هرکس را آیت‌الله نخوانید؛ آداب‌نامه نجف به روایتِ استاد سید محمدرضا سیستانی

باید نسبت به ادعای رسیدن به درجات عالی علمی بسیار احتیاط کرد. محقق نائینی، استاد فقها و مجتهدین می‌نویسد: «پوشیده نیست که اگر غیرمجتهد ادعای اجتهاد کند، آن فسقی است که قابل مقایسه با سایر فسق‌ها نیست». همچنین اعطای عناوین عالی علمی مانند «آیت‌الله» به همه کسانی که درس خارج دارند، صحیح نیست. این عنوان را فقط باید به فردی داد که مسلمان مجتهد و فقاهتی از نظر اهل خبره باشد که در زمان ما بسیار اندک است.

به گزارش شبکه اجتهاد، استاد سید محمدرضا سیستانی، در جمع شاگردان بر لزوم حفظ جایگاه و رویکردهای مهم حوزه علمیه نجف تأکید کرد و گفت: نکته مهمی وجود دارد که یادآوری آن را ضروری می دانم و آن این است که وزن علمی حوزه علمیه نجف اشرف امانتی است در دست همگان، از مراجع تا علما و از فضلا تا طلاب دینی در تمامی مقاطع [مسئولیت دارند]. در این زمینه مواردی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:

اولاً: هر کس در علوم حوزوی ـ به ویژه فقه و اصول و حدیث و احکام شرعی در نزد اساتید ذی‌صلاح ـ شایستگی لازم را داشته باشد، موظف است هر قدر که می‌تواند وقت خود را در این زمینه صرف کند. حق ندارد آن را در زمینه‌های دیگر خرج کند، حتی اگر به خودی خود مفید باشد. مایه تاسف است که چندین نفر از افراد درخشانی که در حوزه علمیه به آینده‌ای موفق امیدوارند، تمایل دارند در مراکز و مؤسسات فرهنگی و تحقیقی مشغول به کار شوند یا به طور کامل به کار تبلیغ مشغول شوند یا به تحصیلات دانشگاهی بروند و … که مانع از ادامه مسیر علمی حوزوی آنها می‌شود.

آری، کسی که صلاحیت کافی برای رسیدن به درجه عالی در علوم حوزوی را ندارد تا استاد ممتاز یا مؤلفی متبحر در آن شود، در صورت توانایی به کار گزارشی یا تحقیقی روی آورد.

حوزه علمیه در آینده خود به شدت به فقهای بزرگ بعد از نسل موجود (خداوند عمرشان را طولانی گرداند) محتاج است و این نیاز را فقط کسانی می‌توانند برآورده کنند که دارای شایستگی کافی باشند و نهایت تلاش خود را برای نیل به درجات عالی علمی به کار گیرند.

نسبت به ادعای رسیدن به درجات عالی اجتهاد بسیار احتیاط کنید

ثانیاً: باید نسبت به ادعای رسیدن به درجات عالی علمی به ویژه اجتهاد و فقه بسیار احتیاط کرد و بدون ارائه دلیل کافی برای آن از طریق شهادت افراد مجربی که متقابلاً از تقوا و دقت در شهادت برخوردارند نباید چنین ادعاهایی صورت گیرد، آثار علمی شخص از قبیل کتب استدلالی، مقالات علمی، دروس سطح بالا و مانند اینها محصول فکر و تلاش خود او باشد نه برگرفته از عقاید و نوشته‌های دیگران. مراقب باشید که تشخیص اجتهاد فردی را به خود نسپارید، زیرا نفس فریبکار است و غالباً معتقد است که صاحب آن دارای توانایی‌های ذهنی و علمی است که با خواسته‌ها و هوس‌های او سازگار است، اما با واقعیت مطابقت ندارد. به همین ترتیب، از طلابی که هنوز سطح دانش آن‌ها اثبات نشده است، برای تشخیص اجتهاد دیگران شهادت نخواهید.

محقق نائینی (رضوان الله تعالی علیه) استاد فقها و مجتهدین در پاسخ فتاوا به خط شریف خود می‌نویسد: «پوشیده نیست که اگر غیر مجتهد ادعای اجتهاد کند، آن فسقی است که قابل مقایسه با سایر فسق‌ها نیست و ایجاب می‌کند که مرتکب در زمره پیروان غاصبین اول قرار گیرد.

