چرا دفتر فقه معاصر راه‌اندازی شد؟

دفتر فقه معاصر به دنبال این است که مسائل مورد ابتلاء در عصر حاضر که با زندگی بشر عجین شده است را در کتب درسی حوزه بگنجاند تا طلاب و دانش پژوهان در مرحله سطح با آن‌‌‌‌ها و فروعات و ادله آن‌‌‌‌ها آشنا شوند و پس از آن خود به خود در درس‌‌‌‌‌های خارج هم مطرح می‌‌‌‌شود، زیرا بسیاری از دروس خارج هم براساس کتب سطح خواهد بود.

شبکه اجتهاد: دفتر فقه معاصر حوزه‌های علمیه با مسئولیت ‌آیت‌الله محمدمهدی شب ‌زنده‌دار از اساتید بنام حوزه علمیه قم، عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه همچنین عضو فقهای شورای نگهبان، با هدف پرداختن به مسائل نو پیدا و مبتلابه در سال ۱۳۹۵ راه اندازی شد و امروز مورد استقبال بسیار خوب اساتید و طلاب واقع شده است؛ از فراگیری رمز ارزها، بیت کوین، سهام و بورس تا حقوق کودک و شبکه‌های اجتماعی و فقه پزشکی در دروس خارج فقه معاصر حوزه علمیه قم، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. ‌آیت‌الله شب ‌زنده‌دار در گفتگویی درباره فعالیت‌ها و برنامه‌های دفتر فقه معاصر انجام داده است که به این شرح است:

لطفا مختصری از تاریخ فقه معاصر در حوزه‌های علمیه را توضیح فرمایید؟

شب ‌زنده‌دار: فقه معاصر در همه دوران‌‌‌‌‌های فقه، مورد توجه فقهای بزرگ بوده است و اگر به متون فقهی و استفتائاتی که مردم متدیّن از مراجع و فقها داشته‌‌‌‌اند و یا این که خود فقها آن را طرح می‌‌‌‌کردند و همچنین به بعضی از کتب استدلالی مراجعه شود مشاهده می‌‌‌‌شود که در ادوار و زمان‌‌‌‌‌های مختلف، مسائل معاصر هر زمان وجود داشته یعنی مسائل و موضوعاتی که نوپیدا و جدید بود‌‌‌‌ه‌‌‌‌که در زمان أئمه معصومین (علیهم‌‌‌‌السلام) وجود نداشته است و در مورد آن‌‌‌‌ها نصّ صریح وجود ندارد؛ و این مسائل مورد توجه فقها در هر عصر بوده است. اگر به کتاب جامع الشتات مرحوم میرازی قمی (رحمه الله) مراجعه شود موارد عدیده‌‌‌‌ای می‌‌‌‌بینیم که از مسائل جدید سؤال شده و پاسخ‌‌‌‌‌های علمی مفصل هم داده شده است و یا در کتاب خاصی که شامل سؤال و جواب‌‌‌‌‌هایی است که از مرحوم صاحب عروه (رضوان‌‌‌‌الله تعالی علیه) جمع شده و چاپ  هم شده است می‌‌‌‌بینیم که مسائل تأمین اجتماعی، بیمه و امثال ذلک از ایشان سؤال شده و ایشان پاسخ داده‌‌‌‌اند.

