شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: احکام راههای ثبوت روئت هلال ماه و اثبات ماه شوال و فرا رسیدن عید سعید فطر را به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای مرور می‌کنیم.
روزه در صورت عدم ثبوت اول ماه
اگر تعیین اول ماه رمضان و عید سعید فطر به علت عدم امکان رؤیت هلال اول ماه به سبب وجود ابر در آسمان یا اسباب دیگر، ممکن نباشد و سی روز ماه شعبان یا ماه رمضان کامل نشده باشد، آیا برای ما که در ژاپن زندگی می‌کنیم، جایز است که به افق ایران عمل کرده و یا به تقویم اعتماد کنیم؟ وظیفه ما چیست؟
ج) اگر اول ماه از طریق رؤیت هلال حتی در افق شهرهای مجاوری که اتحاد افق دارند، و یا از طریق شهادت دو فرد عادل و یا از طریق حکم حاکم ثابت نشود، باید احتیاط کرد تا اول ماه ثابت شود.
اختلاف نظر مراجع تقلید در ثبوت عید فطر
اگر بین مراجع تقلید در ثبوت عید فطر، اختلاف پیش آید، وظیفه مکلف چیست؟ آیا هر مقلّد باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند؟
ج) در ثبوت اول ماه تقلید راه ندارد، بلکه اگر شخص از گفته و اعلام نظر مرجع تقلید، اطمینان به رؤیت ماه پیدا کند، باید روزه خود را افطار کند و اگر شک داشت، باید آن روز را روزه بگیرد.
اطمینان به تولد ماه نو
اگر یقین و اطمینان به تولد هلال و قابل رؤیت بودنش پیدا شود، آیا تکیه و اعتماد بر آن حتى اگر در حال حاضر رؤیت نشود، امکان دارد؟
ج) اگر یقین به تولد هلال و قابل رؤیت بودن آن حاصل شود ـ یعنى به وجود ماه و امکان رؤیتش ـ علم به حلول ماه حاصل شده و آثار اول ماه بر آن مترتب مى‌‌شود، هر چند خود شخص فعلاً هلال را ندیده باشد.
ملاک داخل شدن ماه جدید
ملاک داخل شدن در ماه جدید چیست؟ آیا خارج شدن قمر از تحت‌الشعاع یا خارج شدن آن از محاق است یا این که با شرط رؤیت هلال با چشم غیرمسلح مى باشد و یا به شرط امکان رؤیتش؟
ج) معیار، خارج شدن ماه از تحت‌الشعاع و امکان رؤیتش ولو با چشم مسلح مى‌‌باشد.
عدم علم به امکان رؤیت هلال
اگر یقین به تولد ماه داشته باشیم ولى یقین نداشته باشیم که امکان رؤیتش هست، حکم چیست؟
ج) کفایت نمى‌‌کند.
استهلال
آیا استهلال در اول هر ماه واجب کفایى است یا احتیاط واجب؟
ج) استهلال فى‌نفسه واجب شرعى نیست.
زمان رؤیت هلال
همان‌طور که مى‌‌دانید، وضعیت هلال در آخر یا اول ماه به یکى از حالت‌هاى زیر است:
الف. غروب هلال قبل از غروب خورشید باشد.
ب. غروب هلال مقارن با غروب خورشید باشد.
ج. غروب هلال بعد از غروب خورشید باشد.
لطفاً بیان فرمایید کدام یک از حالات سه‌گانه فوق را مى‌‌توان براى تعیین اول ماه به حساب آورد؟
ج) در هر سه فرض، رؤیت هلال براى اثبات حلول ماه قمرى جدید از شبى که پس از رؤیت است کفایت مى‌‌کند.
در برخى از کشورها (مثل سوئد) امکان رؤیت هلال ماه شوال پس از غروب خورشید تا دو سه روز بعد از رؤیت ماه نو در ایران منتفى مى‌‌باشد چون در این مناطق ماه قبل از خورشید غروب مى‌‌کند حال اگر در این مناطق امکان رؤیت هلال قبل از غروب خورشید وجود داشته باشد آیا همین مقدار براى اثبات هلال ماه شوال کفایت مى‌‌کند یا نه؟
ج) اطمینان به امکان رؤیت هلال پیش از غروب براى اثبات حلول ماه قمرى جدید از شبى که پس از رؤیت است، کافى است.
