یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: دکتر حسن انصاری پژوهشگر حوزه علم کلام و فلسفه اسلامی در انستیتوی مطالعات اسلامی برلین و مدرس اصول فقه و تاریخ علم کلام در این دانشگاه است. این عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات عالی پرینستون آمریکا در یادداشتی در خصوص نواندیشی دینی آورده است: نکته نخست: در اینکه نواندیشی دینی در مآل قصد خدمت به دین و تفکر …

شبکه اجتهاد: در فضای اختناق و تقیّۀ دوران عباسی و به ویژه با سیاستی که مأمون در پیش گرفت و وانمود می‌کرد رابطۀ محبّانه و دوستانه‌ای با آل علی و امامان شیعه دارد و دخترش را نیز به ازدواج امام جواد(علیه‌السلام) در آورد و با توجه به جوانسالی امام سعی داشت ایشان را فریفتۀ زرق و برق دستگاه خلافت نشان …

شبکه اجتهاد: همیشه در این باره سوال می‌‌‌شود که «مسأله» مشروطه چه بود و مشروطه خواهان دنبال چه چیزی بودند. طبعا بسیاری از خواسته‌ها در مشروطه مطرح شد: تجدد، آزادی، برابری، اقتصاد ملی، رفع عقب ماندگی و مسائلی از این دست. در پاسخ می‌‌‌شود گفت، همه اینها کم و بیش بود، اما در این نوشته، یک مسأله از آن مسائل …

شبکه اجتهاد: مناسبت‌ها فقط بهانه‌اند. یعنی فرض کنید امروز بیست و ششمین سالگرد رحلت آیت‌الله «سید ابوالقاسم خویی» نیست! اما با اولین نگاه به زندگی و سرگذشت ایشان، باز هم دلایل زیادی برای اینکه گزارش از شخص‌شان را بنویسیم پیدا می‌کنید. یکی از اثرگذارترین مراجع تقلید در نیمه دوم قرن بیستم، هم پُرمقلدترین مرجع دوران خودش است و هم زندگی …

شبکه اجتهاد: شیخ فضل الله معتقد است، دخالت و تصمیم‏گیرى در امور اجتماعى ـ سیاسىِ جامعه اسلامى، شأن ویژه و انحصارىِ امام معصوم علیه‏ السلام و به نیابت از وى، فقهاى پارسا و آگاه است. دخالت دیگران در این امر، شرعاً ناروا و شخص مرتکب، مصداقِ «طاغوت» است و بر مسلمانان فرض است که اوامر و نواهى طاغوت را معتبر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمدصالح حائری، استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز نشر آثار رئیس قوه قضائیه است. وی به همراه جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، از سال ۱۳۸۸، تدوین مجموعه سی‌جلدی «فلسفه علم اصول» برگرفته از درس‌های آیت‌الله صادق آملی لاریجانی را آغاز کرده است. وی در این یادداشت، به معرفی تفصیلی این مجموعه که تاکنون سه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استشراق یا شرق‌شناسی، بنا بر تعریفی، شامل مطالعات و پژوهش‌های علمی در محدوده جغرافیای دینی مسلمانان می‌شود. اگر چه معنای استشراق در فرهنگ نامه‌های مختلف تعاریف دیگری نیز دارد، اما مفهوم غالب از شرق‌شناسی، معنای است که ذکر گردید. در مطالعات شرق‌شناسی، موضوعات مختلفی از جمله مسائل تاریخی، جغرافیایی و زبان‌شناسی، هنر و ادبیات، مسائل دینی، علوم …

‌‌شبکه اجتهاد: «صاحب کفایه»، «صاحب روضات [الجنات]»، «صاجب عروه». این تعبیرها در سنت حوزوی، تعبیری آشناست. منظور از هر کدام از این عبارات، فردی است که نویسنده کتابی مشهور در سنت حوزوی است. به عنوان نمونه، «صاحب کفایه»، ملامحمد کاظم خراسانی است که کتابی با عنوان «کفایه‌الاصول» نوشته‌است. به همین ترتیب، «صاحب روضات الجنات»، «میرزا محمد باقر چارسوقی اصفهانی» و …

شبکه اجتهاد:۱- عصر ۱۱ مرداد ۱۲۸۸ شمسی شیخ فضل‌الله نوری؛ مجتهد مشهور پایتخت به اتهام صدور دستور قتل مشروطه‌خواهان به حکم هیأت قضاتی که از طرف کمیسیون عالی اداره کشور منصوب شده بودند در میدان توپخانه تهران؛ جایی که الان ایستگاه متروی امام خمینی در آنجا ساخته شده، به دار کشیده شد. کمیسیون عالی پس از فتح تهران به دست …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حمیدرضا حسنی و مهدی علی پور، چند سال پیش کتابی در مورد تحول علم اصول به نام «جایگاه شناسی علم اصول گامی به‌سوی تحول» نگاشتند. در این کتاب به‌صورت مبسوط از جایگاه فلسفه علم اصول سخن به میان آمده است. گزارش این کتاب در کتاب ماه دین در سال ۱۳۸۵ توسط عبدالله امینی نوشته‌شده است. در …

