شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام مبلغی با تاکید بر اینکه اگر فقه شبکه‌ای نباشد از پس این جامعه بر نمی‌آید، به تبیین مقصود از غنی‌سازی روش استنباط پرداخت و گفت: متاسفانه در حوزه روش استنباط فقهی هنوز تعریف مشخصی وجود ندارد.
به گزارش شبکه اجتهاد، مراسم افتتاحیه درس گفتارهای رویکردشناسی فقه حکومتی به همت مؤسسه علمی فرهنگی آفاق حکمت با حضور آیت‌الله مؤمن عضو مجلس خبرگان رهبری و حجت‌الاسلام مبلغی استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز تحجقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در جمع طلاب و فقه‌پژوهان در سالن همایش‌های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
در این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی طی سخنانی به تشریح آسیب‌های فقه موجود پرداخت و گفت: وجود فاصله میان فقه و شریعت یکی از آسیب‌های فقه موجود است، فقه با شریعت متفاوت است، شریعت فعل خداست و در لوح محفوظ است، فقه تلاش انسان است و کوشش می‌شود تا از منابع شریعت به احکام الهی دست پیدا کنیم.
عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه ما نمی‌توانیم ائمه معصوم(ع) را فقیه بدانیم چون کلام ایشان مصدر شریعت بوده است، افزود: آیا فقه توانسته تمام شریعت را منعکس کند؟ آیا فعل از حیث حجم با آنچه در شریعت وجود دارد، منطبق است؟ پاسخ منفی است و فقه در هر حدی که باشد، با شریعت فاصله دارد و گاهی این فاصله زیاد و گاهی کم است.
رئیس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه فقه موجود فاصله زیادی با شریعت دارد، ابراز کرد: نسبت به مسائل مستحدثه هم خیلی از این مسائل بی‌پاسخ مانده‌اند، این در حالی است که شریعت به آن‌ها پاسخ داده است.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: از نظر کارکرد هم شریعت کارکردی اساسی دارد و حکم خدا می‌تواند جامعه را متحول و عابد کند و هیچ نظام حقوقی نمی‌تواند با حکم خداوند تعدی کند، پس از نظر کارکرد هم فقه با شریعت یکی نیست.
مبلغی تصریح کرد: فقه موجود حامل چنین توانایی‌هایی نیست البته فقه موجود تحولاتی ایجاد کرده اما به آن نقطه مطلوب نرسیده است، پس این نخستین آسیب فقه موجود است.
صعوبت حضور دین و احکام فقهی در جامعه معاصر
وی در تبیین دومین آسیب فقه موجود گفت: مشکل صعوبت حضور دین و احکام فقهی در جامعه معاصر در این نهفته است که مطالعات علمی و کوشش‌های اجتماعی برای حضور بخشی به دین و احکام فقهی در جامعه، فاقد حجم لازم، کیفیت کافی و جامعیت فراخور با نیازهای انسان است.
عضو مجلس خبرگان رهبری عنوان کرد: مطالعات فقهی، فاقد جامعه متناسب با نیازهای انسان معاصر و جامعه اسلامی است، لازم است فقه، انسان معاصر و نیازهای اساسی جامعه اسلامی را درک و به آن‌ها نزدیک شود. ما باید قابلیت‌های نهفته در فقه موجود را درک کنیم و به آن‌ها فعلیت ببخشیم.
وی با تاکید بر اینکه باید جواهر فقه را فعال کنیم، یادآور شد: فقه باید انسان معاصر را دریابد که نیازهای متعدد و جدیدی در جامعه خاصی دارد، اگر فقه بخواهد حالت ایستایی باشد، نمی‌تواند از پس نیازهای انسان معاصر برآید یا اگر پاسخ‌های آن قابلیت فعلیت نداشته باشد، انسان به سراغ جاهای دیگر می‌رود که بتواند نیازهای خود را برطرف کند.
ابواب انسان معاصر بیشتر از ابواب کنونی فقه است
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی ابواب فقه را سومین آسیب فقه موجود عنوان کرد و ادامه داد: ابواب انسان معاصر بیشتر از ابواب کنونی فقه است، تحولات پرشتاب جوامع، نهادها، مناسبات اجتماعی فقه را نیازمند تحرک در فقه‌های اجتماعی که اکنون مفقود است می‌کند، در بسیاری از موارد فقه باب آن موجود نیست و حوزه باید پرکارتر شود و بر ابواب نا مطرح متمرکز شود، فقه موجود باید مسئله شناسی کند و از تمرکز بر ابواب کنونی فقه پرهیز کند.
وی در تبیین چهارمین آسیب فقه موجود بیان کرد: فقدان “فقه الاجتماع” نتایج سلبی دارد، غلبه فردی تا حدود زیادی ناشی از این فقدان است، در مواردی هم که به زغم این فقدان، فقه اجتماعی شکل می‌گیرد آن فقه اجتماعی که بدون فقه الاجتماع شکل‌گرفته به‌نوعی به خودزنی می‌انجامد، به این نکته هم باید توجه داشت که فقه فردی در مقابل فقه اجتماعی است.