یادم می‌‌‌‌آید یکی از مراجع عظام (رحمه‌‌‌‌الله) در ماه رمضان، مشهد مشرف شده بودند و ما هم مشرف بودیم که ایشان شب‌‌‌‌ها مسائل مستحدثه را بحث می‌کردند، ایشان یک شب‌‌‌‌درباره پول و این که ماهیت پول چیست بحث کردند و فرمودند صاحب عروه به ذهن خودشان موارد و صور عدیده‌‌‌‌ای را برای ماهیت پول تصویر فرمودند که در زمان کنونی وقتی انسان مراجعه می‌‌‌‌کند، می‌‌‌‌بیند ایشان در ذهن بسیط خودشان چنین تصویراتی را داشته‌‌‌‌اند و احکام شرعی‌‌‌‌آن را بیان فرموده‌‌‌‌اند و این از کرامات سید است. باز به خاطرم می‌‌‌‌‌آید مرحوم آیت‌‌‌‌الله حائری شیرازی (رحمه الله) که مدتی در نجف از محضر مرحوم ‌آیت‌الله ‌‌‌‌آقای میرزا عبدالهادی شیرازی (رضوان الله تعالی علیه) تلمّذ کرده بودند، نقل می‌‌‌‌‌کردند که ایشان برای بحث شان که در مورد حقیقت پول بود، ۳۰ نفر را مأمور کردند که حقیقت پول را بررسی و کتاب‌‌‌‌‌های مربوطه را مطالعه کنند و اطلاعات مختلفی که لازم است را کسب کنند؛ این نشان دهنده آن است که برای مرحوم آقا میرزا عبدالهادی شیرازی مسائل و موضوعات نوپیدا دارای اهمیت بوده است و ایشان بعد از فوت مرحوم آقای بروجردی (رحمه الله) مرجع عام شیعه شدند ولی حدود دو سال بعد، به رحمت خدا رفتند.

مرحوم ‌آیت‌الله ‌‌‌‌آقای شیخ حسین حلی (رحمه الله) در نجف اشرف که از بزرگان تلامذه مرحوم آقای نائینی (رحمه الله) بودند و در حقیقت می‌‌‌‌شود گفت از هم قطاران مرحوم ‌آیت‌الله ‌‌‌‌حکیم، مرحوم ‌آیت‌الله ‌‌‌‌شاهرودی و مرحوم ‌آیت‌الله ‌‌‌‌خویی و امثالهم (رحمه‌‌‌‌الله علیهم) بودند، مباحث معاصر و مستحدثات مسائل را بحث کردند که کتاب «بحوث فقهیه» ایشان پیرامون این مسائل چاپ شده است.

مرحوم امام خمینی (قدّس سرّه) تابستان در منزل شان مسائل مستحدثه را تدریس می‌‌‌‌فرمودند و گمان می‌‌‌‌کنم بعضی از شاگردان ایشان مثل مرحوم ‌آیت‌الله محمدی گیلانی بخشی از آن‌‌‌‌ها را تقریر و تدوین کردند و شاید در بعضی از مجلات هم چاپ شده باشد. البته نتایج بحث‌‌‌‌های ایشان در پایان کتاب تحریرالوسیله آمده است.

همچنین وقتی بسیاری از کتب فقهیه علما را می‌‌‌‌بینیم در پایان آن کتب از مسائل مستحدثه مثل‌‌‌‌مسائل بانک‌‌‌‌ها، بیمه‌‌‌‌ها، پزشکی و غیره بحث کرده اند و فتوا داده‌‌‌‌اند. از این رو وقتی شما سیر کتب فقهی متعارف علما را از زمان  دور تا این زمان‌‌‌‌ملاحظه کنید متوجه می‌‌‌‌شوید همیشه مسائل جدیدی که مطرح می‌‌‌‌‌شده و مورد ابتلا و مورد نیاز جامعه و مردم بوده است، فقها متصدی بیان احکام آن‌‌‌‌ها و استنباط آن‌‌‌‌ها از منابع فقهی می‌‌‌‌شدند.

با وجود پاسخگویی فقها به مسائل مستحدثه، چه نیازی به تأسیس دفتر فقه معاصر بود و چه کمبودی سبب فعال شدن این دفتر گردید؟

شب ‌زنده‌دار: یک خلأ وجود داشت و آن منشأ شد که دفتر فقه معاصر تأسیس و فعال شود: اولاً این مسائل در محافل علمی، استفتائات، لجنه‌‌‌‌‌های علمی بود و از آن بحث می‌‌‌‌شد و مقالات متعدد متفرق و کتاب‌‌‌‌ها و رساله‌‌‌‌های متعدد و متفرق در خیلی از این موضوعات نوپیدا بود که حتی أعاظم علما آن را تدریس می‌‌‌‌کردند، ولی این مسائل به طور استدلالی در کتب درسی حوزه مثل شرح لمعه و مکاسب شیخ اعظم وجود نداشت و از طرفی دیگر این مسائل مستحدثه در زمان ما وسعت و فراگیری پیدا کرده است و این فراگیری از دو جهت است:

اولا: موضوعات بسیار متعدد و فراوان شده و مسائل و موضوعات نوپیدا در اثر تحوّل، تطور و پیشرفت‌‌‌‌ها در زندگی بشر پیدا شده است و این مسائل در طول زمان‌‌‌‌های سابق به این اندازه متعدد و فراوان نبوده، ولی امروز مسائل، متعدد و فراوان شده است.

