شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
تأسیس ابواب جدید فقهی باید مدبرانه و بر اساس یک طرح از پیش طراحی شده باشد و جغرافیای توسعه فقه باید روشن باشد. بنابراین حوزه‌‌‌‌ها‌ی علمیه برای روزآمدی خودشان و این که بتوانند نیازهای جامعه و حکومت اسلامی را پاسخگو باشند باید بر اساس یک نقشه کلان پیش بروند. ضرورت پرداختن طلبه‌‌‌‌ها‌ی جوان و انرژی‌‌‌‌ها‌ی جدید بر اساس این مبنا است؛ یعنی اولا لزوم همراهی حوزه‌‌‌‌ها و توسعه دانش فقه با نیازهای جامعه به حکومت اسلامی و دوم قبول این نکته که مدیریت توسعه فقه باید بر اساس نقشه جامع باشد.
به گزارش شبکه اجتهاد، دهمین هم اندیشی علمی فقه نظام ساز با موضوع «فقه التربیه»، با حضور دانش پژوهان موسسه و اساتید حوزه و دانشگاه، در محل موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (علیه‌السلام) تهران به صورت مجازی در این نشانی برگزار شد. در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی، مدرس خارج فقه و استاد محوری گروه فقه التربیه با موضوع «چیستی فقه التربیه»، و حجت‌الاسلام والمسلمین سیدنقی موسوی، مدرس خارج فقه و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان با موضوع «ضرورت و کارکرد فقه التربیه»، به ایراد سخن پرداختند.
حجت‌الاسلام مقیمی حاجی در این نشست، با اشاره به تلاش‌‌‌‌ها‌ی ۲۰ ساله آیت‌الله اعرافی در ریل‌گذاری مباحث فقه التربیه در جامعه حوزوی، اظهار داشت: قبل از این دغدغه‌ای با موضوع فقه التربیه وجود نداشت، ولی آیت‌الله اعرافی تلاش و پیگیری کرد و امروز که دهه سوم آمده ضرورت این موضوع خودش را نشان داده است یعنی قبل از این اهمیت و ضرورت این موضوع به عنوان مطالبه نسل جوان حوزه وجود نداشت اما ایشان تلاش و پیگیری کرد تا بعد از دو دهه افرادی آمدند و در مدارس قم و تهران این رشته را جدی گرفتند.
وی افزود: این استقامت در تولید نظریه‌‌‌‌ها و راه اندازی یک جریان و جریان سازی در حوزه علم همین را هم می‌طلبد. در حوزه علم نمی‌شود با ۵ سال ۱۰ سال جریان ایجاد کرد بلکه مقاومت و استقامت می‌خواهد.
استاد محوری گروه فقه التربیه اظهار کرد: الان با دو دیدگاه مواجه هستیم کما این که در عرصه فقه نظام همین نظرات و تلقی‌‌‌‌ها وجود دارد که ما الان می‌گوییم فقه مضاف یا فقه تخصصی – گفتیم فقه تخصصی را به کار ببریم بهتر است – که در زیر مجموعه فقه نظام می‌گنجد. ما یک رویکرد فقه فردی داشتیم که در این رویکرد فقه فردی ما با آموزه‌‌‌‌ها‌ی دینی برای حل مسائل و مشکلات زندگی متدینانه انسان‌‌‌‌ها اندیشیدیم؛ انسان‌‌‌‌ها می‌خواستند زندگی مؤمنانه و متدینانه داشته باشند احکام و رفتارهایشان را به دین عرضه کردند و دین و فقه شیعه به آن پاسخ داد.
وی ادامه داد: البته در دوران محدودیت تشیع بیشتر مسائل به حل مشکلات فردی معطوف بود، اما در عین حال در ذات فقه ما مسائل اجتماعی وجود دارد؛ اما اینکه برخی فقه را به فقه فردی و فقه حکومتی تقسیم می‌کنند ما این تقسیم دوگانه را کم لطفی و کم توجهی به تراث فقه می‌دانیم. ما می‌گویم فقه فردی، فقه اجتماعی و فقه حکومتی به عنوان رویکرد (نه موضوع) حل مسئله است. شما می‌گویید فردی است که البته در جای خودش محل بحث است ما قائل هستیم رویکرد قالب فقه در حل مسائل فردی نبوده است اصلا ذات فقه نمی‌گذارد فقیه رویکرد فردی داشته باشد.
استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: رویکرد فقه غالباً فردی و اجتماعی بوده است یعنی مسائلی که در فقه وجود دارد فقهای ما در طول ادوار آن را ترک نکردند و ذاتا فقه ما فقه فردی اجتماعی است و رویکرد، رویکرد اجتماعی بوده و در این رویکرد همواره مسائل اجتماعی وجود داشته است اما رویکرد فقه حکومتی در بعضی از مقاطع تاریخی بود و پس از انقلاب تقویت شد. البته رویکرد فقه حکومتی به این معنا که ناظر است فقه را به اجرا بیاورد یعنی به این معنا که ناظر به اجرا است و این که جامعه را جامعه مؤمنانه قرار دهد به عبارتی فقه حکومتی می‌گوید اسلام داعیه دار این است که جامعه جامعه‌ای باشد که زندگی مؤمنانه در آن رواج داشته باشد ما به این رویکرد، رویکرد فقه حکومتی می‌گوییم.
نسل جدید حوزه به فقه حکومتی نظام ساز وارد شود
وی ادامه داد: در ادامه رویکرد فقه حکومتی؛ امروز به رویکرد فقه حکومتی نظام ساز رسیدیم یعنی در یک مجموعه سازواره به هم مرتبطِ منسجم و این موضوع را اجمالا اشاره‌ای می‌کنیم و وارد اختلافات نمی‌شویم.
مقیمی حاجی در پایان با بیان اینکه تلقی ما از فقه، فقه حکومتی نظام ساز است، گفت: البته این در افق مطلوب ما قرار دارد و یک وقت خلط مبحث نشود. ما در طراحی دانش و آموزش فقه تربیت هنوز ادبیات لازم را برای آموزش فقه حکومتی نظام ساز تولید نکرده‌ایم، این نقطه ایده آل است.
استاد محوری گروه فقه التربیه، همچنین افزود: ما به آن سمت جهت گیری کرده‌ایم و در حال بحث و گفتگو هستیم تا تولید ادبیات کنیم. در همین راستا لازم است پایان نامه‌‌‌‌ها‌ی نسل جدید حوزه در موضوع رویکرد فقه حکومتی نظام ساز معطوف شوند تا ضمن دانش هم افزایی، این مباحث تبدیل به قواعد مورد پذیرش عقلای این رشته شود. سپس در ساختار تعلیم و تربیت دانش نشان داده شود تا در ادامه کل تعلیم و تربیت و تمام درس‌‌‌‌ها‌ی ما با رویکرد حکومتی نظام ساز شکل بگیرد.
ضرورت و کارکرد فقه التربیه
همچنین، حجت‌السلام سیدنقی موسوی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، در دهمین نشست علمی موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) با موضوع «ضرورت و کارکرد فقه التربیه»، با اشاره به مجموعه تلاش‌‌‌‌ها‌یی که در باب تولید، تأسیس و وضع فقه تربیتی صورت گرفته است، اظهار داشت: این تلاش‌‌‌‌ها توسط نخبگان حوزوی قابل ارزیابی است. در باب امکان فلسفی و یا امکان وقوعی توسعه تفقه به قلمرو تعلیم و تربیت حرف‌‌‌‌ها‌ی بسیاری می‌شود زد و خود ما هم نوشته‌‌‌‌ها‌یی داریم و در اینترنت هم قابل جستجو هست.
