شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد حمید درایتی گفت: عمده عدم انگیزه در طلاب، عدم علم و اطلاع از تأثیر علم اصول در فقاهت و ادامه مسیر است؛ علم اصول علمی مختص درون حوزه نیست بلکه کاربرد‌های برون حوزوی نیز دارد. علم اصول روش نمی‌دهد بلکه قاعده می‌دهد و ما بی‌نیاز از تنقیح و تحلیل این قواعد برای استنباط نیستیم مخصوصاً در موارد نوظهور کشف، این موارد از منابع صامت دین، جدیت طلاب را می‌طلبد و بدون این جدیت توانایی تولید علم دینی را ندارند. کارکرد، اهمیت، ارزش و ضرورت علم اصول اگر بیان شود موجب انگیزه است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید درایتی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد به مناسبت هفته پژوهش پیرامون «کتاب درسنامه کفایه الاصول»، با بیان اینکه کتاب درسنامه در ۱۵ سال پیش نوشتن آن اتمام یافت و به دلایلی تدوین و چاپ آن تاکنون طول کشیده است، به مدرسه عالی سطح چهار حوزه علمیه خراسان، گفت: کتاب در اصل شرح کفایه نیست بلکه درسنامه کفایه است و اصرار دارم که شرح نشود بلکه طلاب انتظار درسنامه داشته باشند. نگاه به کفایه در درسنامه به این صورت است که موجب شود تا طلاب به کفایه دیدی آموزشی داشته باشند و کتاب را کتاب آموزشی تلقی نمایند.
وی بیان داشت: کتاب درسنامه سه فعالیت برای اساتید و طلاب مد نظر قرار گرفته است: فعالیت نخست: پیش درس و مطالب و آموزه‌هایی است که طلاب برای ورود به درس به‌عنوان پیش‌نیاز باید آن را مطالعه کنند تا هم استاد مجبور به توضیح و دوباره‌گویی درس نشود و هم طلاب با ذهن فعال و آمادگی وارد کلاس درس شوند. فعالیت دوم: اطلاعاتی است که استاد در کلاس آن را ارائه و بیان می‌کند. فعالیت سوم: فعالیت‌هایی است که طلاب باید پس از درس آن را صورت دهند.
این استاد خارج فقه و اصول خاطرنشان ساخت: اتمام درس، بخشی از فرایند آموزشی است و طلبه پس از کلاس باید زمان خود را به تحقیقات، پژوهش و مطالعه اختصاص دهد. این فعالیت‌ها متد مورد انتظار و ایده‌آل از طلبگی طلاب است.
درایتی با اشاره به هدف اصلی درسنامه، به‌عنوان کمک به استاد در نحوه و شیوه تدریس، کتب تخصصی و مرجع و امور مورد نیاز استاد در شیوه و نحوه ارائه درس، اظهار کرد: این اثر به ابتدا به‌صورت اختصاصی برای اساتید تدوین شد لکن با کم شدن بخشی و اضافه شدن موارد دیگر به قالب و شکل درسنامه درآمد.
مؤلف کتاب «درسنامه کفایه الاصول» سپس به تشریح زوایای مطالب و هدف از درس و مبحث مورد تدریس، پرداخت و با بیان اینکه اطلاعات مورد نیاز شامل مبادی تصوری و مبادی تصدیقی هستند، گفت: مبادی تصوری فقط ناظر به اصطلاحات اصولی ابحاث نیست بلکه مدنظر اصطلاحات و مواردی است که طلبه در تصور آن عمدتاً دارای مشکل هستند و آن مفاهیم را تصدیق نمی‌کنند، ازاین‌رو، بر این موارد تمرکز شده است تا استاد ضمن درس تنبه داشته و این مفاهیم را توضیح دهد.