ثانیا: نیاز همگانی در مسائل جدید خیلی افزایش پیدا کرده و تقریباً با زندگی همه درآمیخته  و مورد ابتلا واقع شده و ابتلاء آن همگانی شده است،  ولی در سابق اگر ابتلائی هم بود برای همگان نبود. مثلاً مسأله بانک در زمان حاضر چیزی است که با زندگی بشر عجین شده و بدون آن زندگی دچار مشکلات می‌‌‌‌شود ولی سابقاً عده‌‌‌‌ای با بانک سروکار داشتند و بسیاری از افراد هم اصلاً کاری با بانک نداشتند همان طورکه در زمان کنونی مسائل شرکت‌‌‌‌ها و اشخاص حقوقی در زمینه‌‌‌‌های مختلف فراوان و مورد نیاز همگان شده است.

علاوه بر این‌‌‌‌که بسیاری از مسائل هم واقعاً مُعَقَّد و پیچیده است و استنباط آن آسان نیست و احتیاج به این دارد که هم در کتب سطح به نحو متن و به نحو استدلال و بعد در دروس خارج مورد بحث قرار گیرد، چون در حوزه چنانچه مستحضر هستید ما مرحله سطح و مرحله خارج داریم، در مرحله سطح در بخش‌‌‌‌هایی از فقه برای این که دانش پژوه بتواند مسائل را تصویر کند و اینکه به دست او بیاید و با استدلال‌‌‌‌ها آشنا بشود، کتب استدلالی خوانده می‌‌‌‌‌شود، اما در آنجا خود دانش‌‌‌‌پژوه تحقیق، پژوهش و اختیار رأی ندارد، ولی در مرحله خارج، جایی است که دانش‌‌‌‌پژوه آمادگی پیدا کرده که اجتهاد کند، اختیار رأی کند و مسائل را به نحو عمیق‌‌‌‌تر و همه جانبه تر از آن چه در سطح هست مورد بحث و بررسی قرار دهد.

دفتر فقه معاصر به دنبال این است که مسائل مورد ابتلاء در عصر حاضر که با زندگی بشر عجین شده است را در کتب درسی حوزه بگنجاند تا طلاب و دانش پژوهان در مرحله سطح با آن‌‌‌‌ها و فروعات و ادله آن‌‌‌‌ها آشنا شوند و پس از آن خود به خود در درس‌‌‌‌‌های خارج هم مطرح می‌‌‌‌شود زیرا بسیاری از دروس خارج هم براساس کتب سطح خواهد بود. علاوه بر این که وقتی این بحث‌ها در کتب دراسی سطح آمد قهراً حساسیت‌‌‌‌ها نسبت به آن افزایش پیدا می‌‌‌‌کند و در نتیجه پژوهش‌‌‌‌‌ها، تدقیقات و تحقیقات نیز درباره آن‌‌‌‌ها افزایش پیدا می‌‌‌‌کند و بارورتر می‌‌‌‌‌شود و به نتایج بهتری خواهد رسید.

ثانیاً اگر در عصر ما مسائل مربوط به موضوعات معاصر در کتب درسی حوزه هم وارد شود، یک انسجامی پیدا کنند و کتاب‌‌‌‌هایی دارای بار علمی بالا از طرف اساتید و دانش پژوهان بزرگ نگاشته شود سبب می‌شود تا برای کسانی که اهل تحقیق هستند راه هموارتر گردد.