شبکه اجتهاد: آنچه نگارنده طی پژوهش‌های خود بدان دست یافته، این است که «فقه‌پژوهی» افزون بر آنکه در یک چارچوب عام به‌عنوان شاخه‌ای از مطالعات اسلامی مورد بررسی قرار گرفته، دست کم در شروع خود نیز به ‌گونه‌ای خاص دارای ارتباط تنگاتنگ با مبحث تاریخ‌گذاری حدیث است. بدین‌سان «گلدزیهر» یا «شاخت» که بیشتر تلاش‌هایشان معطوف به بررسی اصالت روایات بوده، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر عبدالحمید فرزانه عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز است. وی در سال ۱۳۸۷ مقاله‌ای در خصوص نگرشی بر فلسفه علم اصول می‌نویسد. این مقاله در مجله علمی پژوهشی فقه و تاریخ تمدن اسلامی به چاپ رسیده است. در زیر، گزارشی از مقاله وی، ارائه شده است. نویسنده در چکیده مقاله خود می‌نویسد: در حقیقت، هر دانشی باید فلسفه …

شبکه اجتهاد: سوم مرداد، شهاب مرادی مهمان برنامۀ «حالا خورشید» بود. هنگامی‌که مجری [رضا رشیدپور] به پرسیدن نسبت افراد در خیابان اشاره کرد، آقای «واعظ»، قاطع و البته کمی عصبانی گفت: «اونی که می‌پرسه، غلط می‌کنه می‌پرسه». عده‌ای هم کودکانه این قطعه را بازنشر می‌دهند و شاید تصور می‌کنند که پس از این، به استناد «غلط می‌کنه»ی ایشان، محتسب و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در دانش فلسفه اصول فقه، کمتر از منابع استدلال در خود این دانش گفتگو می‌شود. یادداشت پیش رو اما به منابعی که به عنوان دلیل بر مباحث فلسفه اصول فقه مورد استفاده دانشیان این علم قرار می‌گیرد گفتگو می‌کند. اکثر دانشوران فلسفه علم اصول، مسائل مطروحه در این علم را به چند بخش تقسیم می‌کنند: کلیات فلسفه …

شبکه اجتهاد: خبر رحلت آیت‌الله مرتضی تهرانی از شاگردان قدیمی و برجسته حضرت امام(رحمه الله علیه) و از اساتید زبده اخلاق، بسیاری از افراد روشن‌ضمیر و مریدان ایشان را متأثر کرد. این عالم وارسته که در دوران حیات مبارک خود منشاء «خدمت به دین و اخلاق بود و جمع زیادی از جوانان پاک‌نهاد و فاضل از سرچشمه‌ فضائل علمی و …

شبکه اجتهاد: بدون شک، داشتن یک فقه کارآمد، بستگی به دانشی دارد که حوزه‌‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌­‌‌‌‌ به اسم علم اصول ازآن یاد‌‌‌ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌­‌‌‌‌کنند. این دانش، در آستانه قرن سیزدهم هجری، وارد فضای تازه‌‌‌ای ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌­‌‌‌‌شد. در این تحول، وحید بهبهانی نقش محوری داشت و سرآغاز توسعه‌‌‌ای ‌‌‌معرفت شناسانه در علم اصول بود که کمک زیادی به فقه اجتهادی شیعه کرد. در  این یادداشت، …

شبکه اجتهاد: حضور زنان به عنوان نیمی از جامعه در تشکیل جمعیت ایمانی که فوایدی همچون اعلان اعتقاد دینی، اطلاع مسلمانان از یک دیگر، آگاهی از وقایع مهم اجتماعی و اظهار عظمت و ابهّت اسلام دارد غیر قابل انکار است؛ اما از آنجایی که عبادات توقیفی است لاجرم باید بدون استحسانات عقلی، نظریات فقهی را مبنای حرکت عبادی قرار داد، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: با ورود فقه امامیه در عرصه حکومت و اجتماع، مطالباتی بسیار جدّی از فقه صورت گرفته است که به تناسب این مطالبات، نیازی جدی به پاسخگویی احساس می‌گردد. گرچه فقه در عرصه حکومت نبوده ولی فقهاء در این موضوعات عرضه شده، احکام را تبیین نمودند؛ با ورود به عرصه‌های جدید اجتماعی و جهانی، فقه نیز باید روزآمد …

شبکه اجتهاد: در این مجال، بنا داریم تا به مقولۀ چگونگی سوق دادنِ زنان و دختران به روحیۀ عفاف‌گرایی و التزام عملیِ آنان به حجاب شرعی به عنوان مهمترین نماد عفاف درونی بپردازیم. در این باب، ابعاد و زوایای مختلفی برای بحث و بررسی وجود دارد، اما آنچه که از اهمیت استراتژیک برخوردار است آن است که گروه هدف، در …

شبکه اجتهاد: «جنگ اقتصادی» همواره یکی از حربه‌های قدرت‌های استعماری برای تسلط بر کشورها بوده است. در کشور ما ایران، اگرچه این موضوع در سال‌های اخیر محسوس و ملموس شده است و رهبر انقلاب بارها بر آن تأکید کرده و «اقتصاد» را مسئله‌ی اصلی کشور در شرایط کنونی دانسته‌اند، اما ماجرای نزاع اقتصادی در تاریخ معاصر کشورمان ماجرایی دامنه‌دار بوده …

