شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه در گذشته چون حکومت اسلامی وجود نداشت برداشت از فقه متفاوت بود، تصریح کرد: ماهیت فقه فهم عمیق دین است و فهم دین حکومتی و غیرحکومتی نیست؛ فقه نظام چیزی از سنخ همین فقه موجود است، گرچه در ساحتی مترقی‌تر بررسی می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، گفت: بحث نظام‌یابی و نظام‌سازی و به تعبیر برخی، نظام‌گذاری مربوط به ۵۰ سال اخیر است؛ به ویژه در ایران بحث نظام و مکتب و نظریه تا جایی که بنده مطلعم از مطالب شهید صدر در حوزه‌ها رواج یافته است.
بهمنی ادامه داد: شهید صدر حدود ۶۰ سال قبل بحث نظام‌یابی را آغاز کرد، آن هم در شرایطی که حوزه به صورت آکادمیک به این مسئله توجه نداشت. گرچه مصادیق این نظریه‌پردازی وجود داشت، ولی این تعبیر یا نبود یا رواجی نداشت.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه در کشور ما از دهه ۶۰ این بحث آغاز شد و در دهه ۸۰ بحث نظام‌سازی به اسناد راهبردی کشور راه یافت، ادامه داد: در سند توسعه قرآنی کشور عین این کلیدواژه وجود دارد و جزء نامگذاری این سند است.
بهمنی با بیان اینکه در آرای افرادی مانند شهید مطهری و مرحوم صفائی بحث نظام و مفهوم آن پربسامد است و بیش از ۷۰۰ بار نظام به کار رفته است، گفت: بیش از ۵۰۰ مورد از این موارد به معنای نظام یعنی طرح کلی دین و خرده‌نظام‌های دینی به کار رفته است.
این محقق و استاد حوزه علمیه به مفاهیم فقه نظام اشاره کرد و افزود: فقه نظام گاهی در معنای «فقه نظم‌یافته» و امری نظری و گاهی عینی و گاهی نیز به معنای «فقه نظم‌دهنده» به کار رفته است؛ گاهی «فقه دارای نظم» و گاهی «فقهی که نظم را در ساحت اجتماعی دنبال می‌کند» به کار می‌رود و برخی اشکالاتی هم که میان افراد هست ناشی از تفاوت برداشت در همین مفهوم و تفکیک نشدن مفاهیم از یکدیگر است.
مخالفان فقه نظام در برداشت خود بازبینی کنند
بهمنی ادامه داد: هیچ شیئی آفریده نشده که ساختار ذهنی و یا عینی نداشته باشد؛ یعنی همه اشیاء هم نظم دارند و هم ناظم؛ بنابراین کسانی که ناقد فقه نظام هستند باید در مبادی تصوریه خودشان بازبینی کنند، زیرا به نظر بنده درنگ و تأنی لازم از سوی آنان برای درک مفهوم نظام اتفاق نیفتاده و از طرفی نقد بحث نظام هم نیازمند نظام است که این افراد به آن بی‌توجه هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با اشاره به استناد این افراد به فقه فردی برای نقد فقه نظام با بیان اینکه فقه فردی هم نمی‌تواند بدون نظم باشد، تصریح کرد: از طرفی کسانی مانند شهید صدر نظام را در شکل بزرگ خود در نظر دارند و مقام معظم رهبری هم قبل از انقلاب از طرح کلی اسلام برای اداره جامعه سخن گفته‌اند؛ یعنی تمام اجزا را با یکدیگر مرتبط درک کرده‌اند و این تفکر در حال رواج در بدنه حوزه علمیه است.
بهمنی افزود: کسانی مانند آیت‌الله رشاد در منطق فهم دین نظریه «ابتناء» یا آیت‌الله‌هادوی تهرانی نظریه «اندیشه مدون» را ارائه داده است و سال‌های متمادی هم از این مباحث در حوزه می‌گذرد و دهه‌های اخیر فقه نظام در عمل در حوزه رواج یافته است.
فقه حکومت به جای فقه حکومتی
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه بنده در مورد فقه حکومتی ملاحظاتی دارم، تصریح کرد: فقه حکومتی و غیرحکومتی ندارد، زیرا ماهیت واحد فقه فهم عمیق دین است و فهم دین حکومتی و غیرحکومتی نیست، زیرا این تصور ایجاد می‌شود که سنخ آن چیزی متفاوت از فقه موجود است، در حالی که به نظر بنده همین ماهیت است، گرچه در سطح و ساحتی مترقی‌تر بررسی می‌شود.
بهمنی با بیان اینکه اگر بگوئیم فقه حکومت درست‌تر از فقه حکومتی است، بیان کرد: اینکه مثلاً اجتماع در فعل و یا ترک یک وظیفه به صورت عمومی و مطلق مجاز باشد، ممکن نیست مگر آنکه امام جامعه هنجاری برای آن تعریف کرده باشد؛ مثلاً «فی‌ء» و اموال متعلق به ولی امر که شارع به او اختیار وضع قوانین در این حیطه را داده است، زمانی برای افراد جامعه مجازاست که ولی امر برای آن هنجاری تعریف نکرده باشد.
وی تأکید کرد: معتقدم که اندیشمندان فقهی باید کنار هم بنشینند و مباحثه کنند و به نظرات روشنی برسند، زیرا خود متفکرانی هم که منتقد فقه نظام هستند خودشان صاحب آثاری‌اند که نظم و شروع و ختمی دارد و نگاه اجتماعی به فقه را هم تبیین کرده‌اند.
بهمنی تصریح کرد: وقتی از فقه سخن می‌گوییم، مراد فقه مصطلح و تفقه در دین به صورت عام است، در حالی که در گذشته چون حکومت اسلامی وجود نداشت، برداشت از فقه متفاوت بود؛ در گذشته وقتی رساله عملیه منتشر می‌شد، مؤمنان در اجرای آن مشکلی نداشتند، ولی امروز فقیه نمی‌تواند مانند گذشته صرفاً به همان رساله اکتفا کند، بلکه باید نیازمندی‌های مختلف دینی مردم در عرصه اجتماعی و اداره کشور تأمین شود. ایکنا
