علوم اسلامی در مسیر کاربردی‌سازی؛ اساتید چه گفتند؟

اساتید حاضر در هم‌اندیشی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، مباحثی همچون روش‌های کاربردی‌سازی علوم اسلامی، چالش‌ها و الزامات آن، آینده‌پژوهی در فقه، نقد رویکردهای سنتی در حقوق و مجازات، نقش علوم اسلامی در حکمرانی و توسعه، و ارتباط آن با سایر علوم؛ به تبادل نظر پرداختند. حاضران ضمن بررسی ابعاد مختلف این موضوع، بر ضرورت نگاه جامع، تقسیم کار علمی، تعامل با بدنه جامعه و توجه به تحولات جهانی تأکید کردند.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، چهارمین و پنجمین هم‌اندیشیِ توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی با حضور متخصصان برجستۀ علوم اسلامی طی دو روز در مشهد برگزار شد.  اعضای هم‌اندیشی و مهمانان در روز اول در سه نوبت به بحث و تبادل نظر پیرامون موضوع «روش کاربردی‌سازی در علوم اسلامی» پرداختند که گزارش اول آن پیش‌رویتان قرار می‌گیرد.

استاد هادی صادقی در سخنرانی خود با عنوان «الزامات کاربردی‌سازی و آسیب‌های آن، به بررسی چالش‌ها و آسیب‌های موجود در مسیر کاربردی‌سازی علوم اسلامی پرداخت و گفت: یکی از آسیب‌های جدی در بحث کاربردی‌سازی، پرداختن بیش از حد به مباحث نظری و غفلت از جنبه‌های عملی و اجرایی آن است.

عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث قم، با تمرکز بر حوزه حقوق و مجازات، به نقد رویکرد حبس‌گرایانه در نظام حقوقی ایران پرداخت و گفت: ما در حوزه مجازات، بیش از هر چیز به تحقیقات بنیادین و کاربردی نیاز داریم. این تحقیقات باید هم جنبه نظری داشته باشند و هم نتایج عملی آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد.

وی با اشاره به نظریه‌های جدید در کیفرشناسی، مجازات‌های حبس را فاقد بازدارندگی کافی دانست و پیشنهاد داد که تحقیقات بنیادین در زمینه مجازات‌های جایگزین و مؤثرتر انجام شود.

صادقی در نهایت تأکید کرد که برای رسیدن به یک نظام حقوقی اسلامی کارآمد، باید بیش از هر چیز به تحقیقات بنیادین و کاربردی در این زمینه توجه کنیم.

استاد رضا اکبری در سخنرانی خود با عنوان «رویکردها، فرایندها، مهارت‌ها و فناوری‌ها در کاربردی‌سازی علوم اسلامی» به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخت و با اشاره به اهمیت داشتن چشم‌انداز کلی در کاربردی‌سازی علوم اسلامی، گفت: در بحث کاربردی‌سازی علوم اسلامی، داشتن یک چشم‌انداز کلی (vision) ضروری است. با این حال، باید توجه داشت که فعالیت‌ها باید به صورت جزئی و مرحله‌ای انجام شوند تا بتوان به نتیجه مطلوب رسید.

این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) سپس به تشریح رویکردها، فرایندها، مهارت‌ها و فناوری‌های مورد نیاز برای کاربردی‌سازی علوم اسلامی پرداخت و نکات مهمی را در هر یک از این زمینه‌ها مطرح کرد.

وی بر اهمیت ارتباط با بدنه جامعه و نخبگان، ضرورت تقسیم کار علمی و موضوع‌شناسی، لزوم پویایی در نگاه به تراث علمی، تعامل با سایر علوم، تربیت نیروی انسانی، ظرفیت الهیات کاربردی، توجه به تحولات جهانی و شناخت نظریه‌های کنش در جامعه تأکید کرد.

اکبری در پایان سخنان خود، بر ضرورت نگاه جامع به موضوع کاربردی‌سازی علوم اسلامی و تعامل با سایر علوم تأکید و ابراز کرد: برای رسیدن به اهداف خود در زمینه کاربردی‌سازی علوم اسلامی، باید نگاهی جامع به این موضوع داشته باشیم و با سایر علوم نیز تعامل داشته باشیم.

این سخنرانی با استقبال حاضران روبرو شد و بحث‌های متعددی پیرامون آن شکل گرفت.

