یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: در این یادداشت تلاش می‌‏شود «فقه حکومتی» و «الگوی پیشرفت» در بستر انقلاب اسلامی نسبت فقه و مقوله پیشرفت و الگوی پیشرفت در فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گیرد، بدین منظور در قالب سه نکته، ابتدا به نسبت فقه و پیشرفت به طور مطلق پرداخته شده است، در ادامه و در قالب نکته دوم، …

شبکه اجتهاد: چندی است مساله‌ای فرعی به عنوان یک مساله اصلی و مهم در کشور مطرح شده و برخی افراد از آن اعلان انزجار کرده و برخی دیگر آن را تایید‌ می‌کنند. این سوال مطرح است که آیا ازدواج دختر در سن ۱۰ سالگی به بعد اشکال شرعی و عرفی دارد؟ اگر چنین عملی اشکال دارد، چرا کسانی که خود …

شبکه اجتهاد: به مناسبت پژوهشی که سال‌‌هاست بدان مشغولم یعنی تاریخ روحانیت شیعه یکی از موضوعاتی که انجام‌‌ می‌دهم بررسی تاریخچه خاندان‌‌های روحانیت شیعه است. در میان اهل سنت هم در طول تاریخ ما چندین خاندان مهم پر سابقه در فتوا و قضاء و دانش در ایران و همچنین در شامات و مصر داشته‌ایم (مانند آل منده، آل صاعد، آل …

شبکه اجتهاد: خاندان الهنایی نیز از قبایلی هستند که در امور مذهبی اباضی صاحب نفوذ بوده و در امور مذهبی به آنها توجه می‌شود و در ساختار مذهبی صاحب جایگاه هستند. سه خاندان الهنایی، الخروصی و الخلیلی قبایل صاحب نفوذ مذهبی هستند که در قرن گذشته امام اباضی و مفتی اعظم از بین آنها انتخاب شده است. یکی از وقایع …

شبکه اجتهاد: به مناسبت ایام شهادت حضرت زین العابدین، نگاهی کوتاه به بخشی از مسئله «حق هدایت شهروندی» داریم که امروزه مورد غفلت جامعه نخبگانی ما قرار گرفته و به آن جایگاهی در خور همانند حق آزادی و …. در نظر نمی‌گیرند و به همین جهت، عموم مردم نیز هرگز آن را بعنوان حقی که باید از مسئولان خود مطالبه …

شبکه اجتهاد: در عصر کنونی، با رشد تفکرات لیبرالیستی و اباحه گری در مغرب زمین و صدور آن به جوامع دیگر، ازجمله جامعه ایران، مهم‌ترین نهاد اجتماعی، یعنی خانواده مورد هدف قرارگرفته است. مشکلاتی که برای این نهاد به وجود آمده، باعث بروز بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به گسترش فساد و فحشا اشاره کرد …

شبکه اجتهاد: مرحوم سید مرتضی عسکری از جمله محققانی بود که آثار گره‌گشایی از خود برجای گذاشت. هم به تحقیقات علمی پرداخت و هم خدمات اجتماعی انجام داد. او در سال ۱۲۹۳ شمسی در شهر سامرا در خانواده‌ای ایرانی دیده به جهان گشوده بود و ۲۵ شهریور سال ۱۳۸۶ در ۹۳ سالگی در تهران درگذشت. علامه عسکری که در بغداد …

شبکه اجتهاد: یک حادثه عجیب؛ در اخبار می‌خوانیم که فردی به نام N با سوابق شناخته شده سیاسی و اجتماعیِ فراوان در اندازۀ وزیر علوم و آموزش و پرورش و شهرداری پایتخت و غیره، زن جوانی به نام M را که گفته شد همسر دوم وی بوده در وانِ حمام خانه خود و در یکی از برجهای سعادت آباد تهران …

شبکه اجتهاد: این روزها، به‌وفور شاهد تحلیل‌های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می‌‌دانیم، سال‌هاست، هر کسی با استناد به جمله‌ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می‌‌کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارش‌ها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است؛ اما صرف نظر از آن، هیچ‌گاه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: علوم انسانی علومی هستند که به تحلیل و بررسی  فعالیتهای  مختلف  بشری در روابط (اعم از جمعی، تاریخی، تمدنی و… همچنین آثار و مناسبت‌ها می‌پردازد. لذا بایستی پاسخگوی نیازهای اساسی انسان در زمینه رفتارها باشد و از این جهت با علم فقه ارتباط نزدیک و معناداری دارد. براین اساس شبکه مسائل علوم انسانی، مجموعه مشکلات و نیازهایی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چند سالی است دهم شهریور سالروز تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا و آغاز هفته بانکداری اسلامی است. در جهان امروزی اساس بانکداری بیشتر بر پایه ربا نهاده شده است و یکی از منابع سرشار درآمد حکومت‏ها و بخش خصوصی بشمار می‌آید، اما در ایران (به برکت پیروزی انقلاب) سال‌هاست تلاش شده و می‌شود تا نظام بانکی …

