شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: با مراجعه به فهرست کتابخانه‌ها و نیز با مطالعه کتاب‌شناسی‌های مهم شیعه مانند «الذریعه» و تحقیقات دیگری که به عمل آمد، مشخص شد کتابی جامع و کامل که دربرگیرنده مسائل مختلف مربوط به کودکان باشد به روش فقه استدلالی و به شیوه سنتی حوزوی در فقه شیعه و اهل‌سنت وجود ندارد و فقها مسائل مربوط به کودکان را به‌تناسب بحث‌های فقهی در ذیل مباحث مختلف، پراکنده بیان کرده‌اند. البته در فقه اهل‌سنت، یکی دو کتاب به‌طور مستقل در این موضوع نوشته شده است، مانند «جامع احکام الصغار». همچنین اخیراً در فقه شیعه بعضی از محققین، مسائل مربوط به کودکان را جمع‌آوری نموده‌اند مانند احکام ما و کودکان، ولی در آن‌ها، تنها به فهرست برخی از مسائل اطفال اکتفا گردیده است.
از سویی دیگر، تخصّصی شدن ابواب مختلف فقه و ارائه مباحث به‌طور منظم، پژوهش بیشتر در مسائل موردنیاز و بااهمیت که به هر دلیل مورد تحقیق قرار نگرفته، خواست صاحب‌نظران فقه بوده و هست. در راستای تحقق اهداف فوق‌الذکر، نگارنده این سطور با اشراف استاد حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی و با همکاری برادران محقق آقایان ۱. محمدجواد انصاری، ۲. ابراهیم بهشتی، ۳. عباسعلی پیوندی، ۴. عبدالحسین جمالی، ۵. علی سعیدی، ۶. سید علی‌اکبر طباطبایی، در مرکز فقهی ائمّه اطهار قم، موضوع احکام اطفال را با نام «موسوعه احکام الأطفال و ادلّتها» تحقیق نموده که بالغ بر هشت جلد خواهد شد. بحمدالله تاکنون جلد اوّل و دوم آن منتشر شده و جلد سوم و چهارم در شرف نشر و چهار جلد بعدی نیز در آینده‌ای نه‌چندان دور منتشر خواهد شد.
امتیازات و ویژگی‌ها
۱. طرح مسائل مربوط به اطفال با این وسعت و گستردگی به‌صورت مجموعه‌ای خاص که در این موسوعه جمع‌آوری شده، در فقه شیعه و اهل‌سنت بی‌سابقه است. در این موسوعه، کلیه مسائل قبل از انعقاد نطفه تا بلوغ ـ اعم از مسائلی که مستقیماً به اطفال ربط دارد و یا باواسطه مانند ولایت بر اموال و نکاح آن‌ها، حضانت، نفقه و… حتی مسائلی که با چند واسطه به کودک ربط می‌یابد، مانند شرایط انتخاب زوج و زوجه برای ایجاد نسل سعادتمند ـ جمع‌آوری شده است.
۲. جمع‌آوری نظریات مشهور فقهای شیعه از متقدمین و متأخرین و متأخّر متأخرین تا معاصرین در مسائل مربوط به اطفال در یک مجموعه.
۳. ارائه برخی از احکام مربوط به اطفال مانند مسائل تعلیم و تربیت که تاکنون به‌عنوان مسائل اخلاقی مطرح بوده است. همچنین تحقیق در برخی از مسائل که در حقوق موضوعه مطرح است، مانند الزام والدین به اخذ شناسنامه برای فرزندان به شکل فقهی و اقامه دلیل و برهان بر آن، یکی دیگر از امتیازات این تحقیق است.
۴. مطالب و موضوعات با روش استدلال جواهری و با عبارات روان و سلیس عرضه شده و در حد امکان، ادلّه موافق و مخالف نظر مختار را ذکر کرده و بر طبق موازین، نظر منتخب تقویت گردیده است.
۵. استاد حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی، هرچند در مقام آن نبوده که در تمام موضوعات کتاب، تعلیقه داشته باشند ولی در مواردی که لازم دانسته‌اند، ضمن تشریح و تعمیق بخشیدن به استدلال‌ها و نیز اشاره به بعضی از نکات اصولی و قواعد فقهی، بر غنای آن افزوده‌اند.