استاد رضا اسلامی در سخنرانی خود با عنوان «فقه فرضی ناظر به آینده‌پژوهی» به تبیین ضرورت توجه به آینده‌پژوهی در علوم اسلامی پرداخت و با اشاره به اهمیت فقه فرضی ناظر به آینده‌پژوهی، گفت: یکی از نکات مهم و در عین حال مغفول در حوزه فقه، توجه به فقه فرضی ناظر به آینده‌پژوهی است. برای کاربردی کردن علوم اسلامی، باید از سال‌ها قبل در مورد وضعیت کنونی و همچنین برای ۵۰ سال آینده فکر و برنامه‌ریزی می‌شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین به تفاوت نحوه کاربردی شدن علوم مختلف، عنصر مغفول در کاربردی‌سازی، فقه فرضی و مزایای آن، توجه به اولویت‌ها، ثمرات توجه به اولویت‌ها، و مثال‌هایی از تزاحمات در علوم‌اسلامی و بین علوم مختلف اشاره کرد.

این استاد حوزه علمیه قم در نهایت تأکید کرد که توجه به آینده‌پژوهی و اولویت‌ها، از جمله ضروریات برای کاربردی کردن علوم اسلامی است.

استاد سیدعلی عماد در سخنرانی خود با عنوان «ابعاد و انواع روشهای کاربردی‌سازی در علوم اسلامی» به مسئله کاربردی‌سازی علوم اسلامی اشاره کرد و هدف از طرح این بحث را پاسخگویی به مسائلی دانست که فراروی اشخاص حقیقی و حقوقی در جامعه اسلامی قرار دارد.

استاد حوزه علمیه قم در این نشست، با ارائه رویکردی نوین در نیازسنجی و مسئله‌شناسی، پیشنهاد کرد که مسائل به دو دسته کاربردی بالمعنی الأخص و کاربردی بالمعنی الأعم تقسیم شوند.

عماد همچنین بر لزوم توجه به عوامل کارآمدی و اثربخشی در حل مسائل تأکید کرد و گفت: باید در مرز‌شناسی برای حل مسئله، برای کاربردی‌سازی، برای اینکه بعد هم دچار مشکل نشویم در حد ممکن در متدولوژی، کاربردی‌سازی و پاسخ کاربردی به مسئله، می‌بایست آن عوامل و شاخص‌هایی که به کارآمدی و اثربخشی هم منتهی می‌شود، مدنظر قرار دهیم.

وی در پایان سخنان خود، به تمایز بین کاربردی‌سازی و سنجش کارآمدی و اثربخشی اشاره کرد و پیشنهاد داد که مرز بین این دو مفهوم مشخص شود.

استاد سعید رضا عاملی نیز در سخنانی با عنوان «دغدغه‌های شورای تحول علوم انسانی در موضوع علوم اسلامی و حوزه توسعه و پیشرفت» به دغدغه‌های شورای تحول علوم انسانی در زمینه علوم اسلامی اشاره کرد و گفت: شورای تحول علوم انسانی با نگاهی کلان‌تر به مجموعه علوم انسانی، دغدغه‌های چهارگانه‌ای را در زمینه اسلامی شدن علوم انسانی، بومی‌سازی علوم انسانی، کاربردی‌سازی و کارآمدی علوم انسانی و همچنین روزآمدسازی و حرکت در مرز دانش دنبال می‌کند.

این استاد دانشگاه تهران، به طور خاص به موضوع توانمندسازی علوم اسلامی در پاسخگویی به نیازهای جامعه پرداخت و بیان داشت: موضوع مورد بحث امروز، توانمندسازی علوم اسلامی در پاسخگویی به نیازهای اساسی جامعه و همچنین پیش‌بینی وضعیت و نگاه روندشناسانه به سیر تطور علوم اسلامی -و شاید به معنای عام‌تر ادیان- در پیوند با توسعه و پیشرفت است.

وی همچنین به تعریف توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی پرداخت و ابراز نمود: به نظر می‌رسد که ساده‌ترین بیان این گزاره به صورت سؤال اصلی این است که علوم اسلامی چه نقش اثرگذاری در مورد حکمرانی اسلامی در جامعه دارد؟ و چه نقش اثرگذاری و کاربردی‌ای در توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایفا می‌کند؟

عاملی در پایان سخنان خود، به مسیر معکوس غرب در جدایی دین از نهادهای اجتماعی اشاره کرد و آن را مورد نقد قرار داد.

ادامه دارد …