وی افزود: پرسش‌های کلیدی که درگیرکننده طلبه با درس است، زیباست که توسط استاد حاصل گردد اما خود طلبه هم می‌تواند با خوانش این سؤالات خود را درگیر کند تا درک بهتری نسبت به درس داشته و فهم بیشتری پیدا نماید. این پرسش‌های کلیدی عام و کلی نیستند بلکه از هر مقطع درس پرسشی ارائه شده است و در حقیقت این پرسش‌ها به تمامیت درس نظر دارند نه به کلیت درس.
درایتی گفت: در درسنامه شرحی مختصر ذکر و بیان شده است و علت اختصار آن عدم تلقی شرح از کتاب درسنامه است؛ همچنین نمودار بحث به‌صورت منسجم مطالب درسی را در ذهن شاگرد و طلبه ترسیم می‌کند و در فراگیری سهم مهمی دارد. البته نمودار مذکور پیشنهادی است و استاد می‌تواند با ذوق و ابتکار خود آن را تقلیل یا بسط دهد.
وی یادآور شد: مطالب نمودار مساوی با مطالب شرح است اما به‌صورتی دیگر بیان شده است تا تصور ذهنی مطلب درس را آسان‌تر کند و موجب پیاپی شدن درس در ذهن طلبه و کم شدن زحمت تصور ذهنی از شرح و توضیح استاد است که حفظ و به خاطر سپردن آن نیز راحت و سهل‌تر است.
استاد درایتی خاطرنشان ساخت: گزاره‌ها، نتایج و پذیرفته‌های نهایی و آراء نهایی مرحوم آخوند است که بسیار مطلوب و پسندیده است که خود می‌تواند کتابی مستقل و مهم باشد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد گفت: با توجه به این که کفایه آخرین کتاب سطح است و لازم است طلاب آمادگی برای درس خارج داشته باشند؛ مناسب است طلبه با برخی مبانی و انظار آشنا شود و نقاط توسعه هر بحثی را در علم اصول بداند که به همین دلیل و به همین جهت در کتاب درسنامه به بیان این نقاط توسعه و انظار در ضمن ابحاث پرداخته شده است.
درایتی سپس بیان داشت: آشنایی با مبانی و تقریرات درس خارج به‌عنوان نمونه و بیان مطالبی که در شروح بیان نشده است در فعالیت دوم مورد نظر بوده است، هرچند در فعالیت سوم بیشتر بدان پرداخته شده است.
وی در ادامه به منابع درسنامه کفایه الاصول اشاره و اظهار کرد: در منابع و ارجاعات بیش از ۱۰ عنوان کتاب ذکر شده است که کتب ارجاعی از شروح و حواشی کفایه، کتب هم عرض کفایه مانند حلقه ثالثه و تقریرات درس خارج علماء هستند. این ارجاعات به‌صورت هوشمندانه صورت گرفته است مثلاً در ابتدای کتاب به شرح نهایه الدرایه به جهت صعوبت کمتر ارجاع داده شده است و این ارجاع با نزدیک شدن به انتهای کتاب روند صعودی دارد و خود موجب تقویت طلاب می‌گردد.
درایتی سپس به تبیین رویکرد پژوهشی اثر پرداخت و اظهار کرد: در این بخش به بیان نقائص و صحت و سقم کلام مرحوم آخوند اشاره می‌شود نه به توضیح بیان ایشان، بنابراین موضوعات جنبه افزایش و رشد علمی مباحث را دارد که برای آشنایی ابتدایی منابعی پیشنهاد شده است. این موضوعات اکثراً قابلیت مقاله شدن و تحقیق را دارا هستند.
وی افزود: تفاوت این بخش با منابع این است که در منابع به توضیح کلام آخوند پرداخته شده است و در موضوعات پژوهشی به تکمیل بحث و نقد و انتقاد پرداخته است. سپس تمرین به‌صورت اکثراً تستی بیان شده است که از تمام پاراگراف‌ها طرح سؤال شده است. برای برقرار ارتباط متن کفایه در این کتاب به‌صورت پاراگراف‌بندی شماره‌گذاری شده است.
