دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: جناب آقای مدرسی طباطبایی، در کتاب نص و تفسیر، ظاهرا در مقام شمارش فضائل امام صادق علیه‌السلام آورده‌است که ایشان وقتی «پاسخی برای پرسشی نداشتند، صراحتا به مخاطبشان اعلام می‌کردند!!» (نستجیر بالله!). برای اثبات این ادعا به روایتِ عیص بن قاسم استناد کرده است. این روایت، یکی از چندین روایت شیعی است که با دیدگاه مشهور تعارض دارند …

شبکه اجتهاد: اجتهاد فقهی در مفهوم تخصصی و اصطلاحی آن نزد فقیهان مذاهب فقهی جهان اسلام، پدیده‌ای چندوجهی و پیچیده است که نمی‌توان آن را به یک بعد تئوریک یا عملی محدود کرد. در بررسی اجتهاد باید عناصر متعدد و در هم‌تنیده‌ای را مدنظر داشت که همگی در هدایت فرآیند استنباط حکم شرعی از منابع وحیانی نقش‌آفرین‌اند: اصول و مبانی …

شبکه اجتهاد: تحول دانش سیاسی در حوزه علمیه قم طی صد سال گذشته را می‌توان در قالب چهار محور کلان و به‌هم‌پیوسته بررسی کرد. این مسیر، گذار از یک وضعیت انفعالی و تدافعی به یک وضعیت فعال، نهادمند و نظریه‌پرداز را نشان می‌دهد. آغاز این روند با احیای حوزه در سال ۱۳۰۱ بود و با انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شتابی بی‌سابقه …

شبکه اجتهاد: چندی است که گرایش به مطالعات حدیثی و به تبع آن پژوهش‌های حدیثی در حوزه بیشتر شده است، این امر مبارک می‌تواند نوید بخش بازگشت جایگاه قرآن و حدیث به جایگاه بایسته و شایسته خود در نظام آموزشی و پژوهشی حوزه باشد. در عین حال می‌بایست از این اقبال، صیانت کرد و با دقت و تدبیرهای لازم از …

شبکه اجتهاد: روزگاری مفهومی واقعی در عرصه روحانیت وجود داشت با عنوان «علمای بلاد» که رفته رفته رو به افول گذاشت. این علمای بلاد که مجتهدینی توانمند و آینده‌دار و اکثرا در حوزه‌های نجف یا قم درس خوانده بودند، بعضا اگر در نجف یا قم می‌ماندند در شمار مراجع تقلید یا اساتید برجسته و نامدار جای می‌گرفتند. اما ایشان پس …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش یادداشتی از نویسنده‌ای در عرصه مسائل اجتماعی منتشر شد که در آن، پرسش‌هایی درباره سخنان یکی از بزرگان حوزه علمیه پیرامون «دوران طلایی حوزه» مطرح شده بود. تلاش نویسنده برای دقت در واژگان یک عالم دینی و به اشتراک گذاشتن چالش‌های ذهنی خود در قالب گفت‌وگو، اقدامی مناسب است. با این حال، نکاتی در نقد و …

شبکه اجتهاد: چند سالی است که دیدگاهی متمایز در همگرایی اسلامی با رویکردی معرفتی، در گوشه‌ای از حوزه علمیه قم ظهور و بروز یافت و چاره تقریب را گفت‌وگو در مسئله امامت دانست. دیدگاهی که در آغاز با گاردهایی بسته و پیام‌هایی نا امید کننده روبرو بود، گاهی گفته می‌شد‌ این مسئله تنش زاست نه تقریب ساز، گاهی شنیده می‌شد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مطالعه‌ی میان رشته‌ای در فقه و حقوق بین‌الملل، روابط دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، نیازمند تنظیم مقرراتی است که از منظر فقه باید در منابع جستجو گردد. هرچند درگذشته در کتب فقهی موضوعات بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفته است، اما گسترش روابط میان کشورها سبب پیدایش موضوعات جدیدی در این عرصه شده است. در این مکتوب با تکیه …

شبکه اجتهاد: دکتر عبدالعزیز ساچادینا؛ شاگرد نامدار علی شریعتی و استاد برجسته مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های آمریکا در سن ۸۳ سالگی درگذشت. او که از شیعیان هندی‌تبار متولد تانزانیا بود، در اواسط دهه شصت میلادی مدتی در دانشگاه فردوسی درس خواند و علی شریعتی و جلال‌الدین آشتیانی از استادانش بودند. در دوران تدریس و پژوهش در غرب نیز او از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در حالی که از عمر مصوّبه‌ی جدید مجلس شورای اسلامی مبنی بر کاهش سقف اجرای حکم حبس برای مهریه از ۱۱۰ به ۱۴ سکه، چند ساعتی بیشتر نمی‌گذرد، این اقدام مجلس مناقشات بسیاری را در محافل حقوقی و اجتماعی برانگیخته است. مخالفان با تمسک به اصل «حاکمیّت اراده» و «لزوم وفای به عهد»، دخالت دولت در توافقات …

