یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: همگرایی اسلامی میان شیعیان و اهل سنّت برای آزادسازی قبله نخست مسلمانان، باعث شده، صهیونیستها تحرّکات تفرقه‌گرای خود را بیشتر کنند؛ از سویی فلسطینیان را از خطر «گسترش تشیع» بترسانند و چهره مبارزان فلسطینی مرتبط با ایران را به عنوان «مزدوران ایران» و «گسترش دهندگان تشیع در فلسطین» تخریب کنند و از سوی دیگر به ایرانیان و …

شبکه اجتهاد: در طول سال گذشته، مجموعه‌های از مباحثات دربارۀ حجاب و نقش دولت دینی دربارۀ آن مطرح شده و جنبه‌های متفاوتی از این مسأله، آشکار گردیده است، اما در این میان، آقای مصطفی ملکیان در مصاحبه‌ای که چندی پیش انجام داده است، چهار اشکال را نسبت به حجاب و الزام دولتی به آن بیان کرده که تکرار همان پرسش‌ها …

شبکه اجتهاد: شیخ محمود شلتوت از عالمان مطرح اهل سنت و از شیوخ نامدار دانشگاه الازهر مصر است که عموم اندیشمندان و فضلای مسلمان، از مجاهدت‌های ایشان در حوزه گسترش وحدت میان امت اسلامی مطلعند. افزون بر این مهم (یعنی تلاش در جهت توسعه برادری و اخوت مسلمانان)، باید یادآور شد شیخ شلتوت به شدت اسرائیل ستیز نیز بوده است. …

شبکه اجتهاد: سرزمین کوچک غزه تاریخی بزرگ دارد. این «مدینه طیبه بین الشام و مصر» (آثار البلاد و اخبار البلاد، زکریا بن محمد قزوینی، ص ۲۲۷) یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان است. (المعالم الأثیره فی السنه والسیره، محمد محمدحسن شراب، ص ۲۰۹) برخی منابع، غزه و عسقلان را دو عروس خطه فلسطین نامیده‌اند (آثار البلاد و اخبار البلاد، ص ۲۲۷). …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از قواعد عام در وظیفه‎‌مندی حاکم، قاعده «دفاع از مسلمانان» است. این قاعده مکلفان را موظف می‌سازد در برابر هجوم دشمنان، از کیان اسلام و مسلمانان دفاع کنند. دفاع شیوه‌های مختلف دارد؛ دفاع با سخن و روشنگری، دفاع با حضور فعال در عرصه‌های اجتماعی همراه با کار فرهنگی، دفاع با سلاح اعم سرد و گرم و …

شبکه اجتهاد: قرن معاصر شاهد چند رخداد مهم است که هرکدام به جای خود موجب افتخار بشریت و نشانه رشد و تعالی تفکر انسانی بوده است. از جمله تشکیل جامعه ملل و سپس سازمان ملل و بالاخره اعلامیه جهانی حقوق بشر و از همه بالاتر با تصویب چهار کنواسیون ژنو و دو پروتکل الحاقی به آنها و تنظیم مقررات حقوق …

اختصاصی شبکه اجتهاد: امروز حوزه‌های علمیه برخوردار از اساتید برجسته و مبرزی در حوزه‌های گوناگون علمی به‌ویژه در حوزه فقه و اصول هستند. دروس خارج فقه و اصول برجسته و عمیقی در حوزه علمیه در حال برگزاری است. تنوع و تکثر این دروس گاه موجب می‌شود طلاب جدید الورود در درس خارج دچار حیرت شده و نتواند به‌سادگی درس مطلوبی …