هدف اصلی از تشکیل دفتر فقه معاصر حوزه‌های علمیه در سال ۱۳۹۵ این بود که بالاخره این فکر به ذهن آمده بود و با مدیریت سابق مرکز مدیریت حوزه‌‌‌‌‌های علمیه ‌آیت‌الله حسینی بوشهری، مطرح و با استقبال ایشان مواجه شد و بعد در دوران مدیریت ‌آیت‌الله اعرافی ادامه پیدا کرد و ایشان هم با علاقه‌‌‌‌مندی فراوان دنبال کردند و با توجه به ضرورت این مسأله، اساتید بزرگواری در همان سال ۹۵ مثل استاد شهیدی، قائنی، عندلیب، شوپائی و  سیدمحمدعلی مدرسی دعوت شدند و بنده هم در خدمت آقایان بودم و از حجت‌‌‌‌الاسلام والمسلمین اثنا عشری دعوت شد که مدیریت این کار را به عهده گیرد و بحمدالله به نحو شایسته، مجدّانه این مدیریت را به عهده گرفت. وی از فضلای بسیار شایسته‌‌‌‌ای مانند حجت‌‌‌‌الاسلام والمسلمین شمس، حجت‌‌‌‌الاسلام والمسلمین تعظیمی‌‌‌‌فر، ‌حجت‌الاسلام والمسلمین مدقق و خیلی از دوستان دیگر که از طلاب و فضلای برجسته حوزه هستند، دعوت نمود روی مسائل کار کنند و نوشته‌‌‌‌ای تنظیم شود و به خاطر این که بعضی از موضوعات در حقیقت به رشته‌‌‌‌های مختلف خیلی از علوم ارتباط پیدا می‌‌‌‌کند با صاحب نظران و اساتید آن علوم در دانشگاه‌‌‌‌ها و  محافل علمی دیگر ارتباط برقرار کردند و بحمدالله این اساسی که ریخته شد فعال گردید و همچنان به فعالیت خود ادامه می‌‌‌‌‌دهد.

چه انگیزه‌‌‌‌ای باعث شد برای پاسخگویی به مسائل فقهی معاصر، به نوشتن کتب اصولی اقدام نمایید؟

شب ‌زنده‌دار: در ابتدای امر ملاحظه شد این مباحث فقهی که ما به آن نیاز داریم احتیاج به یک مبادی اصولی دارد که ممکن است در اصول رایج به آن شکل شایسته‌‌‌‌ای که ما به آن احتیاج داریم در کتب درسی مطرح نشده باشد؛ البته به معنای این نیست که نبوده، بلکه در بین کتب بوده و در محافل علمی بزرگان از آن بحث می‌‌‌‌شده است، اما در جایی به طور منسجم و به شکل کتاب مطرح نشده است و چون در بحث از این مسائل معاصر به یک سلسله از مبادی اصولی مثل سیره عقلا، سیره متشرعه یا اسباب تعدیه حکم از یک موضوعاتی به موضوعات دیگر (مثلاً موضوعاتی که در زمان ائمه (علیهم السلام) بوده و ما می‌خواهیم از آن‌‌‌‌ها به موضوعات جدید دیگر تعدیه کنیم) نیاز داریم و چون این مبادی به نحو مستوفی و منسجم در یک جا بحث نداشت، در ابتداء نظر بر این شد که این موضوعات، مورد بحث قرار گیرد و بر اثر همین مباحث در حقیقت کتاب «الفائق فی الاصول» و «الرائد فی الاصول» تدوین شد و بحمدالله کتاب الفائق جزء کتاب درسی حوزه قرار گرفته است و دانش‌‌‌‌پژوهان فراوانی هم تدرّس می‌‌‌‌کنند و اساتید بزرگوار و فراوانی هم آن را تدریس می‌‌‌‌‌نمایند که شکرالله مساعیهم الجمیله؛ و ان شاء الله همگان کمک کنند آن تحولی که رهبری معظم بارها بر آن تاکید داشته‌‌‌‌اند و از مراجع بزرگوار هم آن‌‌‌‌ها را پذیرفته‌‌‌‌اند و گاهی هم به آن توصیه می‌‌‌‌فرمایند به نتایج مطلوب و مورد انتظار جامعه علمی حوزوی، دانش‌‌‌‌پژوهان و طلاب و فضلا برسد.