شبکه اجتهاد: اخیر استفتاء و فتوایی از آیت‌الله سیستانی منتشر شده است که ایشان توصیه فرموده پشت سر ائمه جماعتی که حقوق ماهانه از دولت دریافت می‌کنند، نماز نخوانند. این پاسخ سبب شده برخی به این گزاره دامن بزنند که عمده ائمه جماعات که در شرکت‌ها و موسسات نماز می‌خوانند اینگونه‌اند و نباید پشت سر آن‌ها نماز خواند. لذا نکاتی …

شبکه اجتهاد: حوزه شیعه در طول تاریخ هماره با جریان‌ها و رویکردهای گوناگون روبرو بوده و مکتب‌های فکری مختلفی را در خود جای داده است: از فقیهان و متکلمان و محدثان گرفته تا فیلسوفان و عارفان شیعه هر کدام با تفسیری از مبانی و منابع، در تولید میراث تمدنی ما سهم داشته و طیف رنگارنگی از ایده‌ها و اندیشه‌ها را …

شبکه اجتهاد: فقه شیعه در طول تاریخ توانسته است پاسخگوی بسیاری از نیازهای جوامع اسلامی باشد؛ اما پیچیدگی‌های دنیای جدید، ظهور علوم انسانی مدرن و نیازهای گسترده انسانی در ساحت‌های مختلف فردی تا اجتماعی و تمدنی، ضرورت تحول در روش اجتهاد و تولید فقه مطلوب معاصر را دوچندان کرده است. آنچه امروز بیش از هر چیز لازم است، عبور از …

شبکه اجتهاد: سوم آذرماه سالروز درگذشت مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی از همراهان با وفای امام‌خمینی در نهضت اسلامی و نظام جمهوری اسلامی است. ایشان دوره زندگی پر از فراز و نشیب خود را در طول سال‌های (۱۳۰۴-۱۳۹۵) گذراند و فعالیت‌های دینی متعدد و متنوعی از خود به یادگار گذاشت. تدریس، تحقیق و تألیف کتب، تأسیس مراکز علمی آموزشی و پژوهشی …

شبکه اجتهاد: پیامبر (ص) روزهای پایانی عمر شریفش را می‌گذرانید و از بیماری شدیدی رنج می‌برد، همسران حضرت و دخت گرامی ایشان در کنار بستر حلقه زده بودند. فاطمه(س) به سختی می‌گریست. او پدر و نیز مهم‌ترین پشتیبان خود و خانواده خود را از دست می‌داد. صرف‌نظر از مصیبت فراغ پدر، جنابش احساس می‌کرد پس از ایشان خود و همسرش، …

شبکه اجتهاد: هر سال ایام فاطمیه که می‌شود برخی از سایت‌ها و کانالهای منسوب به بخشی از اهل‌سنت حوادثی را که در فاصله رحلت پیامبر عظیم الشان (صلی الله علیه و آله) تا شهادت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) گذشت و در نهایت به شهادت حضرت کشیده شد، مورد انکار قرار داده و بالطبع امامان اهل بیت (علیهم السلام) و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در روزهای گذشته یکی از محققان حوزوی به بررسی انتقادی مبنای شهید صدر در «قاعده اطلاق» پرداخته و شتابان «ناتمامی استدلال در ناحیه متعلق و محمول» را نتیجه گرفته است. بی‌شک ابتنای سنت سدید فقاهت بر حرّیت و بررسی انتقادی دیدگاه‌ها از مهم‌ترین ارکان حیات و پویایی فقه در تاریخ این دانش بوده است، اما خوانش شتابزدهٔ …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اعتبارسنجی روایات در روش‌‏های سنتی مسلمان معطوف به کشف اجزای درونی متن است و آن را با نگاهی بیرونی به اصالت و اعتبار تاریخی روایات نسنجیده و و میزان صحت و سقم متن را از روی تحوّلات و تطوّرات تاریخی و آمیزش با فرهنگ‏‌های وارداتی نمی‏‌کاود و علل پیدایش متن‌‏های متناقض، متضادّ و مخالف، و بستر وقوع …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از منظر شریعت مطهر، که سعادت دنیوی و اُخروی بشر را در گرو حرکت در مدار بندگی می‌داند، همواره هر پدیده نوظهوری که با جوهره‌ی خلقت و مصالح نوع انسانی در تعارض باشد، مورد تأمل و بررسی دقیق قرار گرفته است. در عصر حاضر، پیشرفت‌های شگرف در حوزه علم ژنتیک و فنّاوری‌های تولید مثل، مسائلی را در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بررسی نسبت میان سنت شفاهی و سنت مکتوب در انتقال حدیث شیعه طی قرون نخست، یکی از مسائل بنیادین تاریخ این مکتب است. فهم این نسبت نه‌تنها برای شناخت شیوه‌های نقل حدیث، بلکه برای ارزیابی اعتبار منابع، جایگاه راویان و درک تحولات فقه و کلام امامیه ضروری است. آیا میراث حدیثی ما عمدتاً محصول نقل سینه به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کتاب «الاجتهاد المقاصدی و المناطی» نوشته حیدر حب‌الله، پژوهشی منسجم و اصولی درباره روش اجتهاد مقاصدی و مناطی است که در آن نویسنده تلاش کرده تا چارچوب جامعی برای این نوع اجتهاد ارائه دهد. این اثر با فاصله‌گیری از رویکردهای خطابی و نظریه‌پردازی‌های کلی، بر مباحث دقیق و مستند اصولی متمرکز است و هدف دارد اجتهاد مقاصدی …