وی افزود: در باب این که اساسا آیا فقه التربیه ترکیب فقه و تربیت کنارش چه هست و تصورا و تصدیقا چه معانی‌ای می‌تواند داشته باشد بحث‌های مفصلی است و شاید به میزانی از تراکم ادبیات علمی هم رسیده و تراکم قابل قبولی پیدا کرده است. هم در سطح مقالات و مجلات این نوشته‌‌‌‌ها قابل دسترسی است و هم کتاب‌‌‌‌ها‌یی که نوشته شده و اشاراتی که آقای همتی داشتند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان ادامه داد: با فرض امکان فلسفی یا فرض امکان وقوعی فقه تربیتی در خصوص ضرورت آن مطالبی را عرض می‌کنم. البته در کتاب «فقه تربیتی؛ مبانی و پیش فرض‌‌‌‌ها» درباره زوایای تعامل فقه و تربیت و صور همکاری فقه و تربیت، سلبا و ایجابا به طور مفصل بحث شده است. همچنین در باب امکان وقوعی فقه تربیتی نیز مقالاتی وجود دارد مثلا در مقاله «پیشینه شناسی رویکرد فقهی» در خصوص تراث شیعه و سنی پیشینه شناسی شده است و رویکرد فقیهان شیعه و اهل سنت نسبت به موضوعات تعلیمی و تربیتی بازشناسی، توصیف و گزارش شده که استنتاجاتی هم در پی داشته است.
وی اضافه کرد: در باب چرایی و ضرورتش باز مقاله‌ای به عنوان «تبیین چرایی فقه تربیتی» نوشته شده که می‌توانید در اینترنت پیدا کنید که با همین عنوان موجود است. آن جا ۹ استدلال آورده شده که شامل درون دینی، برون دینی، استدلال از سنخ فلسفه تربیت و از سنخ فلسفه فقه، برهان إنّی و برهان لمّی، قیاس و تمثیل و گونه‌‌‌‌ها‌یی از این دست؛ ۹ استدلال با این منظرها اقامه شده است که چرایی و ضرورت فقه التربیه را تبیین می‌کند و از آن دفاع می‌کند.
می‌تواند تولید دانش و تولید ابواب جدید فقهی مدیریت شده باشد
موسوی افزود: به نظر می‌رسد مطالعات درباره فقه تربیتی ضرورت دارد به دلیل این که معتقدم تولید دانش و تولید ابواب جدید فقهی می‌تواند مدیریت شده باشد و باید هم باشد. بر خلاف استدلال برخی از صاحب نظران در حوزه فلسفه علم که فقه و فلسفه فقه را هم شامل می‌شود که مدعی هستند دانش و تولید دانش مدیریت پذیر نیست اما به نظر می‌رسد تجربه هزار ساله شیعه و این تجربه ۴۰ ساله شیعه در برپایی حکومت اسلامی ما را بر آن می‌دارد که مقتصدانه و مبتنی بر اقتصاد پژوهشی و آینده اندیشی‌ای که به ما آموزه‌‌‌‌ها‌ی شیعه یاد داده است که منتظر و زمینه ساز ظهور باشیم باید مقتصدانه به سمت طراحی و مدیریت تولید دانش‌‌‌‌ها باشیم و به نظر من این حرف خیلی رادیکال هست که بگوییم تولید علم را نمی‌شود مدیریت کرد.
تأسیس و توسعه ابواب جدید فقهی مدبرانه و روشن باشد
موسوی افزود: تأسیس ابواب جدید فقهی باید مدبرانه و بر اساس یک طرح از پیش طراحی شده باشد و جغرافیای توسعه فقه باید روشن باشد. فقه تربیتی با این منطق ضرورت پیدا می‌کند بنابراین حوزه‌‌‌‌ها‌ی علمیه برای روزآمدی خودشان و این که بتوانند نیازهای جامعه و حکومت اسلامی را پاسخگو باشند باید بر اساس یک نقشه کلان پیش بروند.