۶. گستردگی و تنوع منابع این موسوعه یکی دیگر از مزایای آن است. در مباحث این کتاب، به اکثریت قریب به اتفاق کتب فقهی و روایی شیعه و بسیاری از کتب اهل‌سنت استناد شده است.
۷. ترتیب موضوعات این تحقیق برحسب مراحل سن کودک پیش‌بینی شده و از قبل از انعقاد نطفه و تولّد آغاز و به بلوغ ختم می‌گردد که ترتیبی بدیع است.
۸. ارائه مطالب به‌صورت منظم و تحت عناوین، باب، فصل، مطلب، فرع، مسئله، احیاناً تبصره و توضیح است که دسترسی به مطالب کتاب و فهم آن را آسان می‌سازد و در کتب فقه استدلالی، کمتر از این روش استفاده شده است.
۹. برخی از بزرگان مانند مرحوم بروجردی (قده) معتقدند کلمات و فتاوای متقدّمین از فقها مانند شیخ طوسی (ره)، شیخ مفید (ره) و صدوق (ره) و… مضمون بلکه عین روایات ائمّه معصومین (ع) است، به همین جهت در کتب استدلالی فقه، به کلمات این دسته از فقها بسیار اهمیت داده شده است. با نگرش به این نظریه سعی نمودیم در بسیاری از موارد، نظر متقدّمین و فقهای نامی شیعه را با نقل کلماتشان ذکر نموده و نظر متأخرین و برخی دیگر از فقها را نیز با استناد به کتب مربوطه آنان مشخص سازیم تا خوانندگان و محققین محترم از این زاویه نیز به موضوعات کتاب اطمینان بیشتری پیدا کنند.
۱۰. تنوع و تکثر ادله یکی دیگر از امتیازات است. در موضوعات و مسائل مطرح‌شده در کتاب، سعی شده است تمام ادله‌ای که به آن استدلال شده، جمع‌آوری و با دسته‌بندی منظّم ذکر گردد.
۱۱. از جمله مشکلات کتب فقه استدلالی، ذکر روایات متعدّد با مضامین واحد است. به همین جهت، بسیاری از بزرگان به جهت رعایت اختصار، فقط به ذکر برخی از آن‌ها اکتفا نموده‌اند. این امر موجب می‌شود مراجعه‌کنندگان، ضمن بررسی کتب استدلالی، نیازمند تتبع در کتب روایی نیز باشند. در این موسوعه، ضمن نقل اکثر روایات و دسته‌بندی آن‌ها از نظر مضمون و احیاناً اعتبار سندی، برای این مشکل نیز تاحدودی چاره‌اندیشی شده است، بدین‌صورت که خواننده می‌تواند با مطالعه موسوعه، به روایات صادره نیز دست یابد.
۱۲. جهت غنای بیشتر و نشر فقه اهل‌بیت (ع) در بین دیگر مذاهب، در تمام موضوعات کتاب، نظریات فقهای شیعه با اهل‌سنت تطبیق داده شده ـ مگر در موارد محدودی که به نظر آن‌ها دست نیافتیم ـ و در تطبیق انظار، با نقل نظریه هر یک از مذاهب از کتب معتبر در نزد خودشان، سعی نمودیم اطمینان آن‌ها را نیز در نقل مطالب جلب کنیم.
۱۳. به دلیل این‌که استدلال‌هایی که از فقهای شیعه ـ به‌ویژه متأخرین و معاصرین ـ در این موسوعه نقل شده، غالباً از غنای علمی و جولان فکری بیشتری نسبت به استدلال‌های فقهای اهل‌سنت ـ که بیشتر مبتنی بر قیاس و استحسان است ـ برخوردار است، ویژگی اخیر «تطبیق» می‌تواند صاحب‌نظران منصف اهل‌سنت را به پذیرش مقام علمی فقهای شیعه و مکتب اهل‌بیت (ع) وادار سازد.
