شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله سید محمدسعید حکیم، از مراجع چهارگانه نجف، فقیهی نستوه و بزرگ احیاگر پیاده روی اربعین، که در سراسر عمر شرف خود از کیان تشیع حمایت کرد و با تدوین آثار فقهی و اصولی مختلف و نیز تربیت فقیهان فاضل خدمات ماندگاری به حوزه‌های علمیه انجام رساند؛ امروز جمعه بر اثر ایست قلبی در یکی از بیمارستان‌های نجف به دیار حق شتافت.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله حاج سید محمدسعید طباطبائی حکیم، از مراجع تقلید مقیم نجف، ساعتی پیش در ۸۶ سالگی به دیار باقی شتافت. وی نوۀ دختری مرحوم آیت‌الله سید محسن حکیم و از شاگردان برجستۀ ایشان و آیات عظام بجنوردی، حلی و خویی بود که سالیانی به تدریس و تألیف پرداخت. آیات و حجج اسلام باقر ایروانی، هادی آل‌راضی، سید ریاض و سید محمدجعفر حکیم و شیخ علی کورانی از شاگردان آیت‌الله حکیم بوده‌اند.
این فقیه عالیقدر پس از طی دوران حوزوی و تعلّم آموزه‌های دینی و حوزوی و رسیدن به مقام اجتهاد، هرگز خانه نشینی و اُخت گرفتن با کاغذ و کتاب را سرمشق خود قرار نداد و بلکه جزو کُنشگران ضد طاغوتی در دوران صدام بود. فعالیت‌هایی که در نهایت منجر به ۸ سال تحمل زندان در این کشور گردید. علت زندانی شدن وی، تلاش برای راه اندازی و تقویت پیاده روی اربعین در کشور عراق عنوان شده است؛ از این رو وی جزو فقهای شیعه بود که به جرم احیای مشّایه اربعینی به زندان رژیم بعث افتاد.
پس از وفات آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی در سال ۱۳۷۱ شمسی، مرجعیت آیت‌الله حکیم شکل گرفت و اعلان مرجعیت او توأم با اقبال شیعیان عراق به تقلید از وی و آیت‌الله العظمی سیستانی گردید. وی مرجعیت‌اش در عراق را صرفاً محدود به تعلیم آموزه‌های دینی و حوزوی و تدریس نکرد؛ بلکه با ارسال بعثه‌های دینی-مردمی به نواحی محروم و عشایر دور دست عراق، درصدد حل مشکلات دنیوی و عقیدتی شیعیان دور دست، برآمد.
آیت‌الله حکیم با وجود کهولت سن هر ساله در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کرد و موسسات خیریه او هزاران کودکان یتیم شیعه و سنی و اقلیت‌های غیرمسلمان را در عراق تحت پوشش داشت.
از او ۲۴ عنوان کتاب در بیش از چهل جلد، در موضوع‌هایی نظیر، فقه، مسائل مُستَحدَثه و برخی مسائل اجتماعی، به چاپ رسیده است که مصباح المنهاج، المحکم فی اصول الفقه، التنقیح (تعلیقه بر رسائل)، فاجعه الطف و فی رحاب العقیده از جمله آثار ایشان است.
«تحریریه شبکه اجتهاد»، این ضایعه اسفناک را به حوزه‌های علمیه، مراجع عظام و خاندان معظم حکیم تسلیت گفته و علو درجات و مغفرت الهی را از درگاه خداوند متعال برای آن مرجع فقید خواستار است.
مروری بر زیست اجتماعی، فعالیت و دیدگاههای علمی آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم
ولادت و خاندان: سید محمدسعید طباطبایی حکیم، در سال ۱۳۵۴ق، برابر با ۱۳۱۴ش، در شهر نجف به دنیا آمد. پدرش سید محمدعلی از استادان سطوح عالی حوزه علمیهٔ نجف و مادرش دختر سید محسن حکیم بود. او در ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ش، مصادف با ۲۵ محرم ۱۴۴۳ق در نجف درگذشت.
فعالیت‌های علمی: محمدسعید حکیم در ده سالگی، دروس حوزوی را نزد پدرش آغاز کرد و تا پایان دوره سطح حوزه، از وی بهره گرفت. پس از آن، دروس خارج را نزد کسانی چون سیدمحسن حکیم و حسین حلی فراگرفت. گفته‌اند سیدمحسن حکیم تصحیح و تحقیق کتاب مستمسک العروه الوثقی را به او واگذار کرد. محمدسعید حکیم از ۳۲ سالگی، تدریس دروس خارج فقه و اصول را آغاز کرده است و تا پایان عمر تفسیر قرآن و اخلاق تدریس داشت.
استادان و شاگردان: سید محسن حکیم، حسین حلی، میرزا حسن بجنوردی، سید ابوالقاسم خویی و محمدحسین غروی اصفهانی مهم‌ترین استادان درس خارج فقه و اصول محمدسعید حکیم بوده‌اند.
او شاگردان بسیاری تربیت کرده که در قم، نجف و حجاز فعالیت دارند. برخی از آنان عبارت‌اند از: حسین فرج عمران قطیفی که از استادان درس خارج فقه و اصول در حجاز است. سیدعبدالرزاق حکیم برادر محمدسعید حکیم و از استادان درس خارج فقه و اصول در حوزهٔ نجف که در سال ۱۴۱۳ق، پس از آزادی از زندان صدام، درگذشت. باقر ایروانی از اساتید حوزه علمیه نجف از استادان درس خارج فقه و اصول و نویسندهٔ برخی کتب درسی حوزه‌های علمیه در قم و نجف.
