شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نشست بررسی آثار و اندیشه‌های علمی استاد محقق سید علی شهرستانی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست اساتید عابدین مومنی، عبدالهادی فقهی‌زاده، مجید معارف، سید حسن شهرستانی و هادی انصاری به ذکر برخی ویژگی‌ها و آراء علمی استاد شهرستانی پرداختند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام محسن تحقیقی وطنی دبیر علمی جلسه در ابتدا، گزارش اجمالی از مجموعه آثار استاد شهرستانی ارائه کرد و افزود ایشان در طول ۳۰ سال فعالیت علمی خود بیش از ۵۰ عنوان اثر در حوزۀ مباحث قرآن، حدیث، فقه کلامی، تاریخ، شبهات و لغت به رشتۀ تحریر درآورده است. مجموعه آثار استاد شهرستانی توسط عتبۀ عباسیه در سال گذشته در قالب ۲۳ جلد به چاپ رسیده است. همایش رونمایی از این اثر در خرداد ماه سال جاری با همکاری عتبۀ عباسیه، آستان قدس رضوی و موسسه علمی پژوهشی کلامنا در مشهد مقدس برگزار شد.
در ادامه، سخنران اول این نشست، دکتر عابدین مومنی استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده به تبیین اندیشه فقه کلامی استاد شهرستانی پرداخت و در تبیین این دیدگاه گفت: استاد شهرستانی معتقد است مذهب امامیه اثنی عشریه یک مذهب معیار است و بر اساس مذهب معیار دیگر اندیشه‌هایی که در حوزۀ دین اسلام مطرح است سنجیده می‌شود و آنچه با مذهب معیار تطبیق دارد قابل قبول است.
مومنی در ادامه شواهدی از منابع فقهی اهل سنت در اثبات این گزاره ارائه کرد و افزود: فقه کلامی دیدگاهی است که با بررسی آراء مذاهب اسلامی در فروع فقهی اختلافی با روش ریشه‌یابی علت‌های اختلاف، در پی اثبات مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام است. این نظریه همچنین ثابت می‌کند سنت صحیح پیامبر صلی الله علیه و آله تنها در اختیار اهل بیت علیهم السلام است و تنها راه دستیابی به فقه اهل بیت پیامبر، مذهب حقۀ امامیه است.
در ادامه این نشست، دکتر عبدالهادی فقهی‌زاده استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات به تبیین یکی از آثار استاد محقق شهرستانی با عنوان «امیه النبی» پرداخت و در بیان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر گفت: آنچه در این اثر فاخر توجه مرا جلب کرده این است که استاد شهرستانی به هیچ عنوان مقلد نیست و هرگز به هیچ گزاره علمی از زبان بزرگان پیشین، نگاه مقلدانه نکرده است.
فقهی‌زاده افزود: نظر من در بیان این نکته آن است که دانشجویان گمان نکنند تفکر انتقادی یک مسالۀ روزآمدی است که تنها مخصوص خاورشناسان اروپایی یا متجددانی از نسل جوان است بلکه شخصیتی علمی برآمده از بیوتات علما و در کنج تحقیق خود چنین عمل کرده و آثارش همچون «امیه النبی» سرشار از تاملات نوگرایانه است.
استاد گروه علوم قرآن و حیث دانشکده الهیات گفت: مولف محترم در این کتاب تلاش کرده‌اند نشان دهند واژۀ «اُمّی» در قرآن کریم معنای عدم توانایی بر نوشتن و خواندن را ندارد بلکه گزارشی از یک امر واقع است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قبل از بعثت خود عملا نخوانده و ننوشته است نه اینکه توانایی بر نوشتن و خواندن نداشته‌اند.
فقهی‌زاده افزود: استاد شهرستانی در این اثر اثبات کرده است که پیامبر گرامی اسلامی به شهادت آیات قرآن کریم قطعا «اُمّی» است اما نه به معنایی که مشهور است و دیگران به آن بخشیده‌اند؛ زیرا این معنا نقصی بر وجود گرامی پیامبر اسلام وارد می‌کند در حالی‌که قرآن کریم این صفت را به عنوان یک صفت فضیلت به ایشان نسبت داده است.
مدیر گروه علوم قرآن و حدیث در ادامه گفت: استاد شهرستانی در این اثر اثبات کرده است معنای مشهور واژۀ «اُمّی» یعنی عدم توانایی بر خواندن و نوشتن برای اولین بار توسط بنی‌امیه به این واژه تحمیل شده و با تبلیغ کارگزارن فرهنگی بنی‌امیه همچون ضحاک و قتاده برای آن به تثبیت رسیده است. هدف بنی‌امیه از این کار، دفع فضائل فراوان از نبی مکرم اسلام و بنی‌هاشم و در مقابل کشاندن فضائل جعلی فراوان به سمت مکتب مخالف با مکتب اهل بیت علیهم السلام است.
