اجتهاد و اصول فقه

استاد ارسطا تاکید ورزید که فقه اجتماعی، نه در مقابل فقه فردی، بلکه «مکمل» آن است. او خاطرنشان ساختند که «اگر نگاه صرفاً فردی به مسائل باشد، پیامدهای ناخواسته‌ای برای جامعه در پی دارد»، در این صورت فقه اجتماعی به میدان می‌آید تا این خلأ را پر کند. بسیاری از مسائل و چالش‌های امروز جامعه، نظیر «فساد نهادی»، از طریق …

ارائه دهنه بحث معتقد است با وجود قوت مرجعیت فردی در بستر تاریخی تشیع، اکنون ضرورت‌های زمانه، رشد موضوعات و گستره مسائل مستحدثه، تشکیل «مرجعیت شورایی» را به عنوان یک نیاز مبرم فقهی مطرح می‌سازد تا از تخصص‌های گوناگون در پاسخگویی به نیازهای روز با نگاه دینی بهره گرفته شود. این در حالی است که به گواه اسناد تاریخی، اهل …

استاد خالد الغفوری با رویکردی نقادانه و تطبیقی، نخست به مقایسه نظریه «منطقه‌الفراغ» شهید صدر با نظریه «منطقه‌العفو» قرضاوی پرداخت و در ادامه، ضمن تبیین تفاوت‌های نظریه «منطقه‌الفراغ» با «ولایت مطلقه فقیه» امام خمینی(ره)، به نقد مبنایی نظریه شورا و تحلیل دیدگاه نائینی درباره حکومت مشروطه پرداخت. وی در این مسیر، از ضرورت بازخوانی روش اجتهادی در مدیریت جامعه اسلامی …

استاد حوزه علمیه مشهد، توسعه دانش فقه به صورت کنونی را مطلوب ندانست و اظهار داشت: در روزگار ما با افزودن کلمه فقه به ابتدای هر کلمه‌ای، انشعاب و برجسته سازی ابواب فقه دنبال می‌شود. آیا قاعده‌ای در این رابطه وجود ندارد؟ آیا به واقع می‌توان فقه الصلاه، فقه الصوم، فقه الاعتکاف، یا فقه الجهاد، فقه الدفاع، فقه المقاومه، و …

مسئله «ماهیت حکم شرعی» از بنیادی‌ترین و اثرگذارترین مباحث علم اصول است؛ موضوعی که استاد مهدی زمانی‌فرد با بازخوانی دیدگاه‌های رایج و تحلیل آرای فقهایی چون محقق اصفهانی، آیت‌الله خویی و امام خمینی، به تبیین نظریه «اعتباری بودن حکم شرعی» پرداخت و از آن دفاع کرد؛ مبنایی که به‌گفته وی، می‌تواند ساختار علم اصول و شیوه استنباط فقهی را به‌گونه‌ای …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد بیان کرد: آیت‌الله مروارید قائل به نظریه موسّع در مصلحت بود، اما از آن در چارچوب متقن و محدود استفاده می‌کرد. یعنی مصلحت برای ایشان ابزاری برای توجیه احکام نبود، بلکه دلیلی برای تحلیل روایت، برداشت حکم، و سنجش اعتبار نقل بود. از این منظر، استاد مروارید با تفکر (تفویض مطلق احکام …

حضرت آیت‌الله سبحانی در دیدار با استاد شب‌زنده‌دار دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه، با تأکید بر ضرورت حفظ فضای آزاد علمی در حوزه، خواستار تقویت دروس آزاد، تسهیل انتخاب استاد توسط طلاب، احیای سنت مباحثه، و توانمندسازی طلاب در تقریرنویسی و نگارش عربی شدند. ایشان هشدار دادند که اگر نظام آموزشی طلاب را صرفاً در قالب مدارس محدود کند، پویایی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: با صدور پیام راهبردی «حوزه‌ی پیشرو و سرآمد»، درباره‌ی ضرورت تحول بنیادین در حوزه‌های علمیه و حرکت به‌سوی مرجعیت علمی، تمدنی و جهانی، بار دیگر لزوم بازاندیشی در روش‌ها و ساختارهای اجتهادی در کانون توجه نخبگان حوزوی قرار گرفت. هرچند به‌دلیل تحولات منطقه‌ای و جنگ تحمیلی دوازده‌روزه، این موضوع برای مدتی کم‌رنگ شد، اما همچنان در محافل …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، با تأکید بر اینکه می‌توان روش اجتهاد را در چارچوب تعبد به کلمات وحی توسعه داد، تأکید کرد: مسیرهایی همچون کشف ملاک، فقهی‌سازی نظام‌های اقتصادی غرب و توسعه منابع استنباط بدون پشتوانه معتبر، نه در فقه سابقه دارند و نه راه‌گشا خواهند بود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در مواجهه با تحولات روزآمد …

آیا وجود ارتکاز در عصر حاضر، ملازم با وجود آن در عصر معصوم (ع) نیز هست؟ صرف وجود یک ارتکاز در زمان حال، لزوماً به معنای وجود آن در عصر ائمه (ع) نیست. به عنوان مثال، در عصر حاضر، بانک به عنوان یک شخص حقوقی پذیرفته شده است، در حالی که در عصر معصوم (ع) چنین نهادی وجود نداشته است. …