شبکه اجتهاد: آنچه بنده را به نتایجی برای مخالف با طب سنتی رسانده است، اساسا خود این بحث نبوده است. بلکه در درجه نخست، حساسیت من، روی بحث رابطه علم و دین در تمدن اسلامی بود. بحث مهمی که به نظرم، می‌بایست درباره آن، تحقیقات تازه‌ای مبتنی بر میراث مخطوط و بازخوانی متون گذشته داشته باشیم. کاری که روشنفکران عرب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گرچه فساد و افساد و نیز فاسد و مفسد را معمولاً در کنار هم به کار می‌بریم و این امر غیرمستقیم دلالت بر تعامل همانندی با آن دو دارد اما در عرصه تربیتی و حقوقی و قانونی بین آن‌ها فاصله بسیار است. فساد حاکی از وضعیت تباه‌شده کارکرد و نقش‌ها و عملکردهای یک شخص، یک نهاد و …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام سروش محلاتی در ضمن سخنانی پیرامون «روابط بین الملل و سیاست خارجی» نسبت به قبول ولایت کفار در قرآن با استناد به آیه ۲۸ سوره مبارکه آل عمران، مطلق بودن حکم تحریم پذیرش ولایت کفار را مخدوش دانسته و آن را از باب تقیه جایز می‌‌شمارد. آیه مبارکه چنین است: «لَّا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاءَ مِن دُونِ …

شبکه اجتهاد: اواسط مردادماه آیت‌الله محمد آصف محسنی پس از طی دوره بیماری یک‌ساله در سن ۸۴ سالگی درگذشت. ایشان مرجعی پرنفوذ در میان شیعیان افغانستان بود که افزون بر فعالیت‌های حوزوی و دینی، حضوری فعال در عرصه سیاست و فرهنگ داشت. وی رئیس شورای علمای شیعه افغانستان و بنیانگذار حوزه علمیه و دانشگاه خاتم النبیین در کابل بود. او …

شبکه اجتهاد: برخلاف تصور عمومی تاریخچه اهتمام علمای شیعه به نهج‌البلاغه در حد اهتمامی همگانی چندان زیاد نیست. نخستین شروح را علمای اهل سنت از میان معتزله و سنیان دیگر بر این کتاب نوشتند و حتی نخستین اهتمام‌ها برای روایت آن بیشتر از ناحیه علمای اهل سنت و یا معتزله خراسان بود. البته شیعیان امامی هم به این کتاب توجه …

شبکه اجتهاد: چندی قبل استاد محسن فقیهی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفت‌وگویی به بیان نظرات شخصی خود درباره، روند انتخاب مراجع در این نهاد حوزوی پرداخته و اظهار نموده «مرجعیت امر مهمی است که در امور مسلمانان و شیعیان دخالت می‌کند از این رو جامعه مدرسین به دقت این موضوع را بررسی می‌کند. در جامعه مدرسین …

شبکه اجتهاد: چندی پیش حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سروش محلاتی استاد حوزه علمیه قم در یک سخنرانی به «بررسی سیاسی ـ فقهی روابط خارجی نظام اسلامی و پذیرش ولایت کفار» پرداخته و نقدی را بر یکی از مطالب مطرح شده در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» وارد کرد که حاوی نکات و مطالب بحث برانگیزی بود. حجت‌الاسلام والمسلمین رضا …

تا عقلانیت فقهی موجود نقد نشود و نادرستی آن نشان داده نشود، هیچ راهکاری به نتیجه مطلوب نخواهد رسید، و این آن چیزی است که من سعی کرده‌ام در آثار خودم مطرح کنم و آن را بسط بدهم. منظور از نقد عقلانیت فقهی نقدِ مبانی معرفت‌شناسانۀ فقه است. شبکه اجتهاد: مطالعات، تأملات و تحقیقات من در باب حقوق بشر عمدتاً …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اجرای رقص و آواز زنان بی‌حجاب، در هشت کیلومتری حرم امام حسین (ع)، در مراسم افتتاحیه بازی‌های غرب آسیا در ورزشگاه بین‌المللی کربلا، موجی از اعتراضات و بحث‌ها را در پی داشت. انتشار ویدئویی از این مراسم به سرعت بازتاب گسترده‌ای در فضای رسانه‌ای و مجازی عراق داشت و اعتراضات فراوانی در میان شخصیت‌ها، محافل سیاسی و …