از سید محمدسعید حکیم ۲۴ عنوان کتاب در بیش از چهل مُجلّد، در موضوعاتی چون اصول، فقه، مسائل مُستَحدَثه و برخی موضوعات اجتماعی، به چاپ رسیده است. برخی از آثار او به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.
کتاب المُحکَم فی اصول الفِقه در زمینه علم اصول فقه که در ۶ مجلد به چاپ رسیده است و مصباح المنهاج در ۱۹ مجلد که شرح کتاب فقهی منهاج‌الصالحین اثر سید محسن حکیم است، از مهم‌ترین آثار او است. همچنین کتابی به نام الکافی فی اصول الفقه از آثار اوست که بخش زیادی از آن را در زندان نوشته است. کتاب فاجعه الطف (فاجعه عاشورا) نیز کتابی است مفصل که درباره آثار و نتایج واقعه کربلا نگاشته است. وی درباره مسائل نوپدید، مانند شبیه‌سازی، رایانه و فضای مجازی هم نوشته‌هایی دارد.
فعالیت‌های اجتماعی: محمدسعید حکیم به جهت مخالفت با قانون منع پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) که در دوره حکومت صدام حسین در عراق تصویب شده بود، تحت تعقیب و برای مدتی فراری بود. همچنین به جهت امتناع خاندان صدر از حضور در کنفرانس مردمی اسلامی که به دستور صدام تشکیل شده بود، همراه با ۸۰ نفر از خاندان حکیم دستگیر و به مدت ۸ سال زندانی شد.
پس از وفات آیت‌الله خویی، محمدسعید حکیم مرجعیت تقلید را برعهده گرفت. هم‌اکنون دفترهای نمایندگی او در شهرهای نجف، قم، دمشق و بیروت فعالیت می‌کنند و پاسخ‌گوی سؤال‌های شیعیان هستند. او همچنین با اعزام مبلغانی به نواحی مختلف کشور عراق، خصوصا جنوب این کشور، اقداماتی را برای رفع مشکلات عشایر و روستانشینان انجام داده است. فعالیت‌های مشابهی هم درکشورهای ایران، هند و پاکستان هم داشته است.
محمدسعید حکیم در برابر کشتار شیعیان پاکستان به دست گروهی موسوم به صحابه، موضع گرفت و دولت پاکستان را مسئول پاسخ‌گویی به آن دانست. نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان در پاسخ، نامه‌ای به دفتر وی نوشت و ضمن ابراز همدردی، از تصمیم دولتش برای مبارزه با عاملان کشتار شیعیان خبر داد. در میان آثار وی مجموعه‌ای از نامه‌ها وجود دارد که برای مردم آذربایجان و گِلگِت پاکستان نوشته شده است.
دیدگاه‌ها: آیت‌الله محمدسعید حکیم در برخی مسائل فقهی دیدگاههای تازه‌ای دارد؛ از جمله مجازات مُرتَد در این دنیا را خارج از وظیفهٔ ما می‌داند. همچنین درخصوص مسئله رؤیتِ هِلال، افق قاره‌های آسیا، آفریقا و اقیانوسیه را یکی می‌داند. برپایه این فتوا، اگر در یکی از شهرهای یکی از این مناطق، هِلال ماه دیده شود، دیگر مناطق هم حکم شرعی آن را خواهند داشت.
از نظر حکیم پیروان ادیان ابراهیمی از نظر فقهی پاک هستند و مرد مسلمان می‌تواند با زن اهل کتاب ازدواج دائم کند و نیز از دیدگاه او اگر فقیهی مبسوط الید نباشد معلوم نیست که ولایتی بر اجرای حدود داشته باشد.
جزئیات مراسم تشییع پیکر آیت‌الله حکیم
مراسم تشییع پیکر آیت‌الله سید محمد سعید حکیم از مراجع نجف اشرف اعلام شد. ابتدا مراسم تشییع فردا شنبه ساعت ۷ صبح در کربلای معلی برگزار می‌شود و بعد از آن مراسم تشییع روز یکشنبه از دفتر معظم له در نجف اشرف برگزار خواهد شد. این مرجع فقید در مقبره آیت‌الله سید محسن حکیم نزدیک حرم مطهر علوی به خاک سپرده خواهدشد.
دروس تعطیل و مراسم آغاز سال تحصیلی حوزه قم به تعویق افتاد
استاد علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه قم با صدور پیام تسلیتی به مناسبت ارتحال آیت‌الله حکیم اعلام کرد: مراسم آغاز سال تحصیلی حوزه، که مقرر بود روز شنبه ۱۳/۰۶/۱۴۰۰ برگزار شود، به سه شنبه تأخیر میافتد و روز شنبه حوزه‌های علمیه و حوزه قم تعطیل اعلام می‌شود.
یک روز عزای عمومی در عراق و سه روز در نجف
در پی درگذشت آیت‌الله سید محمدسعید الحکیم از مراجع چهارگانه نجف اشرف، دولت عراق یک روز عزای عمومی در سراسر کشور اعلام کرد. همچنین، لؤی الیاسری، استاندار نجف اشرف در پی درگذشت آیت‌الله سید محمد سعید حکیم، از فردا به مدت سه روز عزای عمومی در شهر نجف اعلام کرد.
خیلی خیلی زشته که از مراجع و علمای عظیم الشأن بدون هیچ لقب یا وصف احترام آمیزی و حتی بدون کلمه‌ی «آقا» یاد میشه…