شبکه اجتهاد: سیره‌پژوهی و سیره‌نگاری را می‌توان یکی از سه شکل پرداختن به تاریخ زندگی ائمه معصوم علیهم السلام دانست: گاه‌‌‌‌نگاری chronography / تراجم‌‌‌‌نگاری Prosopography / سیره‌‌‌‌نگاری Biography، اگر در گاه‌نگاری توالی رویدادهای زندگی فردی و اجتماعی معصوم ‌‌علیه‌السلام مد نظر باشد، در تراجم‌نگاری ارائه گزارشی یکپارچه از ابعاد مختلف زندگی و افکار و آثار محور قرار می‌گیرد ولی در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم، رئیس پژوهشکده «الذریه ‌النبویه» در حوزه علمیه قم و پایه‌گذار گروه فقه تخصصی خانواده در جامعه ‌المصطفی ‌العالمیه است. او همچنین سرپرستی گروه تحقیق کتاب «الاصول‌ العامه‌ للفقه ‌المقارن» تألیف شهید سیّد محمدتقی حکیم را نیز به عهده داشته و علاوه بر آن، آراء مرحوم آیت‌الله عبدالهادی فضلی را نیز مورد مداقه …

ده‌ها سال است در فقه، با «عنوان ثانوی» حکومت می‌کنیم و حکم می‌رانیم و برای عنوان ثانوی ساختارها و بنیادها درست کردیم و منطقه الفراغ را با صدها عنوان ثانوی پُر کردیم اما نمی‌دانم چرا هیچ وقت برای فقه ما، نشاط اجتماعی عنوان ثانوی نمی‌شود! چرا زندگی شهری و حفظ و انسجام آن به اندازه تنباکوی قلیان، ارزش عنوان ثانوی …

رسول جعفریان در یادداشتی به رزومه عجیب استاد دانشگاه علم و صنعت که مدعی ایده‌پردازی «حمل مسافر با ابر» و «تکه‌تکه کردن کره زمین» با استفاده از متون اسلامی و روایی بود واکنش نشان داد. شبکه اجتهاد: انتشار رزومه علمی حسین‌علی احمدی جشفقانی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی پیشرفت اجتماعی و عضو گروه مدیریت و فلسفه علم و فناوری دانشگاه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از بزرگ‌ترین علمایی که وارد مسئله تازه تأسیس فلسفه علم اصول فقه شده است، استاد علی‌اکبر رشاد است. رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در مقاله تأسیس بر مبادی فلسفه اصول فقه به‌تفصیل مباحث تاریخی در مبادی پژوهی را مطرح کرده و به کلیات آن پرداخته است. در انتها نیز طرح‌واره پیشنهادی خود را نسبت به فلسفه …

شبکه اجتهاد: شهید سید محمدباقر صدر از فقهای بزرگی بود که تأملات نظری او کاربرد و افق‌گشایی خاص خود را در عرصه تدبیر سیاسی دارد. یکی از افق‌گشایی‌های نظری را می‌توان با عنوان فقه النظریه بازشناخت. نوشتار حاضر ناظر به بررسی این درک این مقوله است. در این زمینه این پرسش کلیدی وجود دارد که فقه النظریه چیست؟ و چه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از بهترین مقاله‌هایی که درزمینه دانش نوبنیاد فلسفه اصول‌فقه نگاشته شده است، فلسفه علم اصول‌فقه است. آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در این مقاله، ابتدا از ضرورت این علم سخن گفته، سپس آن را به بخش‌هایی تقسیم نموده و در هر بخش به‌تفصیل وارد می‌شود. گزارشی اجمالی از این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه و استاد مشهور خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم است. او در سخنرانی که در سال ۱۳۸۹، در مدرسه خاتم‌الاوصیا قم ایراد کرد، به بیان بایسته‌های فلسفه‌های مضاف پرداخت. گزیده‌ای از سخنان وی، از نظر شما می‌گذرد. در این مجال، سه نکته را به بحث …

روشن است که لعن نمادها و رهبرانی که دیگری آنان را تقدیس و احترام‌‌ می‌کند، وی را وا‌‌ می‌دارد، با نمادهایی که فرد لعنت کننده آنان را تقدیس‌‌ می‌کند، به مقابله به مثل برخیزد. اگرچه این نمادها نمایانگر حق و درستی باشد و ارزش والایی داشته باشد و به همین دلیل، خداوند از دشنام دادن خدایان مشرکان نهی کرده تا …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شهادت رئیس مذهب سلام الله علیه، شاید مناسب‌ترین روز است برای تجلیل از شاگردان بزرگ و ممتاز مکتب جعفری علیه السلام. فقیهان را می‌گویم. همان‌ها که أمناء رسل‌ هستند و حصون دین، اما مثل معلم و کارگر، پرستار و پزشک و مهندس، پاسدار و جانباز، زن و مرد، دختر و جوان و کودک و… روزی از سال …