شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
جدیدترین شماره‌های فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری‌مقدم منتشر شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، بیستوهفتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» (تابستان ۱۴۰۱) دربردارنده هفت مقاله علمی، به همت اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، در وبگاه فصلنامه در دسترس پژوهشگران قرار گرفت.
«استصحاب کلی نوع چهارم و جلوه‌های فقهی و حقوقی آن»، «نقش سؤال راوی در ابهام‌زدایی و ابهام‌افزایی احادیث فقهی»، «تأثیرات متقابل فقه و اخلاق»، «شرکت سهامی عام در تحلیل فقهای معاصر امامیه»، «موضوع شناسی قمار در پرداخت‌های پس از باخت در بازی‌های رایانهای»، «قصد انشاء مجنون ادواری در زمان مشکوک (مطالعۀ تطبیقی در فقه امامیه و فقه اهل‌سنت)» و «حکم خوردن جلبک: میان حلیّت و حرمت» عناوین مقالات این شماره می‌باشد.
در ادامه مروری خواهیم داشت به محتوای مقالات مندرج در بیستوهفتمین شماره فصلنامه «جُستارهای فقهی و اصولی» که در ۲۴۲ صفحه نمایه شده است. خوانندگان می‌توانند با استفاده از لینک پایانی متن کامل مقالات را دانلود نمایند.
استصحاب کلی نوع چهارم و جلوه‌های فقهی و حقوقی آن
نویسندگان: اباذر افشار، محمدرسول آهنگران، مهدی موحدی‌نیا: اصولیان معاصر، نوع چهارمی برای استصحاب کلی ابداع کردهاند که بر سر آن مناقشه جدی درگرفته و معرکه آرا شده است. در ادبیات اصولی، کلی نوع چهارم به استصحابی اطلاق می‌شود که حدوث فرد متیقن است و علم دومی به حدوث عنوانی وجود دارد که انطباقش بر فرد مذکور احتمال دارد. بنابراین همان طور که احتمال انطباق آن عنوان بر فرد دیگر مطرح است، فرد اول مرتفع می‌شود. حال اگر عنوان مذکور بر آن فرد منطبق باشد، قهرا با ارتفاع فرد زایل می‌شود و اگر منطبق بر آن نباشد، هنوز قابلیت بقا دارد. از این جهت، بقای آن مشکوک است. با تحقق ارکان استصحاب، استصحاب کلی نوع چهارم در مقام ثبوت صحت و اعتبار می‌یابد، ولی برخی از اصولیان، حجیت آن را مطلقا انکار کردهاند. ازاین رو هدف اصلی مقاله پیش رو بررسی موضوعی و حکمی استصحاب کلی نوع چهارم و تبیین مصادیق و جلوه‌های آن در فقه و حقوق با رویکرد توصیفی تحلیلی است. طبق یافته‌های پژوهش، اشکال مخالفان اعتبار استصحاب کلی قسم چهارم، به مثال شرعی آن وارد است نه به اصل استصحاب. بنابراین نباید اشکالی که به مثال وارد است به قاعده تعمیم یابد. با اثبات اعتبار استصحاب کلی نوع چهارم، جلوه‌ها و تطبیقات فقهی و حقوقی این موضوع در استصحاب کلی بقای روز عید، استصحاب کلی جواز تصرف در عقود اجاره و وکالت و وقف منقطع و استصحاب کلی کفر درمورد شخص مرتد و نیز استصحاب کلی عدم عدالت در جرح و تعدیل شهادت شهود بحث و بررسی شده است. دانلود مقاله
نقش سوال راوی در ابهام زدایی و ابهام افزایی احادیث فقهی
نویسندگان: سید علی دلبری، محمد زنده‌دل: از عوامل مهم و تاثیرگذار در فهم درست احادیث فقهی به خصوص نوع إفتایی آن، سوال راوی است. بدون شک، صدور روایات معصومان(ع) براساس عرف اهل محاوره بوده است، ازاین رو گاهی حدیث بدون ملاحظه پرسش راوی به کلی نا مفهوم است یا در فهم آن تردید وجود دارد. مطالعه سوال‌های راویان در رفع این گونه ابهامات کمک شایانی می‌کند. در مواردی پرسش راوی خود مانعی بر سر راه استنباط بوده است. از دیرباز فقیهان شیعه راهکارهایی جهت رفع برخی ابهامات ناشی از سوال راوی ارایه داده اند.این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی می‌کوشد تا براساس واکنشی که فقها در مواجهه با پرسش راوی داشته اند، نقش برجسته سوال راوی در ابهام زدایی و احیانا ابهام افزایی را به دقت مورد مطالعه قرار دهد.ملاحظه مثال‌های مذکور در سوال راوی، توجه به نوع پرسش‌های یک باب و دقت در برخی کلید واژه‌ها که در ضمن سوال راوی آمده است، از مهم ترین روش‌های به کار گیری پرسش راوی در رفع ابهام بوده است و تکرار سوال و تعدد سوال و ذکر سبب به همراه سوال از موارد ابهام افزایی سوال راوی به شمار می‌آید.مقارنه بین احادیث هم مضمون، ملاحظه دسته بندی اصحاب حدیث و التفات به شخصیت و موقعیت راوی از مهم ترین راهکارهایی است که به کمک آن می‌توان ابهامات نشات گرفته از سوال راوی را رفع کرد. دانلود مقاله