شبکه اجتهاد: جریان‌های مختلفی خود را مدعی پرچمداری اقتصاد اسلامی می‌دانند و گاهی یکدیگر را هم به ضدیت با اقتصاد اسلامی متهم می‌کنند. این جریان‌های فکری را می‌توان در دسته‌های زیر جای داد: ۱- نئولیبرال‌های مسلمان: برخی به‌واقع توهم اقتصاد اسلامی دارند و اندیشه اقتصاد سرمایه‌داری را با افزودن چند آیه و روایت، به‌عنوان اسلام ناب به خورد جامعه می‌دهند. …

شبکه اجتهاد: برخی از اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه پس از برگزاری نشست دوره‌ای بیانیه‌ای را امضاء و منتشر کردند. مفهوم محوری این بیانیه که غایت صدور آن چندان هم روشن نیست، عنوان «حوزه آزاد» است. اما خوب بود امضا کنندگان در مقدمه بیانیه شان مفهوم حوزه آزاد را توضیح می‌دادند. چون در هر چهار بند بیانیه از …

شبکه اجتهاد: هر تمدن‌سازی‌ای، شاخص‌ها و الزامات خود را به‌همراه دارد. این الزامات ـ همان‌گونه‌که در بخش کار و تلاش نیز خواهد آمدـ هم مباحث انگیزشی و نظری را دربرمی‌گیرد و هم به ابعاد عینی و عملی و بیرونی توجه دارد. البته می‌توان در بحث الزامات، صرفاً به مباحث نظری پرداخت؛ اما به‌طور قطع، بدون توجه به ابعاد عینی، قابل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: برای حق مسائل فقه معاصر، این پرسش مطرح می‌شود که آیا اساساً با قواعد اصولی فعلی می‌توان مسائلی نوپدید مانند حقوق شهروندی را حل کرد؟ حجت‌الاسلام دکتر محمدحسن موحدی ساوجی معتقد است این قواعد کافی است؛ اما باید برخی رویکردها نسبت به عملیات استنباط تغییر پیدا کند. رئیس دپارتمان الهیات دانشگاه مفید در این یادداشت شفاهی، تلاش …

شبکه اجتهاد: چندسالی‌ است که با موج نوظهوری از اظهارنظرهای فقهی از سوی برخی افرادِ حوزوی مواجهیم که تفاوت‌های جوهری با اظهارنظرهای فقهیِ پیش از این دوران دارد. مهم‌ترین ویژگی این نوع فقاهت – که البته با تسامح آن را گونه‌ای فقاهت می‌نامیم- چهار مشخّصه است: ۱- انتخاب موضوع افرادی که در این حیطه به «پژوهشگر فقهی» شناخته شد‌ه‌اند، عموماً …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بدون شک بیان حضرت استاد ابوالقاسم علیدوست پیرامون هدفمند بودن شریعت اولا و معلّل بودن احکام برآنها امری متین و مسلّم است. لکن همانطور که مبین فرمودند نقطه ثقل بحث، تعیین نسبت مقاصد و استظهارات فقهی است. مسلم است که احکام تابع ملاکات هستند خواه ‌مرکز مصالح را متعلق احکام بدانیم مطلقاً یا خود احکام تاره. و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: دولت مهدوی دولت معیار و چشم انداز آینده جهان در اندیشه سیاسی شیعی است. از این رو نوشتار حاضر در اضلاع مختلف این دولت و هندسه سیاسی آن راهنمای عمل در گذار بدان آینده محتمل خواهد بود. این چشم انداز راه‌ها و روندها را پیش روی معتقدان قرار داده و آن‌ها را در همان مسیر هدایت‌ می‌سازد. …

شبکه اجتهاد: بیش از سه‌دهه است که جناب استاد سیدعلی شهرستانی در موضوعات مهمی چون فقه کلامى، عقاید، سیره و تاریخ اسلام، دفع شبهات، علوم قرآن و حدیث، قلم‌ می‌زند و اخیراً مجموعه تألیفات ایشان در ۲۳ جلد توسط عتبه مقدسه عباسیه به طبع رسیده است. امامت پژوهی و دفاع کلامی از مبانی و مواضع فقهی شیعه مهم‌ترین ویژگی‌ِ ایشان، …