در ادامه این نشست، دکتر مجید معارف استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تبیین اندیشه‌های حدیثی استاد شهرستانی با محوریت دو کتاب «تاریخ الحدیث النبوی الشریف» و «منع تدوین الحدیث» پرداخت و گفت: استاد شهرستانی در کتاب «تاریخ الحدیث» خود بین تاریخ حدیث و تاریخ محدثان تفاوت قائل شده و معتقد است در کتاب‌هایی که با عنوان تاریخ الحدیث در میان شیعه و اهل سنت متداول است، میان تاریخ حدیث و تاریخ محدثان تفکیکی نشده و بیشتر به تاریخ محدثان پرداخته شده است. از نظر استاد شهرستانی در میان علوم مرتبط با حدیث به دو علم بسیار کم پرداخته شده است. یکی علم فقه الحدیث که آثار ایشان مملو از نکته‌های فقه الحدیثی است و دیگری علم تاریخ الحدیث است.
وی افزود: تاریخ الحدیث در نظر استاد شهرستانی در درجۀ اول تاریخ برخورد با آراء و سیره و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله در طول حیات حضرت و در طول قرن‌های اول و دوم است. گوهر تاریخ حدیث، روشن شدن مسائل حدیث در این ۱۵۰ سال است و اگر لازم شد ریشه‌یابی‌های آن را قبل از بعثت هم باید جستجو کنیم.
معارف پس از نقل چهار دیدگاه معروف (سه دیدگاه از اهل سنت و یک دیدگاه از شیعه) دربارۀ مساله تدوین حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله و نقد برخی از آن‌ها گفت: استاد شهرستانی هیچ‌گاه منکر دیدگاه غالب شیعه نیستند که یکی از اهداف خلفا نسبت به منع نگارش حدیث رسول الله، بحث از بین بردن فضائل اهل بیت بوده است. با این حال به اعتقاد استاد شهرستانی این دلیل نمی‌تواند دلیل اصلی مخالفت دستگاه خلافت با نقل و تدوین احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله باشد. ایشان در کتاب «منع تدوین الحدیث» ثابت می‌کند که علت اصلی این مساله هم‌عرض‌انگاری خلفا به‌ویژه شیخین با پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله است. از این‌رو کلام خلیفۀ دوم که می‌گوید: «متعتان کانتا محللتین علی عهد رسول الله و انا احرمهما و اعاقب علیهما» دلیلی جز هم‌عرض‌انگاری با پیامبر صلی الله علیه و آله ندارد.
در ادامه این نشست، دکتر سید حسن شهرستانی استاد دانشگاه هنر ضمن بیان توضیحاتی دربارۀ مجلۀ «اجوبه المسائل الشرعیه» که به همت آیت‌الله سید عبد الرضا شهرستانی (والد استاد سید علی شهرستانی) در کربلای معلی به چاپ می‌رسید، نکاتی دربارۀ تاثیر فرهنگ شیعی بر ادبیات پارسی به زبان آورد و گفت: به اعتقاد ایشان شعرای شیعه از سلاح شعر برای نقل فضائل اهل بیت علیهم السلام استفاده می‌کردند و برای نمونه به کسایی مروزی، شاعر پارسی زبان شیعه اشاره کردند که چنین سروده است: منبری کآلوده گشت از پای مروان و یزید / حق صادق کی شناسد وان زین العابدین.
همچنین وجود شخصیت‌‌های دانشمند و گمنام همچون استاد سید علی شهرستانی را موجب فخر تشیع دانسته و گسترش دیدگاههای ایشان در فضای آکادمیک و دانشگاهی را مورد تاکید قرار دادند.
در پایان نشست، دکتر هادی انصاری تاریخ پژوه معاصر به تاثیر خاندان شهرستانی در ترویج معارف شیعی در عراق و ایران پرداختند و امتیاز مهم آثار استاد سید علی شهرستانی را ابتکار و بدیع بودن موضوعات دانسته به طوری که بسیاری از تیترها و عناوین آثار ایشان برای اولین بار در جهان اسلام مطرح گردیده است.
لازم به ذکر است، این نشست با همکاری مشترک معاونت پژوهشی دانشکده الهیات دانشگاه تهران و موسسه علمی پژوهشی کلامنا در تالار شهید مطهری دانشکده الهیات برگزار شد.