این استاد باسابقه حوزه علمیه مشهد بیان کرد: درس بر اساس فصل‌بندی تدریس نمی‌شود بلکه این فصول، هر مبحث را در خود گنجانده است و ممکن است هر فصل بیش از یک جلسه درس و یا کمتر باشد؛ البته در صورت طولانی شدن بحث با پیدا کردن مقطعی فصل جدیدی را تشکیل دادیم.
درایتی سپس تصریح کرد: اتفاقی که در حلقات (بیان حلقه‌های مفقوده در علم اصول و ارتباط ابحاث) اتفاق افتاده است در این درسنامه صورت نگرفته است؛ به دلیل محبوس بودن در ساختار و ارائه بحث مرحوم آخوند، خیلی ابتکار عمل به خرج ندادیم و به کمیت و ساختار بحث مرحوم آخوند مقید بودیم.
مؤلف کتاب «درسنامه کفایه الاصول» در ادامه سخنان خود بیان کرد: کفایه به لحاظ متن، حق مطلب و شیوه تدریس مزایا و ویژگی‌هایی دارد که ارزش این کار و زحمت را داراست و بنده با وجود تدریس حلقات اعتقاد دارم کفایه کتابی ارزشمند است.
وی با اشاره به حاشیه استاد زارعی بر کفایه، به ذکر تفاوت آن پرداخت و گفت: اول آن که ایشان متن درس خارج علماء را در ذیل هر موضوع بیان می‌کند که ما متون را ذکر نکردیم. همچنین ما متعهد به مطالب تقریرات نبودیم اما ارجاعاتی به تقریرات داشتیم.
استاد درایتی با تأکید بر اینکه کتاب درسنامه می‌تواند مدلی برای ارائه و نحوه تدریس دیگر دروس نیز باشد، گفت: در برخی موارد اجمالاً سعی شده تا مطالب کاربردی گردند اما کاربردی کردن تمام مطالب سنگین بود و در مجموعه‌های دیگر پیگیری می‌شود. این درسنامه کار‌های تکمیلی دیگری نیز می‌طلبد مانند ارائه پاورپوینت، پاسخ‌نامه و دیگر کار‌های تکمیلی.
وی در ادامه تصریح نمود: نسبت به شروح کفایه، توصیه به شروح کفایه نمی‌کنم مخصوصاً شروح فارسی، زیرا شرح فارسی توان درک و فهم طلبه را کم کرده و وابستگی به متن را زیاد می‌کند در صورتی که در سطوح طلبه باید فهم و درک متون خود را تقویت کند. معتقدم: کفایه علیرغم تمام این شروح و حتی درسنامه، نیازمند استاد است زیرا نکات زیادی دارد.
استاد درایتی در پایان به دو دغدغه مهم در حوزه که باید مقابله شود پرداخت و گفت: عمده عدم انگیزه در طلاب، عدم علم و اطلاع از تأثیر علم اصول در فقاهت و ادامه مسیر است؛ علم اصول علمی مختص درون حوزه نیست بلکه کاربرد‌های برون حوزوی نیز دارد. علم اصول روش نمی‌دهد بلکه قاعده می‌دهد و ما بی‌نیاز از تنقیح و تحلیل این قواعد برای استنباط نیستیم مخصوصاً در موارد نوظهور کشف این موارد از منابع صامت دین جدیت طلاب را می‌طلبد و بدون این جدیت توانایی تولید علم دینی را ندارند. کارکرد، اهمیت، ارزش و ضرورت علم اصول اگر بیان شود موجب انگیزه است.
وی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل افت انگیزه اطاله مباحث آموزشی و کاستی‌های ارائه بحث است که با کار‌های تکمیلی مخصوصاً استفاده از ابزار جدید می‌توان این مسئله را حل کرد و موجب انگیزه شد.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد در پایان تأکید کرد: تندخوانی بدون فهم و درک مطالب به این توجیه که در درس خارج بیان می‌شود؛ موجب می‌شود تا سطح علمی درس خارج افت کرده و در سطح کفایه قرار گیرد و مطالعه شب امتحانی و امتحانات حفظ محور نیز به این پدیده دامن می‌زنند.