شبکه اجتهاد: مدتی است که در برخی محافل حضوری و مجازی، اساتید و طلاب، عنوان «روش‌شناسی اجتهاد» را به کار‌ می‌برند و بر لزوم توجه به آن تأکید‌ می‌کنند و مزایا و فوائدی را برای آن برمی‌شمارند. بر اساس آن مقداری که مباحث و نوشته‌‌های پیرامون این عنوان را بررسی نموده، توجه به این مسئله لازم و ضروری است و …

شبکه اجتهاد: آیا دستاوردهای سیاسی امام رضا(ع) در افق کنونی انسان معاصر کارآمدی دارد و می‌تواند به گره‌گشایی از چالش‌های انسان معاصر مددکار باشد یا خیر؟ تاکید ما این است که امام رضا(ع) با توجه به عصمت و علمی که دارند و در بالاترین سطح انسان‌شناسی هستند لذا روایات ایشان بهترین الگو برای استخراج سیره سیاسی کارآمد است و کاملا …

شبکه اجتهاد: یکی از بهترین توشه‌هایی که می‌توان در این مناسبت‌ها از زندگی امامان(ع) فراگرفت، مرور بر اخلاقیات ایشان است که خوشبختانه عالمان و محدثان شیعه، با عنایت به این مهم، در حد توان، به ثبت لحظات حساس زندگی آنان و فرمایشات‌شان در این عرصه پرداخته‌اند. در این یادداشت کوتاه به مناسبت، اشارتی به چند روایت اخلاقی در باره تواضع …

شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر افرادی تلاش می‌کنند تا هرمناسبت اسلامی را به سمت تقابل مذهبی سوق دهند. با این رویکرد چندسالی است عده‌ای موضوع مسموم و شهید شدن پیامبر اکرم(ص) به دست بعضی از زنان‌شان را مطرح کرده و مطالبی را دراین باره منتشر می‌کنند. در ادامه نقدی بر این مطالب خواهیم داشت: ۱. مهمترین دلیلی که برای این …

شبکه اجتهاد: نوزدهم شهریور مصادف با چهل و چهارمین سالگرد درگذشت مرحوم آیت‌الله سید محمود طالقانی است. هر چند مشهور جریان شناسان نخستین جرقه اسلام سیاسی در ایران را حوادث پانزده خرداد ۱۳۴۲ می‌دانند؛ ولی نباید فراموش کرد که نخستین زندان سیاسی در ایران در دهه بیست آیت‌الله طالقانی است و نقش ایشان در شکل‌گیری اسلام سیاسی در ایران معاصر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: متأسفانه امروزه به عناوین مختلف در مورد قانون الزام به حجاب شبهه افکنی می‌شود و گاهی شبهاتی از جانب برخی از تحصیل‌کردگان حوزوی القا می‌شود که باعث شگفتی و تأسف است. برخی از شبهات به نام دین و فقه مطرح می‌شود که خلاف بینات دین و فقه است. ازجمله می‌توان در همین راستا اظهارات جناب آقای مهدی …

شبکه اجتهاد: «خلق تمدن» به تعبیری که امام موسی صدر دارد، یعنی خلق فرهنگ (اندیشه و تفکر و علوم و بعد نرم افزاری) و مدنیت (جلوه‌های بیرونی و عینی و ملموس) که مبتنی بر الزامات مختلفی است. از جمله مهم ترین الزامات عملی آن در دوره جدید، مشارکت و همراهی و حضور مردم و نخبگان و وجود پشتیبانی‌های مختلف از …

شبکه اجتهاد: از پایگاه مبانی استاد سید احمدمددی می‌توان دو ملاحظه و از اندیشه‌های استاد سید مهدی میرباقری می‌توان سه ملاحظه در باب فقه المقاصد را مطرح کرد. دراینجا دیدگاه‌های استاد علیدوست را در کتاب فقه و مصلحت مبنا قرار داده‌ایم. آنچه در ادامه می‌آید درک یکی از شاگردان دو استاد معظم است که ممکن است نیازمند اصلاح و تصحیح باشد. …

