شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، گفت: همچنانکه ما نمی‌توانیم ابزارهای گذشته را که جایگاه خود را از دست داده است امروزه به کار بگیریم، طبیعتا در حوزه آموزشی هم باید ابزارها را روزآمد کرده و دانشجو را بر اساس آن ابزارها و روش‌ها به فرآیند آموزشی بکشانیم.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تغییر کتب درسی حوزه باور دارد اما در عین حال می‌گوید: باید متونی طراحی شوند که با متون قدیم برابری کند و قابلیت اقناع اساتید و طلاب را نیز داشته باشد. او، جامعیت، اختصار وروزآمدی و مشتمل بر فوائد متون قبلی و مباحث جدید را از ویژگی‌های متون جدید درسی حوزه ذکر کرد که باید در نگارش و انتخاب آن‌ها به عنوان کتب جایگزین دقت کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید سجاد ایزدهی در گفت‌وگو با «شفقنا» بیان داشت: اصولا کتاب درسی در هر نظام آموزشی به غرض تعلیم و آموزش دانشجویان آن عصر نگارش می‌یابد و طبعا باید متناسب با فهم و ادبیات و اقتضائات زمانه تدوین شده باشد وگرنه حیثیت آموزشی خود را از دست خواهد داد.
کتابهای علمی گذشتگان، درسی نیستند
او ادامه داد: کتب علمی گذشتگان علیرغم همه ویژگی‌های خوبی که دارد و ما هم همین کتاب‌ها را خوانده ایم، اما اولا کتاب درسی نیستند یعنی نویسنده به غرض آموزش، این کتاب‌ها را تدوین نکرده است بلکه به غرض تحقیق نوشته است؛ به عنوان مثال، کتاب «لمعه» مشتمل بر مجموعه‌ای از مباحث فقهی است که بر مبنای اقتضائات آن زمان نوشته شده است و برخی از مباحث آن، امروزه جایگاهی ندارد و موضوعیت خود را از دست داده است. و برخی مسائل جدید نیز امروزه وجود دارد که در آن کتاب وجود ندارد، همچنین حیثیت آموزشی ندارد، و ثقیل بودن متن، با وجود این که موجب تلاش طلاب برای متن خوانی می‌شود، اما طلبه را درگیر فهم متن می‌کند و چه بسا از محتوا دور می‌سازد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکید کرد: براین اساس باید متونی طراحی شوند که با متون قدیم برابری کند و قابلیت اقناع اساتید و طلاب را نیز داشته باشد.
ویژگی‌های متون درسی جدید حوزه
او، جامعیت، اختصار وروزآمدی و مشتمل بر فوائد متون قبلی و مباحث جدید را از ویژگی‌های متون جدید درسی حوزه ذکر کرد که باید در نگارش و انتخاب آن‌ها به عنوان کتب جایگزین دقت کرد و گفت: حوزه باید تلاش کند که چنین متونی بازتولید شوند اما اگرچنین متنی نداریم، تا بدیلی برای آن پیدا نکردیم حذف متون قبلی توجیهی ندارد.
ایزدهی بر توجه به روزآمدی در حوزه آموزش و پژوهش تاکید و اظهار کرد: آنچه که باید به آن توجه داشت، روزآمدی است نه روزمرگی؛ در خصوص مباحثی که دچار روزمرگی هستند، از آنچه در سالیان گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته، استفاده می‌شود. این درحالی است که موضوعات، جامعه و فهم‌ها در گذر زمان تغییر می‌کند.
ابزارهای آموزشی باید روزآمد شوند
او ادامه داد: همچنانکه ما نمی‌توانیم ابزارهای گذشته را که جایگاه خود را از دست داده است امروزه به کار بگیریم، طبیعتا در حوزه آموزشی هم باید ابزارها را روزآمد کرده و دانشجو را بر اساس آن ابزارها و روش‌ها به فرآیند آموزشی بکشانیم.
استاد خارج فقه و اصول حوزه گفت: حوزه‌های علمیه همواره در مسیر رشد و تعالی هستند. اگر در زمان گذشته کتابهای نسل قبل با کتابهای زمان بعد تفاوت می‌کند، امروزه هم در حوزه علمیه قم، فرآیندی رو به رشد از حیث روش‌ها و مباحث جدید و درس‌هایی با موضوع مسائل مستحدثه و مسائل مبتلابه جامعه و اقتضائات جامعه …. داشته است.
او ادامه داد: در کنار مباحث فقهی، دروس تخصصی و فقه مضاف، مانند فقه اقتصاد، فقه سیاست، فقه پزشکی و… در حوزه آکادمیک در حال انجام است. نگارش مقالات توسط طلاب به خوبی در حال انجام است درحالیکه این روند را در گذشته نداشتیم.