اتحاد افق و ملاک آن
آیا اتحاد افق در رؤیت هلال شرط است یا خیر؟
ج) بلى شرط است.
هم افق به چه معنى مى‌‌باشد و نقاط هم افق چه نقاطى هستند؟
ج) مراد از «هم افق» مکانى است که از لحاظ امکان یا عدم امکان رؤیت با شهر مورد نظر، همسان باشد.
ثبوت هلال ماه نو در شهرهاى هم افق
اگر هلال ماه مبارک رمضان در شهرى دیده شود، آیا در شهرهاى دیگرى که افق آنها یکسان بوده یا دو ساعت فرق دارند، اول ماه ثابت مى‌‌شود یا نه؟
ج) اگر ملازمه‌ى بین بلدین در امکان رؤیت هلال مُحرز باشد، براى شهرهاى دیگر نیز کافى است؛ و صِرف اختلاف در وقت غروب میزان نیست.
اعتماد بر افق مناطق دیگر
اگر روز بیست و نهم ماه در تهران و خراسان عید باشد، آیا براى افرادى هم که در شهرى مانند بوشهر مقیم هستند، جایز است افطار کنند؟ با توجه به این‌که افق تهران و خراسان با افق بوشهر یکى نیست.
ج) به‌طور کلّى اگر اختلاف بین افق دو شهر به مقدارى باشد که با فرض رؤیت هلال در یکى، هلال در دیگرى قابل رؤیت نباشد، رؤیت آن براى شهرهایى که احتمال رؤیت در آن به‌طور قطع و یقین منتفى باشد، کفایت نمى‌‌کند.
رؤیت هلال در بلاد شرقى
اگر ماه در انگلیس دیده شود، آیا براى مردم کشورهایى که در غرب آن واقع شده است هم ثابت مى‌‌شود؟
ج) اگر رؤیت ماه در بلدى ملازم با رؤیت یا امکان رؤیت در بلد دیگر باشد، براى آن بلد دیگر هم کافى است، اما ممکن است در اثر اختلاف زیاد در عرض جغرافیایى، رؤیت در بلد شرقى ملازم با امکان رؤیت در بلد غربى نباشد.
اگر ماه در کشورهاى شرقى رؤیت شود آیا براى کشورهاى غربى خودبه‌خود ثابت مى‌‌شود یا خیر؟ و حدود آن چیست؟
ج) رؤیت در بلد شرقى گرچه غالباً ملازم با امکان رؤیت به طریق اولى در بلد غربى است، لیکن گاهى به ملاحظه‌ى اختلاف زیاد در عرض جغرافیایى، چنین ملازمه‌اى منتفى است؛ و معیار کلّى ملازمه‌ى بین بلدین در امکان رؤیت هلال است.
هم عرض بودن مناطق در رؤیت هلال
شمال کانادا در عرض جغرافیایى انگلیس قرار دارد، آیا با انگلیس هم‌افق است؟
ج) صِرف هم‌عرض بودن کافى نیست، بلکه میزان ملازمه بین رؤیت در یک بلد با امکان رؤیت در بلد دیگر است.
اشتراک دو منطقه در شب
اگر یقین و اطمینان به تولد هلال و قابل رؤیت بودنش در غیر کشور مکلّف پیدا شود، در صورتى که آن کشور با کشور مکلّف در بخشى از شب مشترک باشد، آیا مى‌‌توان به این رؤیت ترتیب اثر داد؟
ج) صِرف مشترک بودن دو کشور در بخشى از شب، براى اشتراک حکم کفایت نمى‌‌کند.
ملاک رؤیت هلال
رؤیت ماه نو با ابزار چه حکمى دارد و آیا رؤیت تصویر هلال ماه با استفاده از دوربین مخصوص و انعکاس نور و بازخوانى اطلاعات ضبط شده توسط رایانه، براى اثبات اول ماه کفایت مى‌‌کند؟
ج) رؤیت با وسیله، فرقى با رؤیت به طریق عادى ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤیت محفوظ باشد. پس رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رایانه که درآن صدق عنوان رؤیت معلوم نیست محل اشکال است.
