شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نظام مالکیت فکری مجموعه‌ای از نهادهای حقوقی است که درصدد است روابط تولیدکننده علم و فناوری و صنعت و بازار مصرف را به‌گونه‌ای تنظیم کند تا هزینه تولید علم و فناوری را نه ازطریق دولت یا تولیدکننده علم و فناوری و یا تولیدکننده صنعت به‌طور مستقیم تأمین کند، بلکه این نظام می‌خواهد با تحلیل روابط صنعتی جدید، هزینه تولید را ازطریق بازار مصرف تأمین نماید؛ بدین‌منظور نظام مالکیت فکری براساس مبانی، اصول و تحلیل مجدد نهاد مالکیت و حق طراحی شده است. دکتر محمود حکمت‌نیا در این کتاب کوشیده است با زیرساخت‌های نظری مالکیت فکری را بررسی و باتوجه به رویکردهای حل مسئله به تحلیل ارکان حق و جایگاه آن در نظام حقوقی بپردازد.
به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر محمود حکمت‌نیا، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از حقوقدانانی است که در ۲۰ سال گذشته در حوزه مالکیت فکری فعالیت کرده و یکی از صاحبنظران این حوزه است. نگاه به سیر مطالعاتی وی نشان می‌دهد در این مدت تلاش کرده ابعاد نظری و فلسفی موضوع را کاویده و در همین راستا کتاب مبانی مالکیت فکری را تدوین کرده است. این کتاب حاصل رساله دکتری حکمت‌نیا در دانشگاه تربیت مدرس بوده که اساتیدی چون محمد عیسایی تفرشی، حجت‌الاسلام سید مصطفی محقق داماد و سید حسین صفایی در هدایت آن نقشی مهم داشتند.
این کتاب در چهار بخش تنظیم شده که بخش نخست به خاستگاه مسائلی می‌پردازد که زمینه شکل گیری مالکیت فکری شده است و رویکردهای حل مساله و روش شناسی حل مساله مورد توجه قرار گرفته و در ادامه به تحولات مالکیت فکری اشاره‌‌ای شده است.
نویسنده در بخش دوم به بررسی زیرساخت‌های نظری و کارکردهای مالکیت فکری پرداخته تا زمینه و اهداف نظام مالکیت فکری را بیشتر بیان کند. بخش سوم مربوط به ساختار نظام مالکیت فکری است و بخش چهارم نیز ارکان حق و جایگاه آن در نظام مالکیت فکری مورد بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در مقدمه کتاب نوشته است: امروزه مالکیت فکری ذاتا یک نهاد اقتصادی است و به همین دلیل حجم گسترده‌‌ای از اموال را در سطح اقتصاد جهانی بوجود آورده است. همین امر سبب شده است میزان درخواست برای ثبت آفرینش‌های فکری روند رو به افزایشی داشته باشد، به گونه‌‌ای که با مرور بر آمار ارائه شده از سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) از درخواست‌های ثبت اختراع، علائم تجاری و طرح‌های صنعتی در سطح جهان نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۶ در سراسر جهان سه میلیون و ۱۲۷ هزار و ۹۰۰ درخواست ثبت اختراع، شش میلیون و ۹۹۷ هزار و ۶۰۰ درخواست ثبت علائم تجاری و ۹۶۳ هزار و ۱۲۱ درخواست ثبت طرح صنعتی توسط ادارات ثبت دریافت شده است؛ به عبارت دیگر حدود ۱۲ میلیون درخواست ثبت در این سه حوزه صورت گرفته است. همین سازمان بر اساس آمار سال ۲۰۱۶ ایران را با رشد ۱۸ و نیم درصد، بالاترین رشد درخواست ثبت اختراع در جهان اعلام کرده است.
با ورود دنیا به فضای مجازی و در نتیجه توسعه روابط اجتماعی، مالکیت فکری اهمیت بیشتری پیدا کرد. در این عصر، مالکیت فکری به عنوان هنجار تجاری مورد قبول قرار گرفت. دیوان داوری اتاق بازرگانی بین المللی در سال ۱۹۹۸ بر اساس مطالعاتی تمام دارایی‌های حوزه فضای مجازی را غیرفیزیکی دانسته و در نتیجه قابل دستیابی ذیل مالکیت فکری قلمداد کرده است.
امروزه علاوه بر اهمیت اقتصادی، نظام مالکیت فکری به عنوان ابزاری نیرومند برای کنترل سیاسی نیز به کار می‌رود. نمونه آشکار چنین استفاده‌‌ای را می‌توان در رفتار آمریکا مشاهده کرد. این کشور از مالکیت فکری به عنوان اهرم فشار بر شرکت‌ها استفاده می‌کند تا آنان نتوانند مراوده اقتصادی با کشورهای غیرهمسو با آمریکا داشته باشند. آمریکا به دلیل حجم عظیم دارایی فکری خود سبب شده است در بسیاری از صنایع جدید دارای حقوق مالکیت فکری باشد. اهمیت مالکیت فکری و تاثیر آن در نظام اقتصادی دانش بنیان سبب شده است کشور ایران نیز در بخش‌های مختلف، سیاست علمی و اقتصادی خود را تا حدود زیادی به مالکیت فکری به عنوان یک راهبرد مهم توسعه و پیشرفت مرتبط کند.
گفتنی است، چاپ اول کتاب نظام مالکیت فکری (خاستگاه، زیرساخت‌ها و ساختار) تالیف محمود حکمت‌نیا از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ۵۸۸ صفحه، ۳۰۰ نسخه و با قیمت ۱۲۵۰۰۰ تومان راهی بازار نشر شده است.
