شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد محسن اراکی خاطرنشان کرد: شاید مشکلات امروز اقتصادی از جمله تورم، کاهش ارزش پول ملی و مانند آن، به دلیل تن دادن مکرر ما به اضطرار است، در حالی که می‌توان حکم اولیه پول را یافت و در پی اجرایی ساختن آن بود.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محسن اراکی، که در جمع تعدادی از طلاب و پژوهشگران حوزه علمیه قم سخن می‌گفت، با اشاره به این که اصولا طلا و نقره در اسلام برای مبادلات در نظر گرفته شده و نه چیز دیگر اظهار کرد: باید گفت هر جامعه ثروت محدودی دارد و با تداوم وضعیت فعلی، طلاهای جامعه به جای استفاده در مبادلات و چرخش در بین مردم و ایجاد ثروت، همچنان به عنوان ذخیره و نوعی کنز و گنج، در گوشه خانه‌ها انبار می‌شود.
وی با بیان این که پول اعتباری امروزی، ابزار استکبار برای چپاول ثروت بشر به نفع خودشان است ادامه داد: عمده رایج شدن پول اعتباری امروزی، از زمان جنگ جهانی دوم و سلطه آمریکا بر جهان بوده است.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با تصریح بر این که دلایل اصلی نفی پول اعتباری را می‌توان در پنج اصل خلاصه کرد افزود: اصل اول این است که ملاک مالیت، وجود منفعت مقصوده عقلایی است.
اراکی اضافه کرد: اصل دوم و سوم در این موضوع آن است که ارزش مبادلاتی اشیاء بستگی به مالیت آن دارد؛ ضمن آن که بر اساس آیه مبارکه «لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل»، عدم استفاده از پول حقیقی، عملا اکل مال به باطل است.
وی در توضیح اصل چهارم و پنجم خاطر نشان کرد: باید دانست که مالیت، امر تکوینی است و نه اعتباری و وضعی؛ ضمن آن که مبادله مال با پول اعتباری، منفعت ندارد و از این رو باید گفت پول اعتباری، مال نیست؛ بلکه توهم است.
عضو مجلس خبرگان رهبری در اثبات لزوم استفاده از پول حقیقی در مبادلات بیان کرد: استفاده از طلا و نقره در مبادلات، متعین است و به بیان دیگر، این استفاده، طریقیت ندارد بلکه موضوعیت دارد.
این استاد حوزه علمیه قم یادآور شد که پول اعتباری امروزی، ابزار استکبار برای چپاول ثروت بشر به نفع خودشان است و از نظر اسلام، پول حقیقی منحصر در طلا و نقره است و از این رو استفاده از طلا و نقره در مبادلات ضرورت دارد.
وی سیره عقلایی در طول زمانها و نه فقط در زمان ائمه (ع) را از جمله دلایل اثبات لزوم استفاده از پول حقیقی در مبادلات دانست و گفت: این نکته از سوی علما و اندیشمندان در کتب مختلف تشریح شده است.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره روایات مختلف و از جمله روایت شیخ صدوق در امالی از امام باقر (ع) را از دیگر دلایل این موضوع خواند و اضافه کرد: لزوم تعطیل برخی احکام شرعیه از جمله زکات که قوام جامعه به این احکام است؛ از دیگر دلایل اثبات این مسئله است.
اراکی همچنین به اعتبار عقلی که آیا باید طلا و نقره در مبادلات استفاده شود یا نه توجه داد و یادآور شد: تشریح این مباحث را در کتاب «فقه نظام اقتصادی اسلام» آورده ایم.
این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم سپس گفت: یکی از اشکالاتی که برخی در استفاده از پول حقیقی مطرح می‌کنند آن است که ما طلا و نقره زیاد در اختیار نداریم؛ در حالی که این بیان درست نیست و می‌توان آن را رد کرد.
اراکی سپس خاطر نشان کرد: شاید مشکلات امروز اقتصادی از جمله تورم، کاهش ارزش پول ملی و مانند آن، به دلیل تن دادن مکرر ما به اضطرار است، در حالی که می‌توان حکم اولیه پول را یافت و در پی اجرایی ساختن آن بود.
### نقد دیدگاه استاد محسن اراکی و رد ادله آن
دیدگاه استاد محسن اراکی درباره لزوم استفاده از طلا و نقره به عنوان پول حقیقی و نفی پول اعتباری، اگرچه از منظر فقهی و تاریخی قابل توجه است، اما با چالش‌های عملی، اقتصادی و نظری مواجه است. در ادامه به نقد این دیدگاه و رد ادله آن پرداخته می‌شود:
—
### ۱. مشکلات عملی و اقتصادی استفاده از طلا و نقره
– محدودیت منابع طلا و نقره: طلا و نقره منابع محدودی هستند و عرضه آن‌ها نمی‌تواند با رشد اقتصادی و جمعیت جهانی همگام شود. این محدودیت می‌تواند منجر به کاهش نقدینگی و رکود اقتصادی شود.
– عدم انعطاف پذیری: سیستم پولی مبتنی بر طلا و نقره انعطاف‌پذیری لازم برای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی مدرن را ندارد. در شرایط بحران‌های اقتصادی، دولت‌ها نمی‌توانند با افزایش عرضه پول، اقتصاد را تحریک کنند.