تاثیرات متقابل فقه و اخلاق
نویسندگان: فاطمه قائدی بارده، عبدالله امیدی فرد، حمیده عبداللهی: فقه و اخلاق از زمره علومی‌‌‌اند که با هم قرابت‌ها و اشتراکات متعددی دارند. همچنین از آغاز پیدایش تاکنون تعاملات و ارتباطاتی با هم داشته‌‌‌اند که با رویکرد‌های گوناگونی می‌توان تاثیرات متقابل فقه و اخلاق را بررسی کرد. این مقاله رویکردی توصیه‌‌ای دارد یعنی تاثیرات متقابلی که فقه و اخلاق باید بر یکدیگر داشته باشند را بررسی می‌کند. تاثیراتی که فقه باید بر اخلاق بگذارد این است که فقه مقدمه تشکیل صفات و استدلال‌های اخلاقی و زمینه ساز فهم حسن و قبح عملی و… شود و نیز تولید برخی مسایل در فقه و به کارگیری آن‌ها در اخلاق صورت گیرد. متقابلا تاثیراتی که اخلاق باید بر فقه بگذارد عبارت‌‌‌اند از: تکامل روش اجتهادی و فقهی و تامین مقدمات استدلال‌های فقهی توسط اخلاق، اخلاقی شدن امتثال دستورهای فقهی، به کارگیری آموزه‌های دیگر دین همچون اخلاق، تولید برخی موضوعات توسط اخلاق و به کارگیری آن‌ها در فقه، ایجاد قواعد فقهی جدید با لحاظ قرار دادن اخلاق، جعل احکام شرعی فرعی، ایجاد تغییر در احکام شرعی در زمان وجود تضاد و تزاحم بین فقه و اخلاق و نیز دخالت آموزه‌های اخلاقی در به وجود آمدن برخی قواعد فقهی (چنان که اسلام سنت جاریه و قوانین موضوعه خود را براساس اخلاق تشریع کرده و به تربیت مردم براساس آن اخلاق فاضله توجه کرده است). دانلود مقاله
شرکت سهامی عام در تحلیل فقهای معاصر امامیه
نویسنده: سید عباس دیانت‌مقدم: شرکت سهامی عام از تاسیسات حقوقی مدرن است که تاکنون تبیین تامی از منظر فقه اسلامی درباره آن صورت نگرفته است. بیان فقها در موضوع شرکت‌های تجاری ابهام دارد، هرچند عده‌‌ای از آنان تلاش کردهاند آن را بر مبنای شرکت فقهی (مدنی) توجیه کنند. اما به نظر می‌رسد این نحوه بحث صحیح نیست و با دقت در ماهیت این شرکت‌ها می‌توان دریافت شرکت سهامی عام ماهیتا با شرکت مدنی و فقهی متفاوت است. درواقع، شرکت سهامی عام یک نهاد و یک سازمان است، بنابراین یکی دانستن آن با عقد، نوعی تحویل یا فروکاستن این پدیده چندوجهی اجتماعی اقتصادی است. مسایل متعددی ازقبیل لزوم رضایت همه شرکا در معاملات شرکت، امتیاز خاص درنظر گرفتن برای سهام ممتاز و نیز موت و جنون برخی از شرکا، در طراحی این نهاد تعیین کننده و نیازمند بررسی هستند. با ملاحظه مجموعه این مسایل و چالش‌ها به نظر می‌رسد تبیین شرکت سهامی عام براساس فقه موجود با محذوراتی مواجه است که مهم ترین آن‌ها شخصیت حقوقی است. کلام فقها در بحث شخصیت حقوقی و شرکت‌های تجاری نیز منقح نیست. در این مقاله تلاش می‌شود با روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای به این مشکل و نیز دیگر چالش‌های فقهی شرکت‌های سهامی پرداخته شود. دانلود مقاله
موضوع شناسی قمار در پرداخت‌های پس از باخت در بازی‌های رایانهای