دفتر فقه معاصر غیر از چاپ کتاب‌های درسی و تحقیقاتی چه فعالیت دیگری انجام می‌دهد؟

شب ‌زنده‌دار: در این مدت یکی از کارهای دیگری که دفتر فقه معاصر دنبال کرد این بود که از اساتید بزرگواری را دعوت کند تا این که به بخشی از مسائل مستحدثه و مورد ابتلا در عصر حاضر بپردازند و در درس‌‌‌‌های خارج خودشان کلاً و یا در بعضی روزها و یا به مناسبت مسائلی که در فقه رایج طرح می‌‌‌‌‌شود، وقتی به این مسائل می‌‌‌‌رسند به نحو مستوفی بحث نمایند و بزرگانی از این آقایان این کار را قبول کردند و خود دفتر فقه معاصر نیز با فعالیتی که ‌حجت‌الاسلام والمسلمین اثناعشری  دارد آن چه که نیاز بوده و منابعی که اساتید به آن احتیاج دارند برای این آقایان فراهم کردند.

همان طور که می‌دانید بسیاری از اهل فضل صلاحیت پرداختن به این مسائل را دارند اما خیلی وقت‌‌‌‌‌ها عذری که دارند این است که ورود در این‌‌‌‌مباحث منابع فراوانی لازم دارد و ما این منابع را در اختیار نداریم. یکی از خدمات دفتر فقه معاصر این است که منابع مورد نیاز این گونه مباحث علمی ـ که نیاز به تهیه منابعی اعم از منابع حوزوی و غیرحوزی چه داخلی و چه خارجی دارد ـ را فراهم کند و در اختیار استاد معظمی قرار دهد که بنا دارد این مباحث را مطرح بفرماید و این یک خدمت خیلی بزرگی است.

بعضی مباحث چون جدیدتر هستند به منابع بیشتری احتیاج است، همچنین بعضی از مباحث قبلا بحث شده و ممکن است فضلایی که دارند آن‌‌‌‌ها را بحث می‌‌‌‌کنند منابع آن در اختیارشان باشد، ولی موضوعاتی که هیچ منبعی از آن، در اختیار نبوده و یا کمتر بوده بحث از آن مشکل است و خیلی‌‌‌‌‌ها ممکن است آن چه که منبع ندارد راغب نباشند یعنی فرصتش را نداشته باشند که بخواهند آن‌ها را بحث کنند و لذا چون منبعی در اختیار نبوده قهراً بحث کردن از آن‌‌‌‌ها خیلی مشکل خواهد شد. فضلا و بزرگانی مثل استاد  عندلیب، سیدمحمدرضا مدرسی و خیلی از بزرگان  و فضلای بنام دیگر که شاید اسم شریف‌‌‌‌شان الان به ذهن من نیاید متکفل شدند، البته ظاهراً این چنین شنیدم که در سال آتی عمومی خواهد بود و تمام بزرگان، فضلا و فرهیختگانی که مایل هستند می‌‌‌‌توانند در این وادی وارد شوند و دفتر فقه معاصر هم این ایده و توانایی را دارد که به بزرگانی که مایل هستند به این مباحث بپردازند، کمک‌‌‌‌‌های لازم را انجام دهد.

دفتر فقه معاصر تلاش جدی در تأمین کردن منابع مورد نیاز اساتید به کار بسته است. همچنین در مورد تقریرات بحث‌‌‌‌‌های اساتید خارج فقه معاصر؛ اگر تقریر شایسته‌‌‌‌ای از طرف تلامذه فاضل ایشان انجام شود را بررسی می‌نماید و اگر قابلیت انتشار داشته باشد در یک سلسله کتبی این‌‌‌‌ها را به حوزه و محافل علمی عرضه خواهد کرد. به این صورت یک تعامل شایسته‌‌ای بین اساتید و بین دفتر فقه معاصر صورت  می‌گیرد که ان شاء الله آن تحول و تطوری که مورد نظر و صحیح است و به آن آثار مطلوب می‌‌‌‌رسد با این تعامل بین دو طرف انجام شود.

