شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آنچه در درس آیتالله گلپایگانی نمود داشت، گاهی مسئله‌ای را دنبال می‌کرد و پس از بررسی اقوال و ادله، نظرش به‌جایی منتهی می‌شد، منتهی می‌گفت این قول، خلاف مشهور است. چون رأی خود را خلاف مشهور می‌دید، خیلی برایش مشکل بود که خلاف آن فتوا بدهد، لذا احتیاط می‌کرد. از این جهت احتیاط‌هایی که در حاشیه عروه و وسیله النجاه مرحوم سید می‌بینید، منشأ آن توجه به قول مشهور است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: آیتالله سید محمدرضا گلپایگانی، از علمای بزرگ شیعه و از مراجع تقلید در عصر معاصر بود که پس از درگذشت آیتالله بروجردی به مرجعیت رسید. علوم دینی را در اراک و قم نزد حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزای نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی، حاج شیخ ابوالقاسم کبیر، آیتالله بروجردی، آقا ضیاء‌الدین عراقی و شیخ محمدحسین غروی اصفهانی و دیگران بهره برد. آیتالله گلپایگانی، از یاران و حامیان امام خمینی در مبارزه با رژیم شاه بود و با پیام‌ها، اعلامیه‌ها، سخنرانی‌ها و اقدامات دیگر تا سقوط شاه به مبارزه پرداخت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز از حامیان انقلاب و رهبری بود.
به‌مناسبت ۲۴ جمادی الثانی، سالگرد ارتحال این مرجع فقید فرزانه با حجت‌الاسلام والمسلمین علی نکونام، استاد سطوح عالی و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به گفتگو نشستیم. استاد نکونام در سال ۱۳۴۰ برای بهره‌‌مندی بیشتر از استادان و کسب علوم دینی از اراک به شهر قم هجرت کرده و سطوح را نزد استادان صلواتی، حرم پناهی، موسوی تبریزی و علم‌‌الهدی حاضر شد و قوانین را نزد استاد اعتمادی و کفایه را نزد آیات فاضل لنکرانی و نوری همدانی و نیز مکاسب را نزد آیتالله خزعلی آموخت.
این عضو اسبق شورای عالی حوزه علمیه قم، حدود ۱۵ سال در درس خارج اصول آیتالله وحید خراسانی و قریب بر ۱۶ سال در درس فقه آیتالله گلپایگانی شرکت کرد و بیشترین بهره علمی را از محضر این عالم بزرگ کسب نمود. استاد نکونام که از مدرسان حوزه علمیه قم به شمار می‌آید از سال ۱۳۶۷ در دانشگاه قم نیز به تدریس پرداخته و سال‌ها استاد راهنمای مدارج علمی شورای مدیریت برای پایان‌نامه نویسی بوده است.
اجتهاد: ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار ما گذاشتید؛ بفرمایید درس فقه آیتالله گلپایگانی چه ویژگی‌هایی داشت که سالیان متمادی در مجلس درس ایشان حاضر شدید؟
نکونام: بسم‌الله الرحمن الرحیم؛ سلیقه‌‌ها متفاوت است و هر کسی یک درسی را می‌پسندد. آیتالله گلپایگانی در فقه خیلی قوی و بسیار کار کرده بود. روش کار ایشان این بود که مسئله را عنوان می‌کرد، اقوالی که در رابطه با آن مسئله بود، عنوان می‌شد، بعد قول مختار را تبیین و ادله قول مخالف را بررسی و رد می‌کرد.
آنچه در درس آیتالله گلپایگانی نمود داشت، گاهی مسئله‌ای را دنبال می‌کرد و پس از بررسی اقوال و ادله، نظرش به‌جایی منتهی می‌شد، منتهی می‌گفت این قول، خلاف مشهور است. چون رأی خود را خلاف مشهور می‌دید، خیلی برایش مشکل بود که خلاف آن فتوا بدهد، لذا احتیاط می‌کرد. از این جهت احتیاط‌هایی که در حاشیه عروه و وسیله النجاه مرحوم سید می‌بینید، منشأ آن توجه به قول مشهور است.
آیتالله گلپایگانی اهمیت می‌داد که نظر مشهور فقهای شیعه به چه قائل شده است؛ برعکس مرحوم آیتالله خویی که به شهرت توجهی نداشت و معتقد بود شهرت دلیل نیست.
علاوه بر درس فقه آیتالله گلپایگانی، به‌تناسب بحث در درس دیگر اساتید هم شرکت داشته‌ام، مثلاً حدود ۲ سال از محضر استاد آیتالله میرزا جوادآقا تبریزی بهره‌مند شدم.