در فرض دیگر، فردی معتقد است که مجتهد است و معذوریت از خطا دارد، اما این اعتقاد را بر مبنای تصدیق و شهادت اشتباه دو عادل خبره مجتهد مطلق به دست آورده است و آن دو مجتهد مطلق به اشتباه اجتهاد او را تصدیق کرده‌اند و او نیز اقدام به عملی کند که از غیر مجتهد مجاز نیست. در این صورت کسی که دعوی اجتهاد کرده و کاری که جز از مجتهد برنیاید را انجام داده است، این موضوع لطمه‌ای به عدالت او وارد نمی‌کند، در غیر این صورت آن از بزرگترین فسق‌ها و از بزرگترین معصیت‌ها است و البته مقام نیابت عام امام زمان وصلى الله علیه وعلى آبائه الطاهرین را غصب کرده و در زمره پیروان اولین ظلم کننده‌هاست» بنابراین انسان در جلسات درس خود فریب حضور عده‌ای از طلبه‌ها هرچند تعدادشان زیاد باشد را نباید نخورد، حتی اگر در میان آنها افراد باهوشی وجود داشته باشند تا تصور کند که به درجه بالایی از علم رسیده است، به خصوص که دلایل حضور متنوع است و تنها به اعتقاد به شایستگی معلم محدود نمی‌شود.

عنوان «آیت‌الله» را به هر کسی اطلاق نکنید

ثالثا: نباید پیش از آن که از اهلیت و شایستگی فردی اطمینان حاصل کنیم، به تبلیغ جایگاه علمی او پرداخت، و به ذکر دو گونه بسنده مى کنم: نمونه اول: اعطای عناوین عالی علمی مانند لقب «آیت الله» به همه کسانی که حلقه درس خارج دارند همانطور که در بسیاری از کانال‌های حوزوی در اینترنت مشاهده می‌شود [صحیح نیست]. این عنوان را فقط باید به فردی داد که از نظر اهل خبره یک مجتهد و فقیه مسلّم باشد که در زمان ما بسیار اندک است، بنابراین اطلاق چنین عنوانی به هر کسی صحیح نیست، هرچند او با فضیلت و محترم و متبحر باشد. خلاصه اینکه صرف داشتن حلقه درس خارج نمی‌تواند مجوزی برای مجتهد فقیه دانستن او و دادن لقب آیت‌الله به او نمی‌تواند باشد، به خصوص اینکه در نظام آموزشی و موروثی حوزه نجف اشرف، هیچ نهادی نیست که به کنترل برگزاری دروس خارج بپردازد و مع‌الاسف برخی از افراد نالایق اقدام به برگزاری این دروس می‌کنند، بدون اینکه هیچ مانعی مقابل آن‌ها باشد.

استاد بزرگوارم، پدرم (دامت برکاته) از استادش شیخ حسین حلی (رضوان الله علیه) برایم نقل می‌کرد که می‌فرمود: «از امتیازات حوزه علمیه نجف این است که هر فردی را در جایی که مناسب اوست قرار می‌دهد» و مقصودش این بود که شاید عده‌ای برای پیشرفت و تصرف در حوزه از جمله مرجعیت، تدریس و رهبری تلاش کنند، در حالیکه صلاحیت ندارند، حوزه به او اجازه نمی‌دهد بلکه او را به جایگاهش برمی‌گرداند، این در روزهایی بود که حوزه مملو از ده‌ها عالم کوشا بود، ما متأسفانه در روزگاری قرار گرفته‌ایم که بسیاری از افراد نالایق ادعاهای پوچ می‌کنند و برخی نیز فریب آنها را می‌خورند.

نمونه دوم: حضور در درس افراد فاقد صلاحیت، نوعی تبلیغ محسوب می‌شود و هیچ توجیه شرعی ندارد؛ همچنین یکی از بدترین و زشت‌ترین و زیانبارترین امور این است که حضور برای کسب منافع مادی اعم از مالی یا غیر آن باشد. حوزه علمیه در نجف اشرف در ایام شکوه خود، به شدت با این موضوع مقابله کرد و بخشنده و گیرنده را از اعتبار ساقط کرد و اکنون نیز باید چنین باشد. هدف از حضور در هر درسی فقط باید بهره مندی از آن باشد و هر که از درسی بهره‌ای نبرد (حتی به دلیل شخصی) در آن شرکت نکند. از بدی‌های خود و بدی‌های اعمالمان به خدا پناه می‌بریم و از خداوند متعال می‌خواهیم که ما را در خیر دنیا و آخرت توفیق دهد و صلی الله علی محمد و آل الطاهرین».