آیاکتاب دیگری هم شما در دست اقدام دارید که بخواهید بعد از الفائق  منتشر کنید؟ موضوعی که در حال حاضر به طور خاص در شورای علمی دفتر برگزار می‌شود چیست؟

شب ‌زنده‌دار: بله؛ در حال حاضر بحث اشخاص حقوقی و احکام آن در حال بررسی می‌باشد. در حقیقت کار انجام شده در کتاب الفائق نسبت به این مباحث حیث آلی داشت و ابزار و وسیله بود و مباحث فقهی برای دفتر فقه معاصر اصالت دارد و اگر مباحث اصولی مطرح شده است به خاطر این بوده که وسیله و مبادی آن مباحث فقهی بوده است. در حال حاضر مباحث شخص حقوقی حدود دو سال است که مطرح و هر هفته جلسه شورای علمی فقه معاصر برای بررسی آن تشکیل می‌‌‌‌شود و من از همه این اساتید بزرگواری که این وقت را گذاشتند و در حقیقت با علاقه‌‌‌‌مندی و با وقت گذاشتن داخل این مباحث شدند و عزیزانی که این مباحث را آماده می‌‌‌‌‌کنند و بعد به شورای علمی می‌‌‌‌‌آورند و در آن جا مورد بحث و کنکاش و دقت قرار می‌‌‌‌‌گیرد تشکر و قدردانی می‌‌‌‌‌کنم، امیدواریم که ان شاء الله این مباحث هم مثل الفائق به زودی به شکل کتاب درسی در بیاید، البته باید مراحل تدوین و تدریس در حوز‌‌‌‌ه‌های علمیه کوچک  را پشت سر بگذارند و اساتید نظر دهند و پس از آن، ان شاء الله جزء کتب رسمی درسی حوزه‌‌‌‌های علمیه سراسر کشور بشود.

خیلی از طلبه‌‌‌‌ها ممکن است این سؤال در ذهن شان باشد که با توجه به این که حضرتعالی در شورای نگهبان حضور دارید و با رهبری معظم انقلاب ارتباط دارید و با ایشان مأنوس هستید، آیا تا به حال ایشان در جریان راه‌‌‌‌اندازی دفتر فقه معاصر قرار گرفته‌‌‌‌اند و درباره اقدامات دفتر فقه معاصر نظری داده‌‌‌‌اند و صحبتی داشته‌‌‌‌اند؟ خوشحال می‌‌‌‌‌شویم در این باره هم توضیح دهید.

شب ‌زنده‌دار: بله بارها در محضر مبارک ایشان از کار دفتر فقه معاصر بحث شد، من خودم چند بار مطرح کردم،  ‌آیت‌الله اعرافی هم بعد از این که مدیریت در اختیارشان قرار گرفت، نیز خدمت ایشان گزارش داد و مطرح کرد. من خودم کتاب‌‌‌‌‌های منتشر شده را خدمت ایشان دادم و ایشان فرمودند: «من این‌‌‌‌ها را مطالعه کردم» و خیلی خوشحال شدند و فرمودند: «خیلی خوش سلیقه تنظیم شده است» و درباره مبحث تمسک به اطلاقات در موضوعات نوپیدا، خودشان فرمودند: «من هم در این جا حرف‌‌‌‌‌هایی دارم» و بار اخیری آقای اعرافی کتاب را خدمت ایشان تقدیم کرد که شاید چاپ دوم یا سوم بود که فرق‌‌‌‌‌هایی با چاپ اول داشت ایشان تا کتاب را گرفتند فرمودند: «این کارها کارهای حسابی است و این کارها باید انجام بشود» و خیلی پسندیدند و فرمودند: «من دعا می‌‌‌‌کنم» و خلاصه از این که حوزه دارد این کار را انجام می‌‌‌‌دهد و دنبال می‌‌‌‌کند خیلی ابتهاج پیدا کردند.

البته ایشان از زمانی که در مشهد مقدس تدریس سطح می‌‌‌‌فرمودند و در آن جا از اساتید مورد توجه بودند، یکی از کتاب‌‌‌‌هایی که به عنوان تحول در کتب درسی حوزه تدوین شده بود را تدریس می‌‌‌‌فرمودند ولی نپسندیده بودند. بعداً در همین جلساتی که ما خدمت شان بودیم فرمودند: «آن چه که مورد انتظار بود آن کتاب برآورده کند، نتوانسته بود و بنا بود جایگزین کتاب درسی حوزه بشود ولی آن انتظار را برآورده نمی‌کرد». لذا ایشان توجه دارند و هم طالب این هستند که تحول ایجاد بشود ولی از این طرف هم عمقش و آنچه مورد انتظار کتاب درسی است نباید کاهش پیدا کند بلکه باید تعالی پیدا کند و نظرشان این است که مجرد تعویض، کار غلطی است مگر این که تعویض به برتر در عمق، صحت و نحوه آموزش مطالب و امثال ذلک بشود.