شبکه اجتهاد: مقاصد متصور در فضای جامعه علمی ما فاصله عظیمی از آنچه در فقه مالکی به عنوان مقاصد شناخته می‌شود دارد. ما وقتی می‌گوییم مقاصد یاد اندیشه توحیدی توسعه یافته علامه طباطبایی در المیزان، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن رهبر معظم انقلاب و فقه ولایی امام خمینی می‌افتیم. این اندیشه هرچند با نگاهی حکمی، مقصد و مبدا را …

شبکه اجتهاد: یکی از مباحث مطرح در عرصه فقه معاصر، موضوع توجه به اهداف شریعت در عملیات استنباط است که از آن به فقه‌ مقاصد تعبیر می‌شود. عمدتاً جناب استادعلیدوست (زیدعزه) در زمان حاضر متکفل طرح این بحث هستند و درباره آن تحقیقات متعدد در قالب کتب، مقالات و نیز سخنرانی‌هایی داشته‌ و دارند. آنچه در ادامه‌‌ می‌آید شامل گزارشی …

شبکه اجتهاد: پارادایم‌های تفسیری، اجتهاد و خوانش انسانی از قرآن است بنابراین قداست ذاتی و اعتبار ابدی ندارند و نقد پذیر هستند. سلطه و سیطره یک پارادایم زمانی مقبول و توجیه‌پذیر است که ضمن داشتن اصالت و اعتبار علمی از فرایند نقد علمی و تاریخی به سلامت عبور کرده و خلوص و وزانت علمی خود را اثبات کند. بنابراین پارادایم‌هایی …

شبکه اجتهاد: الگوهای مفهومی برای موضوع‌شناسی باید الگوی پویا باشند؛ یعنی باید این الگوها چنان باشند که با پیچیدگی‌ها و تحولات زندگی بشری هماهنگ بوده و کارآمد باشد. اگر فقه نتواند بر موضوع احاطه یافته و آن را شناسایی نماید، امکان حمل حکم بر آن وجود ندارد. در نتیجه فقه از زندگی بشری کنار رفته و بشر ناچار به زندگی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: پرسش اصلی نوشتار پیرامون اصطلاح نوپدید «فقه معاصر» است که مقصود از فقه معاصر چیست؟ آیا فقه معاصر‌ می‌‏تواند به عنوان رویکردی جدید در فقه، در کنار دیگر رویکردهای پیش‏گفته تلقی شود؟ آیا ما در ظل و ذیل تعبیر فقه معاصر، با رویکردی جدید در فقه مواجه هستیم که مقابل آن، مثلا تعبیر «فقه متقدم» و نظائر …

شبکه اجتهاد: اکْتُبْ وبُثَّ عِلْمَکَ فِی إِخْوَانِکَ؛ در این فراز امام صادق (ع) بر دو روش برای حفظ و نشر علوم تاکید می‌کنند: کتابت و پخش دانش میان برادران دینی. گر چه در این روایت نیز هم چنان نامی از روایات اهل بیت (ع) وجود ندارد، اما از آن جا که امثال مفضل بن عمر با روایات اهل بیت (ع) …

شبکه اجتهاد: سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۶ را دهه تمدن نگاری اسلامی نامیده‌ام. در این دوره، چندین کتاب و ده‌ها مقاله در باره تمدن اسلامی نوشته شد. در این باره در کتاب گفتمان تمدن اسلامی شرحی آورده‌ام. آنچه ذیلا ملاحظه‌ می‌کنید، گزارشی است از کتاب «دانش مسلمین» از محمدرضا حکیمی که تمدن اسلامی را از دریچه معرفی «دانش مسلمین» تعریف کرده …