کلیات مباحث
جلد اوّل: استحباب و یا وجوب ازدواج ـ صفاتی که مستحب است در هر یک از زوجین رعایت شود ـ مستحبات وقت مراجعت و شب زفاف ـ حکم تحدید نسل و یا جلوگیری از انعقاد نطفه، حرمت سقط‌جنین، حقوق حمل، وصیت برای حمل، ارث حمل و… .
مستحبات وقت ولادت اطفال، اذان و اقامه، تحنیک، انتخاب اسم زیبا، عقیقه، ولیمه و… .
احکام رضاع و شیر دادن به طفل، استحباب رضاع در دو سال کامل شیر دادن و نشر حرمت و شرایط آن.
حضانت و نگهداری اطفال و احکام آن، مستحقّین حضانت و شرایط آن، مدت حضانت.
نفقه اطفال و احکام آن، شرایط کسی که پرداخت نفقه بر او واجب است و کسانی که نفقه به آن‌ها داده می‌شود، ذکر موارد تحصیل نفقه ایتام و اطفال فقرا، زکات فطره، خمس، صدقات مندوبه، انفال، جزیه و… حرمت تغذیه اطفال با مال مغصوب و عین نجس، حرمت نوشاندن مسکرات به اطفال، حکم تغذیه اطفال با غذای متنجّس، تغذیه اطفال با غذایی که برای آن‌ها مضر است.
ولایت پدر و جد پدری بر تزویج صغار، عدم ولایت مادر، برادر و دیگر اقوام بر تزویج، در اعمال ولایت رعایت مصلحت شرط است.
حکم موردی که ولی صغیر و یا صغیره آنان را به کمتر از مهرالمثل و یا بیشتر از آن و یا به شخص معیوب تزویج نماید.
ولایت وصی پدر و یا جد پدری بر تزویج صغار.
شرایط اولیایی که بر تزویج صغار ولایت دارند، «عقل، بلوغ، رشد، کمال، اسلام، حریت» عدم ولایت حاکم با وجود پدر و جد پدری بر تزویج اطفال.
جلد دوم: ولایت وکیل بر نکاح صغیرین.
احکامی که مترتب بر نکاح صغیرین است، مانند توارث صغیرین، چه کسی مسئول پرداخت مهریه است، حکم عده صغیر، ولی صغیر ولایت بر طلاق ندارد.
حکم نگاه کردن و لمس نمودن صغیر و صغیره.
بیان محدوده ولایت بر اموال صغار، تعمیم ولایت برای پدر و جد پدری، شرایط ولایت، ولایت وصی پدر و جد پدری، محدوده ولایت حاکم شرع بر اموال صغار.
اعتبار مصلحت در تصرفات حاکم و امین، ولایت بر اموال ایتام.
بیان موارد تصرفات اولیاء صغار مانند بیع و شراء، رهن، مضاربه، اجاره، استیفای حقّ شفعه، ولایت بر قبض هبه و… در اموال صغار.
وصیت بر ولایت و بیان محدوده آن و این‌که حاکم وصی کسی است که وصی ندارد.
جلد سوم: ثبت نسب طفل، الحاق طفل به والدین، الحاق ولد شبهه، الحاق ولد ملاعنه، عدم الحاق ولدالزنا.
حکم تلقیح صناعی، اقرار به نسب طفل و شرایط نفوذ آن، احکام لقیط (طفل خردسالی که در خیابان و گذرگاه‌ها پیدا می‌شود و پدر و مادرش شناخته نشود۹، شرایط گیرنده لقیط و آنچه بر او واجب است، نسب، نفقه و ارث لقیط، پدرخوانده (کسی که طفلی را برای خود به فرزندی قبول می‌کند) و احکام آن.
تعلیم و تربیت اطفال و متولی آن، اهمیت تربیت، اثبات وجوب تعلیم و تربیت اطفال بر والدین (ولایت حاکم و عدول مؤمنین بر تربیت ایتام، راه‌های مؤثر در تربیت و تعلیم، احیاء شخصیت طفل، انتخاب الگو و اسوه، عادت، موعظه، قصّه، امرونهی، مفارقت و جدایی، تأدیب و ضرب و…) ارتباط اطفال به امور اقتصادی، تعلیم احادیث.
ارتباط دادن اطفال به انجام عبادات، آموزش اخلاق پسندیده، دوری از برخوردهای غیراخلاقی و ناهنجار در حضور اطفال، تربیت اطفال به آداب اسلام، طعام و شرایط انتخاب دوست و… .
