شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله شیخ محمد خالصی‌زاده از فقیهان شیعه است که در دوره‌ی جنگ جهانی اول و مبارزات ضد بریتانیایی در عراق نقش مهمی داشت. از همین رو به ایران تبعید و تا سالیان طولانی از بازگشت به زادگاهش محروم ماند. خالصی‌زاده خیلی زود در فضای سیاسی‌ـ‌اجتماعی ایران آوازه یافت. چنان‌که در ماجرای جمهوری‌خواهی سخنانش شوری علیه آن برانگیخت. تأثیرگذاری او تنها محدود به حوزه‌ی سیاست نبود و در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی به اصلاحگری و خلوص‌گرایی باور داشت.
به گزارش شبکه اجتهاد، رجال عصر پهلوی عنوان مجموعه‌ای است که توسط رضا مختاری اصفهانی توسط نشر نی منتشر می‌شود. چندی پیش دفتر دوم از این مجموعه که به زندگی و زمانه آیت‌الله شیخ محمد خالصی‌زاده اختصاص داده شده بود با عنوان فقیه اصلاح‌گر منتشر شد.
آیت‌الله شیخ محمد خالصی‌زاده از فقیهان شیعه است که در دوره‌ی جنگ جهانی اول و مبارزات ضد بریتانیایی در عراق نقش مهمی داشت. از همین رو به ایران تبعید و تا سالیان طولانی از بازگشت به زادگاهش محروم ماند. خالصی‌زاده خیلی زود در فضای سیاسی‌ـ‌اجتماعی ایران آوازه یافت. چنان‌که در ماجرای جمهوری‌خواهی سخنانش شوری علیه آن برانگیخت.
خالصی‌زاده در سالهای ۱۳۰۳ تا ۱۳۲۴ش، بارها به دلیل دخالت در امور سیاسی یا تحریک مردم به اغتشاش، زندانی یا به نقاط مختلف کشور از جمله خواف، تویسرکان، نهاوند و کاشان تبعید شد. او در این شهرها نیز فعالیتهایی انجام داد؛ شامل کارهای عمرانی، تألیف چندین کتاب و بسیج مردم در اعتراض به برخی امور پاره‌ای از تحریکات خالصی‌زاده که به اعتراضات مردمی در نقاط مختلف کشور منجر شد، در اسناد موجود منعکس است او در تهران «جمعیت ستمدیدگان دوره دیکتاتوری رضاخان» را در ۱۳۲۳ش تشکیل و با برپایی نماز جمعه در شهر ری، در سخنرانیهای خود از شاه، دولت و مجلس ایران انتقاد کرد. به همین دلیل اداره نظمیه پس از اقامه دومین نماز جمعه از برپایی آن جلوگیری کرد. او در ادامه فعالیتهای خود در ۱۳۲۴ش، به عنوان مدیرمسئول مجله نور و سردبیر مجله منشور نور به بیان افکار و عقاید خود پرداخت. پس از توقیف مجله نور در اردیبهشت ۱۳۲۵، مدتی با روزنامه وظیفه همکاری کرد. انتقادهای وی از محمدرضا شاه و دولت باعث شد دوباره در ۱۳۲۵ش در حدود دو سال به یزد تبعید شود. در روزهای آخر اقامتش در یزد، به دلیل ادامه فعالیتهایش به تهران منتقل شد تا اینکه دولت ایران وی را در ۱۳ آبان ۱۳۲۸ به زادگاهش کاظمین تبعید کرد.
فقیه اصلاح‌گر عصر پهلوی که بود؟
رضا مختاری اصفهانی نویسنده کتاب فقیه اصلاح‌گر در بخشی از مقدمه کتاب خود درباره خالصی‌زاده چنین می‌نویسد: تأثیرگذاری او تنها محدود به حوزه‌ی سیاست نبود و در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی به اصلاحگری و خلوص‌گرایی باور داشت. مفاهیم و ایده‌هایی مانند حقیقت حجاب، سازگاری دین و علم، خرافه‌زدایی از عزاداری‌ها، تشیع صفوی و … که برای نخستین‌بار در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی بیان کرد، بعدها در میان فقیهان نواندیش و روشنفکران دینی مانند مرتضی مطهری، حسینعلی منتظری، مهدی بازرگان و علی شریعتی پیروانی یافت. خالصی زاده به دلیل پاره‌ای از اظهارنظرها درباره آیین‌ها و رسومات دینی مردم مورد انتقاد برخی افراد بود تا آنجا که وی را متهم به وهابیت یا دنباله روی از کسروی می‌کردند. از آن میان ایرادات وی به برخی دعاها یا تقبیح رسومی چون زنجیرزدن و گل مالیدن در عزاداری سیدالشهداء درخور ذکر است. او خواهان اتحاد دنیای اسلام و تشکیل حکومت بزرگ اسلامی بود.
البته ایده‌ی وحدت اسلامی او متفاوت از اتحاد اسلام سیدجمال‌الدین اسدآبادی مبتنی بر فقه بود. برخلاف حوزه‌ی اندیشه اما زندگی سیاسی‌اش با تلاطمات و نوساناتی همراه بود. از همین رو در طول حیاتش متحدان و مخالفانی متفاوت و ناپایدار داشت و بخش مهمی از زندگی‌اش در حبس و تبعید گذشت. او برای ترویج اندیشه اتحاد اسلام علاوه بر تألیف کتاب و مقاله و ایراد سخنرانی به حجاز، سوریه، مصر، فلسطین و لبنان مسافرت کرد و با بزرگان اهل تسنن در این مناطق به گفتگو پرداخت. او در راه تحقق آرمانهای خود با حکومت‌های وقت ایران و عراق و با دولت‌های استعمارگر انگلیس و شوروی مبارزه کرد. آیت‌الله شیخ محمد خالصی‌زاده در کنار مبارزات سیاسی به تحقیق و پژوهش نیز مشغول بود و حدود یکصد جلد کتاب و رساله در زمینه‌های گوناگون به زبان فارسی و عربی تألیف کرد.
گفتنی است، کتاب فقیه اصلاح‌گر به قلم رضا مختاری اصفهانی، مشتمل بر زندگی و زمانه آیت‌الله شیخ محمد خالصی‌زاده، در شش فصل و ۳۱۰ صفحه به بررسی زوایای مختاف زندگی فکری این فقیه شیعی پرداخته است و چاپ اول آن به قیمت ۱۴۰ هزار تومان از سوی نشر نی روانه بازار کتاب شده است.
