بررسی «غنا در فقه شیعی» توسط استاد خارج فقه‌ هنر

نویسنده کتاب در این اثر با نگرشی جدید به روایات و منابع مرتبط و تتبّع در اقوال بزرگان فقهاء، فروعات مختلف غنا، در فقه شیعه را مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار داده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، انتشارات «مدرسه اسلامی هنر» کتابی را با عنوان «غنا در فقه شیعی» از حجت‌الاسلام والمسلمین سید عباس سید کریمی(حسینی)، استاد درس خارج فقه هنر در این مدرسه، منتشر کرده است که در بردارنده‌ی مباحث فقهی استدلالی مسائل غنا و موسیقی است. در ادامه به کتاب شناسی این اثر و گزارشی از مطالب آن خواهیم پرداخت.

آشنایی اجمالی با کتاب:

این کتاب سومین اثر منتشر شده توسط انتشارات مدرسه اسلامی هنر در زمینه‌ی «فقه هنر» است. مؤلف کتاب که از فضلای ارجمند فقه و اصول و صاحب کرسی درس خارج «فقه هنر»، در حوزه‌ی علمیه‌ی قم می‌‌باشد، به سفارش مدرسه اسلامی هنر و پس از برگزاری چند سال تدریس فقه هنر _که همچنان ادامه دارد_ این مجموعه را، در موضوع غنا به رشته‌ی تحریر در آورده است.

نویسنده کتاب در این اثر با نگرشی جدید به روایات و منابع مرتبط و تتبّع در اقوال بزرگان فقهاء، فروعات مختلف غنا، در فقه شیعه را مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار داده است.

علاوه بر تحقیقات مربوط به ادلّه‌ی حکم غنا، پژوهش‌های بخش موضوع شناسی غنا، از جمله بخش‌های مهم و چالش برانگیز در این اثر می‌‌باشد، که البته به نتایجی بدیع و قابل تأمّل نیز رسیده است.

معرفی کتاب:

این اثر در قالب پنج فصل تنظیم شده است که عبارتند از: فصل اول: ادله‌ی حرمت غنا. فصل دوم: ادله جواز غنا. فصل سوم: موضوع غنا. فصل چهارم: استثناءهای حکم غنا

نویسنده در پیشگفتار این کتاب، به بیان ادلّه‌ی خود در مورد این که، اسلام دین سهل و آسان است، می‌‌پردازد و همچنین بیان می‌‌کند که ارائه‌ی نظریه‌ی جدید، باید بر اساس رعایت موازین فقهی و اجتهادی باشد و روش کتاب را مطابق «فقه جواهری» قلمداد کرده و ذوق ورزی را در فقه، ممنوع، می‌‌داند. وی در ادامه به بیان این نکته می‌‌پردازد که اصل در اشیاء بر اباحه است و همچنین بیان می‌‌کند که بسیار مناسب است که در کنار فقه شیعه، فقه اهل سنت نیز مطالعه شود و عنوان می‌‌کند که وی نیز در این کتاب کوشیده است، از این ظرفیت، ‌یعنی روش فقه مقارن بهره برد.

این محقق در ادامه ضمن اشاره به ممنوعیت مرعوب شدن نسبت به بزرگان در عین احترام به سلف صالح، حق نقد را محفوظ می‌‌داند. ایشان ضمن تأکید بر لزوم منفعل نبودن فقیه در برابر جوّ حاکم، بیان می‌‌کند که بر پژوهشگر لازم است که روشن بینی و صلابت خود را در برابر فرهنگ اجانب حفظ کند.

سپس نویسنده‌ی کتاب، به بیان دیدگاه خود در بررسی سند روایات می‌‌پردازد و بیان می‌‌کند که از نظر وی، بررسی سند، در صورت وجود روایتی در کتب اربعه، بلکه در کتب معتبر در نزد اصحاب، در صورتی که معارضی نداشته باشد، لزومی ندارد.

حجت‌الاسلام سیدکریمی در فصل اول این کتاب می‌‌نویسد: در این کتاب بعد از بحث از حکم و موضوع و بیان استثنائات، بحث چهارمی را طرح خواهیم کرد و به مسائل مستحدثه‌ی باب غنا می‌‌پردازیم.

وی در ادامه می‌‌گوید: مراد از موسیقی صدایی است که از آلات موسیقی در می‌‌آید، که به آن نوازندگی می‌‌گویند و مراد از غنا در مقابل موسیقی، صوتی است که از حنجره و دهان خارج می‌‌شود. شیخ انصاری می‌‌گوید: «فی الجمله اختلافی در حرمت غنا نیست.»

سپس نویسنده ادله‌ی حرمت غنا را که شامل اجماع و تمسک به آیات قرآن و روایات است، مورد بررسی و نقد قرار داده و سپس به بیان نظرات فقها، اعم از متقدمین و متأخرین درباره‌ی استماع غنا و روایات مربوط به استماع غنا، می‌‌پردازد و حرمت غنا را با دلالیل قرآنی، روایی و اجماع، اثبات می‌‌کند.

این استاد درس خارج فقه هنر در فصل دوم کتاب خود، به بررسی ادله‌ای می‌‌پردازد که برخی آن‌ها را دلالت کننده بر جواز غنا پنداشته‌اند و می‌‌نویسد: ما در میان فقها کسی را نیافتیم که به جواز مطلق غنا فتوا داده باشد. برخی گمان کرده‌اند که فیض کاشانی و سبزواری چنین نظری داشته‌اند، که این گمان مردود است.