شبکه اجتهاد: ابونصر فارابی، حکیم مشهور مسلمان در کتاب احصاء العلوم، دو علم فقه و کلام را در زمرۀ علوم مدنی یعنی علوم مربوط به مدینه می‌داند. کلام دانش اقناع اهل مدینه (جامعه) نسبت به معارف الهی و فقه، دانش تحویز احکام فردی و اجتماعی است. اهل مدینه که نسبت به معارف و مضامین الهی اقناع شدند، تجویز احکام الهی …

شبکه اجتهاد: شنیده شده است که برخی بزرگان نسبت به خواندن نماز باران مصلحت‌اندیشی نموده و با خوف از عدم نزول باران، نگران استهزای رسانه‌های دشمن هستند. از باب اشکال شاگرد بر استاد که معمولاً این امر مورد استقبال اساتید هم قرار می‌گیرد، نکاتی را معروض می‌دارم. ۱- اولاً چرا اینقدر بی‌اعتماد به لطف و رحمت خدای متعال، مسئله عدم …

شبکه اجتهاد: رهبر فرزانه انقلاب در بخشی از «منشور حوزه پیشرو و سرآمد» درباره فقه و عقلانیت فقهی و توجه به عقلانیت نسل جدید در تبیین و ترویج احکام و هنجاری‌های فقهی، می‌فرماید: «فقه، پاسخ دین به نیازهای عملی فرد و جامعه است. با عقلانیّت تحوّل‌یافته‌ی نسل‌ها، این پاسخگویی باید امروز بیش از گذشته دارای پشتوانه‌ی فکری و علمی استوار …

شبکه اجتهاد: در سپهر اندیشه فقهی، نام مرحوم محقق اردبیلی با درخشش عقل قرین است. با تأمل در آثار گرانسنگ او، مشاهده می‌کنیم که در موارد بسیار، عقل و نقل را هم‌دوش و هم‌جوار و هم‌عنان و هم‌زبان، به عنوان دو بال پرواز در آسمان استدلال به کار می‌گیرد. این هم‌نشینی مبارک، نشان از آن دارد که ذهن وقّاد و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در چند روز گذشته، انتشار یک ویدیوی کوتاه فضای جامعه را ملتهب کرد و از روز بعد دو ویدیوی دیگر در این خصوص دست به دست می‌شود. در ویدیوی اول، مردی میانسال پدر سالمند و ناتوان خود را به شکلی خشونت‌آمیز کتک می‌زند؛ صحنه‌ای تلخ که احساسات بسیاری را جریحه‌دار کرد. در ویدیوی دوم، بانویی که خود …

شبکه اجتهاد: اخیراَ متنی سودمند در تأکید بر ضرورت توجه فقه به شئون حکومتی و اجتماعی خود، در انجمن بین‌المللی دانش اجتماعی مسلمین به قلم محقق ارجمند جناب آقای بوذری‌نژاد، منتشر شده است (اینجا بخوانید). بااین‌حال، نکته‌ای در آن به چشم می‌خورد که به باور نگارنده، بلیه عام ما شده است. ایشان در ضمن نوشتار خود، فقه امام راحل را ذیل …

شبکه اجتهاد: عناوینی تحت عنوان فهم تمدنی از سیره حضرت زهرا(س) بازی با کلمات نیست، بلکه یک متد، روش و رویکرد در استنطاق‌های جدید از سیره و فرمایشات حضرت زهرا(س) است. اساساً فهم تمدنی از سیره حضرت زهرا(س) یک ضرورت قدیم دارد و یک ضرورت جدید. ضرورت قدیم آن، به مبانی کلامی و حقایق تاریخی ما برمی‌گردد. در جاهایی که …

شبکه اجتهاد: در اندیشه‌ی سیاسی علامه محمدحسین نائینی (ره) مسئولیت‌های برون‌مرزی حکومت اسلامی را می‌توان در چارچوب کلی نظریه‌ی مشروطه‌ی او و با استناد به کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» تحلیل کرد. نائینی حکومت را به عنوان «ولایت نوعیه» یا «نظارت و تولیت امور عامه» می‌دانست که از سوی مردم به حاکمان واگذار می‌شود تا از «ظلم» و «فساد» …

شبکه اجتهاد: در مواجهه با پدیده‌ی دوقطبی‌سازی رسانه‌ای پیرامون قانون حجاب، آنچه در واقع رخ می‌دهد نه یک اختلاف صرفاً اجتماعی، بلکه یک جنگ شناختی سازمان‌یافته علیه بنیان فقه تقنینی و مشروعیت دینی در عرصه‌ی عمومی است. این جریان با بهره‌گیری از روش‌های روانی و تبلیغاتی، می‌کوشد قانون الهی را به مثابه «امر تحمیلی حکومتی» تصویر کند و میان مردم …