادی، در قم چاپ شد؛ و همچنین مجموعه چند سخنرانی‌اش در ایام فاطمیه به تحریر خود او که در نسخه‌های محدودی تکثیر شده است.