جلد چهارم: مشروعیت عبادت اطفال، احکام طهارت نسبت به اطفال، حکم لباس مربّی طفل.
احکام سقط و علقه، نجاست اطفال کفّار.
حکم دست زدن طفل به کلمات قرآن، حکم جنابت طفل و صحت غسل توسّط وی، منع طفل از آنچه بر جنب حرام است، حکم عرق او که از حرام جنب شده باشد، عدم امکان تحقّق حیض در دختران قبل از نه‌سالگی، امکان استحاضه آن‌ها قبل از نه‌سالگی، طهارت فرزندان کفّار به تبعیت از دار اسلام و کسی که اطفال کفار را به اسارت گرفته (سابی).
طهارت صبی ممیّز با اقرار به شهادتین.
احکام طفل میت، توجیه او به سوی قبله هنگام احتضار، وجوب غسل، حکم مماثله در غاسل نسبت به طفل میت، جواز عدم مماثله در غاسل درصورتی‌که طفل میت کمتر از سه سال سن داشته باشد.
احکام تکفین، تحنیط و تدفین اطفال میت، وجوب نماز بر آن‌ها اگر شش سال و بالاتر داشتند.
سقوط واجب کفایی به فعل صبی.
استحباب خواندن نمازهای یومیه توسط صبی، حکم طهارت صبی در نماز، پوشانیدن لباس حریر بر طفل، نمازخواندن دختران نابالغ بدون مقنعه و نماز آن‌ها درحالی‌که جلوتر از مردان باشند.
حکم اذان و اقامه صبی ممیّز، انعقاد جماعت با اطفال، عدم انعقاد نماز جمعه با اطفال (درصورتی‌که مأمومین فقط اطفال باشند)، امام جماعت شدن صبی ممیّز.
حکم قضاء نماز میت نسبت به صغیر، نیابت نمودن صبی در نماز و روزه، نماز صبی در سفر و تبعیت از والدین.
بلوغ صبی در اثناء وقت نماز، بلوغ او بعد از اتیان نماز و قبل از پایان وقت نماز.
جلد پنجم: مشروعیت روزه اطفال، شرایط روزه آن‌ها، استحباب تمرین روزه، بلوغ صبی در اثناء ماه رمضان.
اعتکاف صبی، حکم محرمات اعتکاف.
زکات اموال صبی، حکم زکات در نقدین و غلات و دیگر اموال صبی، استحباب پرداخت زکات در اموال صبی.
بلوغ در وجوب خمس شرط نیست.
مشروعیت حج صبی، استحباب انجام حج برای صبی ممیّز، اولیاء اطفال در انجام حج، حج صبی مشروط به اذن ولی او نیست.
حکم مخارج حج صبی، میقات حج اطفال.
حکم محظورات احرام و کفارات نسبت به صبی، کیفیت انجام حج توسط اطفال، شرایط طواف آن‌ها، حکم بودجه قربانی و طواف نساء در حج اطفال، حکم بطلان حج اطفال.
بلوغ صبی در اثناء مناسک حج، صحت نیابت صبی در حج.
مشروعیت جهاد صبی، عدم وجوب جهاد بر صبی، امان دادن صبی به دشمن در جهاد، عدم جواز قتل اطفال کفّار، حکم سپر قرار دادن کفّار اطفال مسلمین را در جنگ، عدم وجوب جزیه بر اطفال، حکم اطفال اسیر شده در جنگ.
حکم امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر توسط اطفال.
استحباب سلام کردن به اطفال و وجوب رد سلام آن‌ها، اگر صبی در پاسخ به سلام از بالغین سبقت بگیرد.
جلد ششم: شمول احکام وضعی نسبت به اطفال، مباشرت صبی در اجرای عقود و ایقاعات، بیع صبی و اقوال مختلف دراین‌باره، صحت بیع صبی ممیز رشید، صحت بیع صبی مشروط به این‌که به سن ده سال و بالاتر برسد، صحت بیع او مشروط به اذن و اجازه ولی است.