راه‌هاى ثبوت اول ماه / شهادت دو فرد عادل به رؤیت هلال
اگر چند نفر عادل شهادت بدهند که دو نفر عادل ماه را دیده اند؛ آیا اول ماه رمضان یا شوال ثابت میشود؟
ج) خیر، باید دو نفر عادل خودشان برای انسان شهادت بدهند که ماه را دیده اند و اگر رؤیت ماه را با واسطه نقل کنند، کافی نیست؛ مگر آن‌که از گفته آنان، اطمینان به رؤیت هلال پیدا شود.
اختلاف بیّنه در رؤیت هلال
اگر بین علمای یک شهر راجع به ثبوت هلال یا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آنها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آنها در استدلال خود مطمئن باشد، وظیفه واجب مکلّف چیست؟
ج) اگر اختلاف دو بیّنه به‌صورت نفی و اثبات باشد، یعنی یکی مدعی ثبوت هلال و دیگری مدعی عدم ثبوت آن باشد، این اختلاف موجب تعارض دو بینه و تساقط هر دو است، و وظیفه مکلّف این است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن یا روزه گرفتن به آن‌چه که مقتضای اصل است، عمل نماید.
ولی اگر بین ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به این صورت که بعضی از آنها مدعی رؤیت هلال باشند و بعضی دیگر مدعی عدم مشاهده آن، قول کسانی که مدعی رؤیت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعی برای مکلّف است و باید از آن متابعت کند، و همچنین اگر حاکم شرعی حکم به ثبوت هلال نماید، حکم وی حجت شرعی برای همه مکلفین است و باید از آن پیروی کنند.
راه‌هاى ثبوت اول ماه / اطمینان پیدا کردن به رؤیت هلال
اعلام رؤیت هلال از رادیو و تلویزیون: اگر هلال ماه شوال در یک شهر دیده نشود، ولی تلویزیون و رادیو از حلول آن خبر دهند، آیا کافی است یا تحقیق بیشتری واجب است؟
ج) اگر مفید اطمینان به ثبوت هلال گردد یا صدور حکم به هلال از طرف ولی فقیه باشد، کافی است و نیازی به تحقیق نیست.
حدس به رؤیت از گفته دیگران
اگر از گفته عده ای حدس بزنیم که فردا عید فطر است، آیا می‌توانیم روزه بگیریم؟
ج) تا هنگامی که برای شخص اطمینان پیدا نشود که فردا عید فطر و اول شوال است، نمی‌تواند روزه را افطار کند.
اطمینان به صحّت محاسبات نجومی
اگر اطمینان شخصی به صحّت محاسبات نجومی در تولد ماه و قابل رؤیت بودنش با چشم عادی (غیرمسلح) حاصل شود، آیا میشود در اثبات ماه رمضان یا عید مثلاً بر این اطمینان اعتماد کرد؟ مخصوصاً اگر چنین گفته‌ای از متخصصین و اهل خبره در این خصوص صادر شده باشد.
ج) صِرف اطمینان به صحت محاسبات نجومی اعتباری ندارد؛ ولی اگر اطمینان به وجود هلالِ قابل رؤیت حاصل شود، باید شخص بر این علم و اطمینان خودش ترتیب اثر دهد.
تبعیت از دولت غیر اسلامی در رؤیت هلال
اگر تبعیت از اعلام رؤیت هلال توسط یک دولت جایز شد، و آن اعلام معیاری علمی برای ثبوت هلال سرزمین‌های دیگر را تشکیل دهد، آیا اسلامی بودن آن حکومت شرط است، یا این‌که عمل به آن حتی اگر حکومت ظالم و فاجر هم باشد، ممکن است؟
ج) ملاک در این مورد، حصول اطمینان به رؤیت در منطقه ای است که نسبت به مکلّف کافی محسوب میشود.
تبعیت از اهل سنت در رؤیت هلال
آیا تبعیت از عربستان سعودی در تعیین روز دهم ذی حجه (عید قربان) واجب است؟ یا این که میشود در این مسأله مخالفت کرد؟
ج) برای حجّاج، عمل طبق ثبوت هلال نزد قاضی اهل سنت و حکم به رؤیت آن، مجزی است.