وی ادامه داد: اولین استدلالی که می‌خواهم خدمتتان عرض کنم؛ ضرورت پرداختن طلبه‌‌‌‌ها‌ی جوان و انرژی‌‌‌‌ها‌ی جدید بر اساس این مبنا است؛ یعنی اولا لزوم همراهی حوزه‌‌‌‌ها و توسعه دانش فقه با نیازهای جامعه به حکومت اسلامی و دوم قبول این نکته که مدیریت توسعه فقه باید بر اساس نقشه جامع باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان ابراز داشت: وقتی چهل سال دوم انقلاب را نگاه می‌کنیم و اهمیت نظام تعلیم و تربیت و ایده اسلامی سازی علوم انسانی و به تبع آن علوم تربیتی و ایده بومی سازی علوم انسانی و به تبع آن علوم تربیتی از باب تطبیق هم که بگویید در حوزه‌‌‌‌ها‌ی دانشی نیمه اسلامی و از جمله اجتهاد فقه ظرفیت‌‌‌‌ها‌ی تحقق فقهی در این زمینه آشکار می‌شود. پس استدلال اول تاکید بر اهمیت آموزش پرورش است.
وی با بیان این که اهمیت آموزش پرورش بر هیچ کس پوشیده نیست، اظهار کرد: هزینه کردن برای آموزش پرورش سرمایه گذاری است نه هدر رفت هزینه و بودجه، لذا به خاطر اهمیت آموزش و پرورش باید از فقه خواهش کنیم که به این موضوع بسیار با اهمیت، بپردازد.
موسوی افزود: استدلال دوم از سمت خود فقه است یعنی فقه باید به عرصه‌‌‌‌ها‌ی جدید سرک بکشد و در برخی از عرصه‌‌‌‌ها‌ی جدید توقف بکند یعنی بار خودش را پیاده کند و آن جا رحل اقامت بگزیند و مفصل تفقه بکند که باز هم می‌بینیم تعلیم و تربیت مهم است و از این طرف ضرورت تخصصی سازی فقه هم می‌شود این استدلال را مطرح کرد.
وی در ادامه با اشاره به ضرورت و فلسفه رشته «فقه التربیه»، اظهار داشت: ممکن است کسی بگوید فقه، علم خشنی است علم بایدها و نبایدها است و تربیت علم انعطاف است و جمع کردن انعطاف و خشونت مثلا ناممکن است جواب اش این است که مقدمات این استدلال مقدمات درستی نبود؛ چه کسی گفته که فقه همه اش بایدها و نبایدها است؟ مستحبات و مباحات هم جزء فقه است یعنی جزء مجعولات شرعی است. عده‌ای می‌گویند اباحه یعنی خلو قانون حتی اگر این چنین هم باشد بالاخره مستحبات و مکروهات هم جزء سبک زندگی فقهی و شرعی ما است. ثانیا چه کسی گفته که همه تربیت هم انعطاف است؟ مگر تربیت بدون اقتدار ممکن است؟ مگر می‌شود در خانواده همیشه بچه را منعطف تربیت کرد؟.
فقه تربیتی یعنی علمی که تجویزات تربیتی خودش را از شریعت و فقه می‌گیرد
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان ابراز داشت: پس این گونه که فقه تماما باید و نباید باشد و این گونه نیست که تربیت هم همیشه باید با انعطاف همراه باشد، اما پاسخ اصلی این است که گزاره تربیتی مثلا برای درمان افت تحصیلی دانش آموز باید الف و ب و جیم را رعایت کرد خب هر گزاره تربیتی (رسمی و غیر رسمی) یک موضوع و یک محمول دارد، محمولات تربیتی یا از فلسفه تربیت گرفته می‌شود یا از روان شناسی تربیتی گرفته می‌شود مثلا مطالعه می‌کنند می‌گویند در ۱۰ سالگی فلان عمل ریاضی را آموزش ندهید یعنی نباید و این نباید به لحاظ منطقی محمول است.
حجت‌الاسلام موسوی در پایان خاطرنشان کرد: وقتی فقه التربیه را کنار هم می‌گذاریم و از ترکیب فقه تربیتی سخن می‌گوییم به این معنا است که موضوع را از علم تربیت بگیریم و محمول را از فقه بگیریم پس بنابراین فقه تربیتی یعنی علمی که تجویزات تربیتی خودش را از شریعت و فقه می‌گیرد و استخدام می‌کند.
منبع: حوزه