رهن صبی، محجوریت صبی و مراحل مختلف در آن، مرحله تمیز، مرحله رشد، مرحله بلوغ.
تحقیق در حد سن تمیز در اطفال، بلوغ صبی، علائم بلوغ، رویش موی خشن، خروج منی، سنّ.
در دختران حیض و حمل علامت بلوغ است، رشد صبی و معنای رشد، اثبات رشد.
ضامن قرار گرفتن صبی، اشتراط بلوغ در ضامن، اعتبار بلوغ در کسی که مورد ضمانت قرار می‌گیرد، کفیل قرار گرفتن صبی.
صلح صبی، احکام شرکت در مورد صبی، حکم مضاربه، مزارعه، ودیعه، عاریه گرفتن از صبی و عاریه دادن به او، صحت اجاره اموال توسّط صبی، اجیر شدن صبی با اذن ولی.
صحت وکالت صبی با اذن ولی، اگر صبی دیگری را وکیل خود قرار دهد، صحت وکیل گرفتن صبی در اموری که جایز است مباشرت داشته باشد.
وقف صبی، جواز وقف صبی درصورتی‌که ده سال داشته باشد، حکم صدقه و هبه و بخشش توسط صبی، قبول نمودن هدیه توسط صبی.
وصیت صبی، وصی قرار گرفتن صبی، منفرداً و با انضمام به افراد بالغ، حکم تعلیق وصایت صبی بر بلوغ وی.
صحت نکاح صبی اگر با اذن و اجازه ولی باشد، عدم صحت طلاق او، حکم محلّل واقع‌شدن صبی.
جلد هفتم و هشتم: اقاریر صبی، صحت اقرار صبی ممیّز با اذن ولی، اقرار او در معروف (اموری که شرعاً حق دارد آن را انجام دهد)، اقرار به بلوغ، عدم صحت عقد جعاله صبی، اشتراط بلوغ صحت قسم و نذر.
صید و ذباحه صبی، ملکیت صید برای صبی، حلیت صید صبی ممیّز، جواز ذبح حیوان توسط صبی ممیّز.
حکم اموالی که صبی آن‌ها را غصب کند، حکم حق الشفعه در ملکی که صبی شریک است.
وجوب حفظ لقطه صبی بر ولی، حکم اخذ مال معرض‌عنه توسط صبی.
مالکیت صبی با احیاء موات.
عدم اعتبار بلوغ در حیازت اشیاء، حکم سبقت صبی به اشیاء مشترک مانند مکان نماز در مسجد و امثال آن.
جواز عمل نمودن صبی به فتوای خود (درصورتی‌که مجتهد باشد)، اعتبار بلوغ در فتوا دهنده، جواز تقلید از صبی مجتهد، نقل روایت توسط صبی.
عدم اهلیت صبی برای قضاوت، دعوای صبی، عدم صحت شهادت طفلی که به سن ده‌سالگی نرسیده باشد، شهادت صبی ممیّز در وقوع جنایت.
شروط قبول شهادت صبی، اثبات لوث با شهادت صبی.
عدم اجرای حدود بر صبی، جواز اجرای تعزیر بر صبی در ارتکاب زنا، لواط، قذف و… .
حکم بوسیدن کودک و نظر به وی با قصد شهوت و ریبه، نشر حرمت با ارتکاب لواط به صبی، حکم اشتراک صبی با بالغ در سرقت، حکم قصاص نسبت به صبی، حکم اشتراک با بالغ در قتل.
احکام جنایت بر صبی، حکم استیفای قصاص اگر ولی دم صغیر باشد، حکم جنایت خطایی بر صبی، وجوب کفاره در قتل صبی.
وجوب پرداخت دیه بر عاقله صبی، صبی، در پرداخت دیه با دیگر عاقله شرکت ندارد، حکم تصادم صبی.
تلف شدن صبی در هنگام تعلیم، صنعت، شنا و…، احکام دیه نسبت به صبی، دیه نطفه، دیه جنین، تحدید مراتب دیه جنین.
باسلام ببخشید معرفی کتاب قدرت الله انصاری که انجام دادید ما برای دسترسی به کتب منتشرشده به کجا باید مراجعه کنیم آدرس وتماس گذاشته شود ممنون میشویم