مبلغی در بخش دیگر سخنان خود گفت: فقه الاجتماع یک‌رشته است و اگر احیا شود، استنباط ما از حیث روشی، جایگاه حضور عنصر فقه اجتماعی خواهد شد که غیر از فقه الاجتماع است، اگر ما فاقد فقه الاجتماع باشیم، ورود ما به مسائل اجتماعی در فقه حتی اگر انجام شود، این ورود مصون از خطا نیست و چه‌بسا خطاهای زیادی در نگاه و استنباط ما به مسائل اجتماعی رخ می‌دهد.
استاد حوزه علمیه قم با بیان این مطلب که فقه موجود جامعه را به‌مثابه یک شبکه مطالعه نمی‌کند و این پنجمین آسیب فقه موجود است، تصریح کرد: بنابراین فتواهای اجتماعی فقه موجود ممکن است مخدوش باشد، فقه باید نقشی اطمینان‌بخش، نظم بخش و هماهنگ‌کننده بین ابعاد مختلف انسان در زندگی چندضلعی اجتماعی کنونی ایفا کند و در غیر این صورت، منزوی می‌شود.
تبیین فقه مطلوب
عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه مباحث خود به تعریف “فقه مطلوب” پرداخت و گفت: فقه مطلوب، فقهی است که از رهگذر دو عنصر “غنی‌سازی روش استنباط” و “شبکه‌ای سازی ساختار فقه” می‌کوشد تا شریعت منسجم، حنیف، سهله، سمحه، فطرت گرا و حیات‌بخش از حیث مادی و معنوی را به انسان معاصر عرضه و آن را در جامعه معاصر مستقر کند.
وی با تاکید بر اینکه ما باید علمی با عنوان “علم المنهج” داشته باشیم تا به روش‌شناسی بپردازد و سوا لاتی اساسی را مطرح کند، ادامه داد: علم المنهج سبب می‌شود تا به شکل انبوهی عناصر قابل اضافه شدن یا کاسته شدن به علم و فقه بررسی شود، برای فقه مطلوب که معایب فقه موجود را نداشته باشد و بتواند پلی میان شریعت و انسان معاصر باشد، با فقه موجود چنین آرمانی ایجاد نمی‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی بیان کرد: روش استنباط در این فقه باید تعمیق بخشیده شود و ساختار آن شبکه‌ای شود، چون اگر فقه منزوی شود، به تبع آن دین نیز منزوی و کم‌فروغ می‌شود، فقه‌های مضافی هم که ایجادشده‌اند بر اساس تئوری ساختار شبکه‌ای ارائه نشده است.
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: چرا به دنبال فقه شبکه‌ای و ساختاری هستیم؟ چون شریعت ما شبکه‌ای و منظومه‌ای است و خداوند هم احکام خود را بریده بریده نازل نکرده است، انسان و جامعه معاصر هم شبکه‌ای است و اقتصاد بر سیاست و فرهنگ و موارد دیگر تاثیر می‌گذارد، جهان امروز جهان پدیده‌ها است که هر پدیده بر پدیده دیگر اثر می‌گذارد.
اگر فقه شبکه‌ای نباشد از پس جامعه بر نمی‌آید
مبلغی با تاکید بر اینکه اگر فقه شبکه‌ای نباشد از پس این جامعه بر نمی‌آید، به تبیین مقصود از غنی‌سازی روش استنباط پرداخت و گفت: متاسفانه در حوزه روش استنباط فقهی هنوز تعریف مشخصی وجود ندارد.
وی ادامه داد: مقصود از غنی‌سازی روش استنباط، تقویت عناصر تشکیل‌دهنده روش استنباط است که شامل، موضوع شناسی و چهار ابزار فهم به شکلی است که در ادامه می‌آید، ابزارهای تطبیقی (قواعد پنج‌گانه مورداستفاده در استنباط)، ابزارهای تبیینی (ابزارهای معلوماتی سه سنخی قرائن تاریخی و غیر تاریخی پیرامون نص، اقوال فقیهان در مسئله و تطور تاریخی حاصل در مسئله، خواه نسبت به نص و خواه در قول)، ابزارهای تحدیدی (نگاه و ادبیات عرفی، لغوی و اصطلاحاتی) و ابزارهای تفسیری (نظریه‌پردازی کلامی و فقهی و قرار دادن این دو سنخ نظریه، به‌مثابه سکوهای پرش برای فهم به‌سوی نص.)
عضو مجلس خبرگان رهبری در پایان سخنان خود مقصود از شبکه‌سازی ساختار فقه را تشریح کرد و ابراز کرد: ساختار شبکه‌ای انقسام اجزاء فقه به مجموعه‌هایی منسجم و منظومه است که فی‌مابین خود روابطی مترابط و هماهنگ دارند و اهداف واحدی را دنبال می‌کنند، منظومه‌های فقهی متعدد هستند ولی نامحدود نیستند و آن‌هایی که قابل‌تعریف هستند می‌توان به منظومه فقه عبادی، منظومه فقه تربیتی و منظومه فقه اجتماعی اشاره کرد.
گفتنی است، جلسه دوم «درس گفتار رویکرد شناسی فقه حکوتی» پنجشنبه آینده از ساعت ۱۴ تا ۱۷ در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با حضور طلاب و علاقه‌مندان برگزار می‌شود.