اجتهاد: در جلسات استفتاء آیتالله گلپایگانی هم حضور داشتید؟
نکونام: خیر، اما در حلقه استفتاء و جلسات فقهی آیتالله صافی بوده‌‌ام که به مذاق آیتالله گلپایگانی خیلی نزدیک است. سال‌ها قبل هم حضوری در جلسات استفتاء دفتر رهبری داشته‌ام. کار اصلی من بیشتر تدریس است و مدتی همکاری با امور مدیریتی حوزه و راهنمای مدارج علمی و رساله‌های حوزوی داشته‌ام.
اجتهاد: مراودات آیتالله گلپایگانی و حضرت امام (ره) چگونه بود؟ پس از انقلاب بعضاً اعتراض‌هایی از ایشان می‌بینیم!
نکونام: آقای گلپایگانی با امام (ره) چه قبل از انقلاب و بعد از آن، ارتباط خوبی داشتند، حتی امام (ره) برخی امور را اختصاصاً به ایشان محول کرده بود. آقای گلپایگانی بیشترین تأیید را از نظام داشت. شاید بیشترین کمک را ایشان به حضرت امام (ره) کرد.
نامه‌‌هایی توسط مرحوم آیتالله حاج‌آقا علی صافی بین ایشان و امام رد و بدل می‌شد. مرحوم آقای صافی عالم وارسته‌ای بود که می‌گفتند از قوی‌ترین شاگردان مرحوم آیتالله بروجردی است و آیتالله بهجت هم احتیاط‌های خود را به ایشان ارجاع داد.
منتهی یک جاهایی هم که به نظرشان خلاف شرع می‌رسید بازگو می‌کرد؛ گاهی خصوصی تذکر می‌داد و گاهی هم مصلحت می‌دید و به یک مناسبتی در درس خود مطرح می‌کرد.
آیتالله گلپایگانی به امور و احکام دین خیلی حساس بود. یک‌بار شنیده بود در شهر ملایر مغازه‌ای آلات قمار و لهو و لعب می‌فروشد. مرحوم آقای مشکینی را خواست و گفته بود در یک نظام اسلامی چرا باید آلات قمار و موسیقی و تعلیم آن رواج داشته باشد. دغدغه‌مند بود و هر کجا که تشخیص می‌داد خلاف شرعی رخ داده، امر به معروف و نهی از منکر می‌کرد.
اجتهاد: رویکرد آیتالله گلپایگانی به مسائل مورد ابتلا نظام چگونه بود، آیا در درس به‌لحاظ فقهی به آن‌ها می‌پرداخت؟
نکونام: بله، بسیار توجه داشت؛ الآن تردید دارم ایشان می‌خواست کتاب قضا یا حدود را در سال‌های آخر حیات خود شروع کند، فرمود: حال که بحمدالله حکومت اسلامی شکل گرفته است و به این مباحث بیشتر احتیاج است، این مباحث را شروع و دنبال می‌کنم.
اجتهاد: آیا الآن هم رویکرد بزرگان حوزه همین‌طور است! چون منتقدان می‌گویند حوزه راه خود را می‌رود و کمتر به مباحث مورد نیاز نظام می‌پردازد!
نکونام: آنچه در حوزه هست و می‌گذرد باید از آقایانی سؤال شود که اجرائیات حوزه را بر عهده دارند و شبانه‌روز زحمت می‌کشند؛ اما کار سنگین است و به شایستگی دارد اداره می‌شود؛ منتهی اینکه حوزه علمیه در یک طرف و نظام در یک طرف، این فکر و حرف اشتباهی است. اصل نظام را حوزه مبارکه به‌وجود آورد. مرحوم امام خمینی یک حوزوی بود که قیام کرد؛ خداوند یاری نمود و کار نشدنی به دست مبارک ایشان انجام شد.
تلاش و کارهای فراوانی در حوزه قضایی و مسائل بانکداری انجام شده است؛ اکنون هم در حوزه قم مشاهده می‌کنیم اتفاقات مبارکی در حال انجام است. الآن درس‌‌ها را ببینید، مجموعه ابواب فقه در آن دیده می‌شود. خمس، زکات، جهاد، امر به معروف و … تمام این‌ها در عبادات است و ارتباط مستقیم با حوزه حکومتی دارد. جهاد مستقیم به دستور حاکم و در اختیار حکومت است. زکات هم همچنین به امور مالی حکومت برمی‌گردد. بسیاری از مباحث عبادی در حوزه حکومتی مرتبط می‌شود.
همان‌طور که گفتم، مرحوم آیتالله گلپایگانی در اواخر عمر شریفشان درس کتاب قضا و حدود را شروع کرد که ارتباط مستقیم با نظام داشت. الآن هم درس‌‌های متعددی در زمینه‌‌های مختلف و مورد نیاز مسائل حکومت از سوی اساتید باسابقه در حال برگزاری است.