نویسندگان: محمدعلی خادمی کوشا، محمود عبداللهی: نوعی از بازی‌های رایانهای امروزه رواج پیدا کردهاند که در آن‌ها پرداخت‌هایی از دارایی‌های طرف بازنده انجام می‌شود. این نوع بازی‌ها به جهت داشتن ماهیت بردوباخت در نگاه آغازین شباهت زیادی با قمار دارند، ازاین رو موجب مطالبه عمومی درباره بررسی فقهی این نوع پرداخت‌ها ازجهت قمار بودن یا نبودن آن شده است.موضوع قمار در بازی‌های رایانهای در تحقیقات فقهی معاصر مطرح بوده است، اما در آن‌ها تنها حکم فقهی این نوع بازی‌ها بررسی شده است و از روش بازشناسی قمار از غیر آن، بحثی صورت نگرفته است.نوآوری این مقاله به کارگیری روش تحلیل موضوع با رویکرد فقهی، در مطالعه انواع بازی‌های رایانهای و پرداخت‌های مالی داخل آن‌ها است و ضمن معرفی انواع پرداخت‌ها در بازی‌های رایانه ای، مدل روش شناخت و تطبیق جهات پرداخت را که موجب قماری بودن بازی‌ها هستند معرفی کرده است. در نهایت، روش تعیین موضوع و حکم مواردی که جهت پرداخت قماری در آن‌ها قابل شناسایی نیست، بیان شده است. دانلود مقاله
قصد انشاء مجنون ادواری در زمان مشکوک (مطالعه تطبیقی در فقه امامیه و فقه اهل سنت)
نویسندگان: اسد مهدیون هراب، سید مهدی نریمانی زمان آبادی، سید ابوالفضل موسویان: بی گمان همه فقهای مذاهب اسلامی اعمال حقوقی و تصرفات مجنون ادواری را در حالت جنون بی اثر و در حالت افاقه صحیح می‌دانند، اما گاهی از مجنون ادواری عمل حقوقی سر می‌زند و مشخص نیست آن عمل در زمان افاقه سر زده است یا در زمان جنون بوده است. فقیهان مذاهب مختلف و همچنین حقوق دانان در تعیین حکم این فرع فقهی دچار اختلاف شده اند. با توجه به این که در ادله لفظی اشاره صریحی به این فرع فقهی نشده است، برخی از اصولیان که تمسک به عام در شبهه مصداقیه را جایز می‌دانند، به عموم و اطلاق «اوفوا بالعقود» یا «احل الله البیع» تمسک کردهاند و عقد را نافذ دانسته اند. اما از آن جا که مطابق نظر مشهور اصولیان تمسک به عام در شبهات مصداقیه جایز نیست، برخی با تمسک به «اصل استصحاب» و «اصل برایت» معامله را باطل دانسته‌‌‌اند و گروهی با استناد به «اصل صحت» به صحت این معامله حکم کرده اند. نویسندگان در این نوشتار پس از نقل اقوال و نقد ادله هریک از اقوال، با توجه به اتقان ادله فقهایی که این معامله را صحیح دانسته اند، به صحت چنین معامله‌‌ای باورمند هستند. دانلود مقاله
حکم خوردن جلبک: میان حلیت و حرمت
نویسندگان: محمدجعفر صادق پور، سعید صفی شلمزاری، علی طاهری دهنوی: امروزه در بسیاری از نقاط دنیا، جلبک به عنوان یک مکمل غذایی استفاده می‌شود. در نصوص شرعی و همین طور منابع فقهی، به حکم خوردن این گیاه دریایی اشاره‌‌ای نشده است. مراجع تقلید معاصر نیز در ارتباط با این مسیله بر دیدگاه واحدی توافق نکرده‌‌‌اند و برخی به حلیت و برخی دیگر بر حرمت آن فتوا داده اند. دو انگاره اساسی در این اختلاف نظر نقش کلیدی ایفا می‌کند: نخست، انگاره ضرررسانی جلبک و دوم اعتقاد به استخباث آن. در راستای نقد این دو انگاره، در گام نخست با استناد به یافته‌های دقیق علمی، روشن می‌شود گرچه ممکن است گونه‌هایی از جلبک‌ها دارای مضراتی باشند، اما نوع این گیاه دریایی گونه گیاهی مضری محسوب نمی‌شود، بلکه اتفاقا فواید بسیاری برای آن برشمرده‌اند. در گام دوم نیز علاوه بر به چالش کشیدن عنوان حرمت ساز بودن استخباث و نیز نقد تمسک به این عنوان به جهت ابهام در معنا و معیار آن، این نتیجه حاصل می‌گردد که گذشته از نبود ملازمه میان استخباث و حرمت، اساسا جلبک نمی‌تواند مصداقی برای خبایث قلمداد شود و نمی‌توان از این رهگذر به حرمت آن معتقد شد. دانلود مقاله
لازم به ذکر است، پژوهشگران می‌توانند برای ارسال مقالات خود به صفحه جستارهای فقهی و اصولی مراجعه کرده و مقالات خود را با اولویت‌های مذکور ذیل ارسال نمایند. همچنین مجموعه مقالات تمامی شماره‌های این فصلنامه در این سایت به دو زبان فارسی و انگلیسی قابل مشاهده و دریافت می‌باشد. علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره تلفن: ۳۲۲۱۳۳۲۵ (۰۵۱) تماس حاصل نمایند.