مرکز مدیریت حوزه‌‌‌‌های علمیه، مسئولین حوزه‌‌‌‌های علمیه با این جریان چه مواجه‌‌‌‌ای داشتند، آیا همراهی کردند؟ بالاخره طلبه‌‌‌‌‌ها شکایت‌‌‌‌هایی دارند، اعتراضاتی دارند و در بعضی محافل در شبکه‌‌‌‌های اجتماعی حرف‌‌‌‌‌هایی زده می‌‌‌‌‌شود و شمایی که در بطن کار بودید مواجهه مسئولین عالی حوزه را با این جریانی که از سال ۹۵ ایجاد شده است چه طوری دیدید؟

ما خدمت بزرگان حوزه و مراجع عظیم الشأن (حفظهم الله تعالی) مثل ‌آیت‌الله ‌‌‌‌صافی، ‌آیت‌الله ‌‌‌‌شبیری رسیدیم و حتی کتاب هم خدمتشان تقدیم شد از این حرکت استقبال کردند و نسبت به این که این کارها ضرورت دارد و باید نوشته شود، تحقیق و بحث شود، استقبال فرمودند و عزیزان و بزرگان شورای عالی حوزه علمیه هم تصدیق داشتند به این که این کارها لازم است و باید انجام شود و با استقبال پذیرفتند و ضرورت این را هم قبول داشتند و در حقیقت خود آن‌‌‌‌ها با مدیریت حوزه علمیه مسیر را هموار کردند که الفائق جزء کتب درسی حوزه بشود و اگر شورای عالی نمی‌‌‌‌‌پذیرفت الفائق کتاب درسی حوزه نمی‌‌‌‌شد. بحمدالله خدمت عده‌‌‌‌ای از مراجع بزرگوار رسیدیم (و به دلیل کرونا نتوانستیم خدمت همه مراجع بزرگوار برسیم و در صدد این بودیم که خدمت همه بزرگان حوزه مشرف بشویم و به غیر از رهبری معظم فقط توانستیم خدمت دو نفر از مراجع بزرگوار مشرف شویم) و همچنین بزرگانی از شورای عالی بحمدالله موافقت داشتند و برخی از آن بزرگان در بعضی جلسات شرکت نمودند و مباحث را خدمتشان عرض کردیم و خودم در شورای عالی قبل، حضور پیدا کردم و برای آن‌‌‌‌ها توضیح دادم و آن‌‌‌‌ها همه این مسأله را پذیرا بودند و همراهی کردند و مدیر سابق

‌آیت‌الله حسینی بوشهری و همچنین بعد از ایشان، ‌آیت‌الله اعرافی واقعاً کمک و پیگیری کردند که این کار انجام شود و دفتری را تأسیس نمودند که حالت رسمی پیدا کند و برای آن دفتر مدیر نصب کردند و انتصاب جناب ‌حجت‌الاسلام والمسلمین  اثناعشری  از طرف مدیریت برای این کار، این‌‌‌‌ها همه نشانه همکاری است که می‌‌‌‌خواهند این کار انجام بشود. از طرفی طلاب، اساتید و بزرگواران هم خیلی استقبال کردند و درس‌‌‌‌‌های فراوانی در سراسر کشور و خود حوزه علمیه قم برای این منظور از سال گذشته بر پا شد و بنده هم توفیق پیدا کردم یک دوره کتاب الفائق را تدریس کنم و ضبط شد و دوستانی هم زحمت کشیدند، جهاتی که برای بعضی از ابحاث کتاب توضیح لازم بود بر اساس آن مباحث، شرحی هم برای الفائق نوشته و چاپ شد و بعضی از فضلا هم برای این که اساتید و دانش‌‌‌‌پژوهان بتوانند بهتر استفاده کنند الفائق را تلخیص کردند و به صورت نمودار و امثال ذلک در آوردند. امیدواریم که سایر فعالیت‌‌‌‌هایی که در فقه معاصر می‌‌‌‌شود بهتر و بیشتر از قبل مورد توجه اساتید، اهل تحقیق و طلاب محترم قرار گیرد.

منبع: حوزه