بزرگان ما، علمای ما چیزی به نام احکام حکومتی یا حتی حکم حکومی به معنای مصطلح فعلی ندارند. این‌ها در بحث قضا، هنگامی که حکم قضایی را مطرح می‌کنند، اصطلاحی به نام حکم حاکم را ذیل حکم قضایی می‌آورند و از یک جنس می‌دانند؛ با این تفاوت که اگر در فصل خصومت باشد، آن را حکم قضایی می‌گویند و اگر …

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با اشاره به راه‌اندازی سامانه هوشمند «گفت‌وگو با احادیث» گفت: این نخستین دستیار هوشمند در حوزه حدیث‌پژوهی در جهان اسلام است که بر پایه دانش بومی توسعه یافته و به منابع حدیثی متقن و قابل اعتماد تکیه دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، در …

حل معضلات اقتصادی و اجتماعی با رویکردهای فقهی متعارف یا متصلب امکان‌پذیر نیست؛ نه می‌توان با اصول عملیه نظام اقتصادی اسلام را گره‌گشا بود و نه با عدول از اصول فقه، به حل مسائل حاکمیتی دست یافت. اندیشه‌ای منجمد و یخ‌زده که از آن نظام‌سازی برنمی‌آید، هرگز پاسخگوی نیازهای تمدنی نوین نخواهد بود. همچنین، فقه بدون منظومه و درک کرامت …

سیره بنابر اتفاقاتی که در جامعه بشری می‌افتد بروز و ظهور پیدا می‌کند و چه‌بسا عقلاً ملاک و مصلحتی را که می‌فهمند ظنی و یا اشتباه بوده و ملاک واقعی غیرازآن باشد یا لااقل ملاک نزد شارع، غیرازآن باشد. در سیره عقلاییه، بیع صبی ممیز صحیح و نافذ است، درحالی‌که شارع شرط دیگری مثل بلوغ را نیز به آن اضافه …

شبکه اجتهاد: در سپهر دانش اصول، محقق عراقی را از افلاک سه‌گانه این علم به شمار می‌آورند. بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که وی صاحب مکتبی اصولی است با روش‌ورزیِ ویژه که شناسایی آن، از ضروریات دستِ نخست این دانشِ بنیادین به شمار می‌رود. سخن آنجاست که متأسفانه، مکتب‌شناسیِ اصولی به معنای حقیقیِ کلمه، و طبعاً بازشناسیِ مکتبِ آن …

استاد علیدوست، با تأکید بر اینکه علم المفردات که به معنای متعدد و مختلف مفردات و حروف می‌پردازد، تصریح کرد: دانستن این علوم برای فهم روایات و آیات و متون دینی بسیار ضروری است و ندانستن آن، استنباط‌های فقهی را، با مشکل مواجه می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست، در مدرسه «ادبیات و زبان‌شناسی» دارالعلم، با اشاره به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از جمله موانع جدی مقابل تمسک به اطلاق آیات الاحکام عبادی قرآن، احراز مقدمه اول از مقدمات حکمت پیرامون آن، یعنی در مقام بیان تمام المراد بودن است. اصولیون از این مانع هنگامی که بخواهند ثمره مبحث صحیح و اعم را درباره اطلاق‌گیری از آیات الاحکام عبادی رد کنند، بحث می‌کنند. توضیح آنکه یکی از ثمرات قابل …

شبکه اجتهاد: فقه اهل‌سنّت از دیرباز دو چهره متفاوت و ناهمگون از خود به یادگار گذاشته است. از یک‌سو قیاس، استحسان و استصلاح را مبنا و دست‌مایه خویش گرفته و بر آن اساس، عرصه‌ای فراخ فرا روی اجتهاد گشوده و حتّی آن را گاه تا مرز نصوص دینی اعتبار بخشیده است؛ و از سوی دیگر، با محدود کردن حقّ اجتهاد …

شبکه اجتهاد: استاد علیدوست در کتاب “روش‌شناسی اجتهاد” گاه به دیدگاه دیگر اساتید معاصر از جمله استاد میرباقری اشاره دارد. یک نمونه از نقل‌ها به چیستی حکم اجتماعی راجع است که استاد علیدوست از آن با عنوان “اظهارنظری جالب” یاد می‌کند. در بیان معروف استاد میرباقری، مکلف حکم اجتماعی، جامعه یا نظام حاکمیت در نظر گرفته می‌شود و این مجموعه …

حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی با واکاوی دقیق و نوآورانه رویکرد روش‌شناسانه آیت‌الله سیستانی در مواجهه با تعارض روایات، نشان داد که کتاب «المنهج فی علم الأصول» علاوه بر بازخوانی هوشمندانه مبانی قدما، مسیر نوینی در علم اصول و فقه معاصر گشوده است. رویکردی که بر مطالعه تاریخی و ادبی دقیق احادیث، تحلیل سیاق و زمینه‌های تقنینی کلمات معصومان(ع) متکی است …