شبکه اجتهاد: امروز دروازه‌های علم باز و مرزهای دانش شکسته و ابزار دستیابی به میراث یکدیگر آسان شده است. تمام آثار مکتوب نحله‌های مختلف در دست است. دگراندیشانی که زمینه عناد با مکتب تشیع دارد با رسیدن به روایت‌های غیر معتبر، فرهنگ شیعی را زیر سؤال می‌برد. کما اینکه کسانی که در میدان مطالعه هستند می‌دانند ماه و هفته‌ای نیست …

شبکه اجتهاد: فقیهی چشم به روی جهان فرو بست که با خود اندیشه‌ها و ایده‌هایی سازنده در مورد امت اسلامی و وحدت آن به همراه داشت، که به فراتر از شرایط محیطی و زمانی زندگی او، تعلق و توجه دارد. آیت‌الله محمدآصف محسنی تنها با عینک همگرایی و وحدت به مناسبات اقوام و مذاهب می‌نگریست. در چهار زمینه دست کم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به نظر می‌رسد که مفهوم معروف با واجب تفاوت دارد. گویا معروف به مفهوم عرف نزدیک است یعنی آن واجب‌ها و حرام‌هایی قابل امر و نهی کردن است و مشمول امربه‌معروف و نهی از منکر است که مردم عرفا قبول کرده باشند. قبح و حسن آن‌ها برای غالب جامعه مبرهن باشد. با این حساب هر حلال یا …

شبکه اجتهاد: حجاب به عنوان واجب دینی، برکات زیادی برای زنان و دختران اجتماع دارد، ولی متأسفانه در کنار سایشی که از دهه هفتاد درباره خود حجاب در بُعد اجتماعی ایجاد شد، در سال‌های اخیر یک سایش معرفتی نیز در مورد مقوله حجاب اتفاق افتاده که می‌خواهد متکفلان معرفت دینی را مبتلا به تردید یا بی اعتقادی به حجاب بکند. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در سراسر زندگی ۲۵۰ ساله معصومین (ع) به مواردی برمی‌خوریم که در طول تاریخ مورد سؤال بوده و همواره هست. سکوت ۲۵ ساله امام علی (ع)، صلح امام مجتبی (ع)، قیام امام حسین با زن و فرزند در یک نبرد نابرابر، قبول ولایت عهدی حضرت رضا (ع) و ازدواج امام جواد (ع) با دختر مأمون به نام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: میرزا محمدحسین نائینی معروف به میرزای نائینی(ره) فقیه و اصولی نامدار شیعه در اواخر دولت قاجار است که همزمان با جنبش مشروطه، پای به عرصه مبارزه گذاشت و تلاش بسیاری، در جهت اقامه حکومت اسلامی و از بین بردن سلطنت مطلقه و نظام شاهنشاهی قاجار نمود. مهمترین تلاش نائینی در نقد نظام سلطنت مطلقه و تبیین سلطنت …

شبکه اجتهاد: در دو سه دهه اخیر در نوشته‌هایی که درباره تاریخ ایران در دوران قاجار و یا درباره مشروطیت نوشته شده به ویژه آنهایی که به زبان‌های اروپایی منتشر شده موارد زیادی را‌‌ می‌بینیم که در آنها درباره گفتمان اصولی و اجتهادی علمای عتبات و ایران، نزاع اخباری‌ها و اصولی‌ها و نتایج آن بر سپهر سیاست و اجتماع و …

مقام معظم رهبری ضمن چندین استفتاء می‌فرمایند: کلیه عملیات بانکی که بر اساس قانون عملیات بانکی مصوب مجلس شورای اسلامی و موردتایید نگهبان باشد محکوم به صحت است. از طرفی مراجع عظام تقلید نسبت به وضعیت شرعی عملکرد نظام بانکی هشدارهای تند و تیزی داده اند. این دوگانگی موجب ابهاماتی شده است که در این نوشته به تبیین این موضوع …

شبکه اجتهاد: یکی از موضوعات درخور توجه، نسبتِ «انقلاب اسلامی» با «نهضت مشروطه» است. در این زمینه تحلیل‌‌ها و دیدگاه‌‌های مختلفی وجود دارد. اما موضوع هم‌‌چنان نیازمند تحلیل و بررسی است. آیا انقلاب اسلامی ایران گام دیگری در راستای تداوم نهضت مشروطیت و تحقق اهداف متعالی آن بود یا انقلابی ضدّ مشروطه؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش لازم است …

شبکه اجتهاد: یک حدیث و خبر ظنی هر قدر هم با اعتبار و نافع و استفاده از آن اجتناب‌ناپذیر باشد اما با روش معهود و معمول فعلی که به آن مستقلا حجیت و اعتبار داده شود و صرف نظر از شواهد یقین‌آور دیگر و ضمیمه آن با دیگر قراین و مؤیدات مقالی و مقامی و امثال آن برای تحصیل یقین …