تعیین اول ماه با خصوصیات هلال در شب‌های بعد
آیا کوچکی هلال و باریک بودن و اتصاف آن به خصوصیات هلال شب اول، دلیل بر این محسوب میشود که شب قبل شب اول ماه نبوده، بلکه شب سی ام ماه قبلی بوده است؟ اگر عید برای شخصی ثابت شود و از این راه یقین پیدا کند که روز قبل عید نبوده، آیا قضای روزه روز سی ام ماه رمضان را باید به‌جا آورد؟
ج) مجرّد کوچکی و پایین بودن هلال یا بزرگی و بالا بودن و یا پهن یا باریک بودن آن دلیل شرعی شب اول یا دوم بودن نیست، ولی اگر مکلّف از آن علم به چیزی پیدا کند باید به مقتضای علم خود در این زمینه عمل نماید.
آیا استناد به شبی که در آن ماه به‌صورت قرص کامل است (شب چهاردهم) و اعتبار آن به عنوان دلیل برای محاسبه اول ماه جایز است تا از این راه وضعیت یوم‌الشک معلوم شود که مثلاً روز سی‌ام ماه رمضان است و احکام روز ماه رمضان بر آن مترتّب شود، مثلاً بر کسی که این روز را بر اساس بیّنه روزه نگرفته، حکم به وجوب قضای روزه شود و کسی هم که به دلیل استصحاب بقای ماه رمضان روزه گرفته، بری ء‌الذمّه باشد؟
ج) امر مذکور حجت شرعی بر آن‌چه ذکر شد، نیست، ولی اگر مفید علم به چیزی برای مکلّف باشد، واجب است که طبق آن عمل نماید.
راه‌هاى ثبوت اول ماه / حکم حاکم در اعلام اول ماه
این‌که گفته میشود مجتهد باید در مورد رؤیت هلال حکم دهد تا برای همگان لازم‌الاجرا باشد منظور چیست؟ و چه کسانی را شامل میشود؟
ج) منظور اظهار نظر و رأی راجع به اول ماه است و صِرف ثبوت ماه نزد وی حکم نیست. و منظور از حاکم، مجتهد جامع‌الشرایط و در درجه اول ولیّ فقیه است.
تبعیت از ولی فقیه بر ثبوت هلال
اگر ولیّ امر مسلمین حکم نماید که فردا عید است و رادیو و تلویزیون اعلام کنند که هلال در چند شهر دیده شده است، آیا عید برای تمامی نواحی کشور ثابت میشود یا فقط برای شهرهایی که ماه در آنها دیده شده و شهرهای هم افق با آنها، ثابت می‌گردد؟
ج) اگر حکم حاکم شامل همه کشور باشد، حکم او شرعاً برای همه شهرها معتبر است.
همان‌گونه که می‌دانید اکثر فقهای بزرگوار پنج راه برای ثبوت اول ماه شوال در رساله‌‌های عملیه خود بیان کرده اند که ثبوت نزد حاکم شرع در ضمن آنها نیست، بنا بر این چگونه بیشتر مؤمنین به مجرد ثبوت اول ماه شوال نزد مراجع، روزه خود را افطار می‌کنند؟
ج) تا حاکم حکم به رؤیت هلال نکرده، مجرد ثبوت هلال نزد او، برای تبعیّت دیگران از وی کافی نیست، مگر آن‌که اطمینان به ثبوت هلال حاصل نمایند.
اطلاع به حاکم شرع در صورت رؤیت هلال
اگر شخصی هلال ماه را ببیند و بداند که رؤیت هلال برای حاکم شرع به هر علتی ممکن نیست، آیا او مکلّف است که رؤیت هلال را به حاکم اطلاع دهد؟
ج) اعلام بر او واجب نیست مگر آن‌که ترک آن مفسده داشته باشد.
اختلاف افق محل حاکم و مقلّد
آیا حکمی که حاکم در خصوص اول ماه صادر می‌‌کند برای کسانی که افق محل زندگیشان تفاوت زیادی با افق محل آن مجتهد دارد نیز، لازم الاجرا می‌‌باشد؟
ج) حکم حاکم برای بلادی که بین رؤیت هلال در بلد او و امکان رؤیت در آن بلاد ملازمه نیست، ساری نمی‌‌باشد