در چارچوب تلاش‌های نوپدید برای بازخوانی متون فقهی و گشودن افق‌های تازه در عرصه اجتهاد، کتاب جدید استاد حیدر حب‌الله با عنوان «التعلیقه على منهاج الصالحین» منتشر شد؛ اثری تحلیلی که به یکی از مهم‌ترین متون فتوایی معاصر می‌پردازد و می‌کوشد با تکیه بر رویکرد اجتهادی، مقاصدی، تطبیقی و تاریخی، قرائتی نو از گفتمان فقهی رایج ارائه دهد. به گزارش …

سال‌هاست از فقه حکومتی و لزوم آن سخن به میان می‌آید، اما چرا محصول تلاش فقها همچنان بر روش‌های مرسوم پیشین استوار است؟ ریشه این چالش را باید در عدم تولید روش‌هایی یافت که تمایز لازم را ایجاد نمایند. این موضوع به ویژه در اصول فقه نمود می‌یابد، زیرا تا زمانی که بنیان‌های اصولی متحول نگردد، تلاش‌ها برای نیل به …

شبکه اجتهاد: تعامل میان‌دانشی، ضرورت تمدن‌سازی فقهی است، نه اینکه صرفا امری تزئینی یا ابزاری پنداشته شود. تمدن، حاصل تراکم سه عنصر است: عقلانیت، نهاد، و ساختار تصمیم‌سازی. فقهی که سطح تمدن‌شازی ایفاگر نقش است، ناگزیر باید بتواند از مرزهای خود عبور کند و با دیگر نظام‌های دانایی، به‌ویژه علوم اجتماعی، مواجه شود و خود را در معرض تبادل معرفتی …

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد با تأکید بر ناکارآمدی روش الزام‌محور، راهکاری نوین برای تبیین احکام دینی در جامعه امروز ارائه داد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «روش تبیین گزاره‌های فقهی برای هنجارسازی؛ رویکرد تکلیف‌گرایانه و پیامدهای آن» به همت پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر و با همکاری میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات …

شبکه اجتهاد: اگر از نسبتِ فلسفه فقه و اصول فقه سخن می‌گوییم، نخست باید سنخ‌شناسی کنیم، که بدون آن، تشابه در کارکرد، ما را به خلط در هویت خواهد کشاند. فلسفۀ فقه و اصول فقه از دو سنخ‌اند؛ از دو ریشه، دو منظر، دو شیوه. یکی ناظر از بیرون است، و دیگری ساکن در درون. یکی دانش درجه‌دوم است که …

کتاب «آراء فقیه أهل‌البیت(ع) آیه‌الله السید أحمد الخوانساری»، اثر تازه استاد شیخ رضا استادی، تلاشی علمی در بازیابی، استخراج و نظام‌بخشی دیدگاه‌های اصولی و قواعد فقهی آیت‌الله خوانساری بر پایه کتاب ارزشمند جامع المدارک است؛ رویکردی که می‌تواند الگویی نو در پژوهش‌های فقهی باشد و زمینه‌ساز بازخوانی دقیق آثار فقهی بزرگان در پرتو مبانی اصولی و قواعد اجتهادی گردد. به …

شبکه اجتهاد: از ژرف‌ترین و بنیادین‌ترین مباحث در ساحتِ فلسفه فقه، گفت‌وگو درباره‌ی «هماهنگی» و «سازگاری» در تار و پودِ احکام فقهی است؛ بدین معنا که فقه نباید صرفاً مجموعه‌ای از احکام پراکنده باشد، بلکه باید بافتی منسجم و هماهنگ پدید آورد، تا پژواکی روشن از حکمت شریعت بر جای نهد. در این باب، دو رویکرد پدید آمده است: رویکرد …

در نگاهی نو به روایت غدیر و جایگاه اهل‌بیت(ع) در هدایت امت اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی، استاد درس خارج حوزه علمیه و پژوهشگر برجسته حدیث، بر لزوم تبعیت عملی از امام علی(ع) تأکید کرد و گفت: «پیامبر اکرم(ص) در واقعه غدیر تنها بر دوستی بسنده نکردند؛ بلکه بر پیروی از علی(ع) و اقتدا به او تصریح داشتند. این، نقشه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر به بررسی دو نهاد مهم در دین اسلام می‌پردازد که معمولاً تصور می‌شود به هم مرتبط و ملازم‌اند، اما در واقع ارتباط مستقیمی با یکدیگر ندارند؛ نهاد اول: خاتمیت نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و نهاد دوم: دوام شریعت.  ۱. تفکیک دو نهاد خاتمیت نبوت و دوام شریعت  خاتمیت نبوت به معنای …

نظریه «منطقه الفراغ» را شهید سید محمدباقر صدر مطرح کرده است. وی در این نظریه می‌کوشد، حوزه‌ای معین از روابط متغیر و متحول را تعریف کند که ولی امر می‌تواند با توجه به اصول و ضوابطی در آن قانونگذاری کند. نوشته حاضر می‌کوشد ابتدا با بیان ماهیت، ممیزات و ویژگی‌های این نظریه را شمرده، جایگاه آن را در ساختار فقه …