– هزینه‌های ذخیره و حمل و نقل: طلا و نقره به دلیل وزن و حجم فیزیکی، هزینه‌های ذخیره و حمل و نقل بالایی دارند که استفاده از آن‌ها را در مبادلات روزمره غیرعملی می‌کند.
—
### ۲. نقد ادله فقهی و شرعی
– مالیت پول اعتباری: استدلال ایشان مبنی بر این که پول اعتباری فاقد مالیت است، با واقعیت‌های اقتصادی امروز سازگار نیست. پول اعتباری به دلیل اعتماد عمومی و پشتوانه دولتی، دارای ارزش و مالیت است و به عنوان ابزار مبادله، ذخیره ارزش و واحد محاسبه عمل می‌کند.
– تفسیر آیه «لا تأکلوا اموالکم بینکم بالباطل»: این آیه به معنای نفی هرگونه مبادله غیرنقدی نیست، بلکه به نفی معاملات ناعادلانه و غاصبانه اشاره دارد. پول اعتباری به خودی خود مصداق اکل مال به باطل نیست، مگر این که در چارچوب معاملات ناعادلانه استفاده شود.
– تکوینی بودن مالیت: این ادعا که مالیت امری تکوینی است و نه اعتباری، با واقعیت‌های اقتصادی سازگار نیست. ارزش اقتصادی اشیاء و پول همواره بر اساس توافق و اعتبار اجتماعی شکل می‌گیرد. حتی طلا و نقره نیز به دلیل اعتبار اجتماعی و پذیرش عمومی دارای ارزش هستند.
—
### ۳. چالش‌های تاریخی و عقلایی
– سیره عقلایی: اگرچه در گذشته طلا و نقره به عنوان پول استفاده می‌شد، اما این به دلیل نبود فناوری‌های مالی و اقتصادی مدرن بود. امروزه سیستم‌های پولی پیچیده‌تر و کارآمدتر شده‌اند و بازگشت به سیستم قدیمی غیرعملی و غیرعقلایی است.
– تغییر نیازهای اقتصادی: نیازهای اقتصادی امروز با گذشته تفاوت اساسی دارد. اقتصاد جهانی به سیستم‌های پولی انعطاف‌پذیر و سریع نیاز دارد که پول اعتباری این نیاز را برآورده می‌کند.
—
### ۴. نقد ادعای استکبار جهانی
– پول اعتباری به عنوان ابزار استکبار: این ادعا که پول اعتباری ابزار استکبار جهانی است، بیش از حد ساده‌انگارانه است. پول اعتباری یک ابزار اقتصادی است که می‌تواند هم برای توسعه و هم برای استثمار استفاده شود. مشکل اصلی، سوءاستفاده از این ابزار است، نه خود ابزار.
– سلطه دلار آمریکا: اگرچه سلطه دلار آمریکا بر سیستم مالی جهانی چالش‌هایی ایجاد کرده است، اما این مشکل با اصلاح سیستم‌های مالی بین‌المللی و تقویت ارزهای ملی قابل حل است، نه با بازگشت به سیستم طلا و نقره.
—
### ۵. عدم تطابق با واقعیت‌های امروزی
– اقتصاد دیجیتال: در عصر اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های مالی مانند ارزهای دیجیتال، استفاده از طلا و نقره به عنوان پول کاملاً غیرعملی است. سیستم‌های مالی امروزی به سرعت، شفافیت و امنیت نیاز دارند که پول اعتباری و دیجیتال آن را فراهم می‌کنند.
– نیاز به سیاست‌های پولی فعال: دولت‌ها برای مدیریت تورم، بیکاری و رشد اقتصادی نیاز به ابزارهای پولی فعال دارند. سیستم طلا و نقره این امکان را به دولت‌ها نمی‌دهد.
—
### ۶. راه‌حل‌های جایگزین
– اصلاح سیستم پولی اعتباری: به جای نفی کامل پول اعتباری، می‌توان سیستم‌های پولی را اصلاح کرد تا از سوءاستفاده و استکبار جلوگیری شود.
– تقویت ارزهای ملی: با تقویت ارزهای ملی و کاهش وابستگی به ارزهای خارجی، می‌توان از مشکلات ناشی از سلطه پول اعتباری جلوگیری کرد.
– استفاده از فناوری‌های جدید: فناوری‌های مالی مانند بلاکچین و ارزهای دیجیتال می‌توانند به ایجاد سیستم‌های پولی شفاف و عادلانه کمک کنند.
—
### نتیجه‌گیری
دیدگاه استاد محسن اراکی درباره لزوم استفاده از طلا و نقره به عنوان پول حقیقی، اگرچه از منظر فقهی و تاریخی قابل تأمل است، اما با چالش‌های عملی، اقتصادی و نظری مواجه است. پول اعتباری به دلیل انعطاف‌پذیری و کارایی، بخش جدایی‌ناپذیر اقتصاد مدرن است. به جای نفی کامل آن، باید به دنبال اصلاح سیستم‌های پولی و کاهش سوءاستفاده از آن بود.