وضعیت آموزشی حوزه روزآمد و رو به جلوست
ایزدهی به وضعیت آموزش حوزه هم اشاره کرد و گفت: در دروس خارج، دوگونه آموزش داریم؛ یک نوع آموزش سنتی و قدیم است که عمدتا کتاب‌ها و ابواب سنتی را بحث می‌کنند که غرض از آن‌ها، آشنایی با فرایند استنباط در امور عمومی فقه است و یک نوع دیگر از آموزش فقه هم هست که ناظر به مباحث نوپدید است که به غرض آشنایی طلبه با چگونگی مواجهه مسئله در حوزه مسائل نوپدید است که از آن به فقه معاصر تعبیر می‌شود. لذا در مجموع حتما فرآیند خوب و رو به رشدی است و علیرغم همه نقص‌آن‌هایی که دارد، فرآیند امروز نسبت به قبل از انقلاب روزآمدتر و رو به جلو است.
چرا دانش‌های اسلامی نتوانستند همپای پیشرفت دانش رشد کنند؟
او در مورد حرکت حوزه همپای نیازهای روز جامعه گفت: مشکل نیازها این است که علوم بشری در سال‌های گذشته شاید هرصدسال یا بیشتر طول می‌کشید تا علم بشر تغییر کند و دوبرابر شود. امروزه حجم مباحث، موضوعات فقهی و دانش‌ها به مراتب توسعه پیدا کرده است و شاید هرچندسال، کل دانش بشری متحول می‌شود به گونه‌ای که نسل امروز ادبیات نسل گذشته را و نسل گذشته ادبیات نسل امروز را متوجه نشود. به همین دلیل سیر رشد دانش از یکسوو تنوع بسیار زیاد مباحث فقهی در پیامد تصدی فقیهان بر حکومت بسیار زیاد شده است و دانش‌های اسلامی نتوانسته متوازن با این رشد، حرکت کند.
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: یکی از علل این مساله آن است که برخلاف سیستم دانشگاهی که از پشتیبانی و بودجه دولتی برای رشد و توسعه علم برخوردارند، این قضیه درعلوم حوزوی عملا وجود ندارد و طلبه‌ها عملا درگیر زندگی روزمره اقتصادی هستند و متاسفانه از پس زندگی عادی هم برنمی‌آیند. طبیعتا انتظار اینکه آن‌ها بتوانند دانشی را متحول و رشد دهند خیلی سخت است چون علم هم در سایه اقتصاد و هم در سایه امنیت توسعه می‌یابد.
او، افزود: فضاسازی طلبه‌ها، پشتکاری آن‌ها، ادامه دادن دروس در سالیان متعدد، قدری از این مشکلات را جبران کرده است اما کار جامع، نیازمند مقدمات و پشتیبانی‌های مناسب است. طبعا اگر انتظار باشد که حوزه علمیه نیازهای نو به نو و روزآمد نظام را پاسخ دهد، نظام هم باید برای این قضیه هزینه کند تا نیازهای خودش پاسخ داده شود اما از یکطرف، حوزه‌ها مکلف به پشتیبانی علوم انسانی هستند و از طرف دیگر از آن ظرفیت و امکانات لازم برای توسعه همه جانبه و روزآمد دانش‌ها برخوردار نیستند.
پاسخگویی به نیازهای نسل جدید نیازمند ابزارهای جدید است
ایزدهی در مورد روش‌های ارتقای نیازمند نظام حوزه عنوان کرد: یک نظام آموزشی باید بتواند به گونه روزآمد، ادبیات تولید کند، روش، تولید کند، ابزار، تولید کند. اگر یک نظام آموزشی بتواند اینها را انجام دهد، طبیعتا مطلوب است؛ ممکن است در یک سیستم آموزشی باید متون قدیم خوانده شود، از آن طرف باید مباحث، روش‌ها و شیوه‌های نو به کار برده شود و درحقیقت تلفیقی از اینها به کار برده شود. این غرض است که روش را توجیه می‌کند و روش است که چگونگی نگارش متن و نظام آموزشی را توجیه می‌کند. لذا در آغاز باید به دنبال غرضی برویم که نگارش متن برای آن نوشته می‌شود و ابزار، برای آن تولید می‌شود. غرض، پاسخگویی نو به نو برای نسل حاضر و نیازهای نظام است، طبیعتا ابزارهای آن هم باید نو به نو مطابق با آن هدف و غایت بازتولید شود.