وی در ادامه می‌‌گوید: بعضی ادله نیز، مختص به موضوعی خاص مانند غنا در روز عید قربان هستند. به این ادله در بحث مستثنیات غنا خواهیم پرداخت. در اینجا به روایاتی می‌‌پردازیم که گمان شده بر حلیت غنا بطور مطلق دلالت دارند.

نویسنده در بخش دیگری از این فصل بحث «غنا در قرائت قرآن» بوسیله‌ی بررسی روایات وارد شده درباره‌ی جواز‌یا حرمت غنا در قرائت قرآن، مورد تحلیل قرار داده و در پایان نتیجه می‌‌گیرد که دلیلی برای جواز غنا در قرائت قرآن وجود ندارد و بر فرض که روایتی بر آن دلالت کند، در برابر روایات متعدد معارض، کنار گذاشته می‌‌شود.

مدرس خارج فقه هنر، پس از اثبات حرمت غنا به طور مطلق در دو فصل گذشته، در فصل سوم کتاب خود به بررسی مفهوم و موضوع غنا می‌‌پردازد و به این نکته اشاره می‌‌کند که غنا از مفاهیم عرفی است، نه شرعی و به همین دلیل است که برخی از فقها اصلاً وارد تعریف موضوع نشده‌اند. تنها فایده‌ی تعریف غنا از سوی فقیه، این است که او به عنوان یکی از افراد عرف، نظرش را درباره‌ی مفهوم غنا بیان کند.

وی این نکته را متذکر می‌‌شود که اگر فرض شود بعد از مراجعه‌ی به عرف نیز، مفهوم غنا مشخص نشود، در این صورت به قدر متیقّن مراجعه می‌‌کنیم و تشخیص قدر متیقن نیز از موضوعات عرفی است.

نویسنده در ادامه به جمع بندی قیودی که در تعریف غنا مدخلیت دارند پرداخته و همچنین پیشنهاد می‌‌دهد که برای شناخت بهتر مفهوم غنا، بهتر است لجنه‌ای از متخصصان زبان شناسی ایجاد شود، تا اولاً درباره معنای غنا نزد عرب، در زمان صدور روایات تحقیق کند و در مرحله‌ی بعد، معادل این کلمه در سایر زبان‌ها را مشخص کند. وی معتقد است به این لجنه و گروه در شناخت مفهوم و تعریف غنا می‌‌شود مراجعه کرد و لازم نیست حتماً فقیهی در میان آن‌ها باشد.

وی در انتهای این فصل، به بررسی موضوع غنا از نظر شیخ انصاری _که لهو و باطل بودن صوت را معتبر می‌‌داند_ پرداخته و نتیجه می‌‌گیرد که التزام به تعریف شیخ، صحیح نیست و تعریف وی معنای محصلی ندارد، زیرا دلیلی بر حرمت لهو بطور مطلق، وجود ندارد و نیز وجه صحیحی برای کلام شیخ، درباره‌ی حرمت فرح و شادی شدید، وجود ندارد.

این استاد درس خارج فقه هنر در فصل چهارم به بررسی حکم مصادیق استثناء شده‌ی حکم حرمت غنا، شامل «حُداء»، «غنا در وقت مشایعت عروسی»، «غنا در اعیاد و بلکه در هر فرح و شادی» و «غنا در مراثی» پرداخته و در پایان این فصل، حکم غنا در صدای ضبط شده، به عنوان‌ یکی از مسائل مستحدثه در بحث غنا را مورد تحلیل قرار داده و این‌گونه نتیجه گیری می‌‌کند: بنابر آنچه در تعریف غنا ذکر کردیم، صحیح است که بگوییم صدای حاصل از ضبط صوت و نظایر آن نیز می‌‌تواند غنا محسوب شود.

برخی از ویژگی‌‌های کتاب:

۱- روش این اثر، اجتهادی، استدلالی و تحلیلی است؛ لذا مخاطب آن بیشتر طلاب و دانشجویان می‌‌باشند. مطالعۀ این کتاب برای عموم مردم، به جهت دشوار بودن آن توصیه نمی‌‌شود

۲- از نقاط قوت این کتاب، بررسی و نقد نظرات فقهاء معاصر است، که در تحقیقات دیگر، کمتر مورد توجه قرار می‌‌گیرد.

۳- ویژگی دیگر این کتاب، نگرش جدید نویسنده به روایات و منابع مرتبط و تتبّع کافی در اقوال بزرگان فقه، برای بررسی فروعات مختلف غنا در فقه شیعه است.

اطلاعات کتاب‌ شناختی:

غنا در فقه شیعی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید عباس سید کریمی، ترجمه‌ی مهدی حمیدی پارسا، قم، مدرسه اسلامی هنر، چاپ اول، پاییز ۱۳۹۴٫

این اثر ۲۱۵ صفحه‌ای در قطع رقعی، با تیراژ ۱۰۰۰ نسخه و به قیمت ۱۲۵۰۰ تومان روانۀ بازار شده است.

علاقه‌مندان می‌توانند این کتاب را از مراکز ذیل تهیه نمایند. قم، بلوار بسیج(سی متری هنرستان)، نبش کوچه ۲۰، مدرسه اسلامی هنر، تلفن: ۰۲۵۳۷۸۳۰۷۸۲، شهرک پردیسان، روبروی مسجد امام صادق علیه‌السلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، تلفن: ۰۲۵۳۲۸۰۲۶۱۰ الی ۶۱۳٫ تهران، خیابان انقلاب، بین ابوریحان و فلسطین، بن بست مهارت، شماره ۱، طبقه زیرزمین، مرکز پخش کتاب اسلامی و انسانی(پکتا)، تلفن: ۰۲۱۶۶۹۷۳۲۰۳٫