مجموعه «اسلام سیاسی» و ادعای حل بحران‌های جامعه

شبکه اجتهاد: اصطلاح اسلام سیاسی، اصطلاح جدیدی در برابر اسلام سنتی به شمار می‌رود و به دنیای مدرن تعلق دارد[۱]. مؤسسه «مؤمنون بلاحدود» (مؤمنان بدون مرز)[۲] که در زمینه نواندیشی دینی فعالیت‌های علمی گسترده‌ای را در قالب‌های مختلف ساماندهی می‌کند، با استفاده از پژوهشگران متخصص حوزه‌های مختلف، پروژه جدید خود را تحت عنوان «سلسله الإسلام السیاسی» کلید زده است و تا کنون پنج عنوان از آثار پژوهشی خود را ذیل این پروژه منتشر ساخته است. این پروژه زیر نظر نادر الحمامی؛ پژوهشگر علوم دینی و از شاگردان عبدالمجید الشرفی رصد و منتشر می‌شود. الحمامی دکترای زبان و ادبیات عربی از دانشگاه منّوبه تونس است و مدت‌ها در مؤسسه مؤمنون بلاحدود فعالیت دارد. از جمله آثار منتشر شده وی می‌توان به این موارد اشاره کرد: کتاب «الطبری وخصومه من أهل السنّه» و کتاب «إسلام الفقهاء».

در حقیقت بر اساس نظریه‌ گفتمان، اسلام سیاسی گفتمانی است که هویت اسلامی را در کانون عمل سیاسی قرار می‌دهد. با این پیش زمینه، ایده اصلی که در مجموعه اسلام سیاسی این مؤسسه پیگیری می‌شود بر آن است تا پژوهشگران و دانشگاهیان را به تفکر درباره استراتژی گفتمان جدید اسلام سیاسی فارغ از پیچیدگی‌های آکادمیک وادارد.

بر این اساس تلاش می‌شود تا برای جذب تعداد بیشتری از مردم و تبیین بیشتر حقایق برای آن‌ها، مفاهیم، قواعد نظری و معرفتی این حوزه به سادگی تبیین و تفکیک شوند و گفتمانی آسان، مستقیم و علمی درباره اسلام سیاسی به آن‌ها عرضه گردد.

ادعای این مجموعه بر آن است تا با تبیین و تشریح آسان این مفاهیم برای جامعه مسلمان، زبان پیچیده و دشوار این حوزه را بدون ایجاد خلل در مفاهیم بنیادین آن در اختیار همگان قرار دهد و درصدد است تا با پرداختن به زمینه‌ها، پیش‌فرض‌ها و گفتمان‌های مختلف در حوزه سیاست، دین، جامعه، فرهنگ و اقتصاد گام بردارد[۳].

بر همین اساس تلاش کرده است تا با ترسیم نقشه علمی خود تاکنون پنج حوزه را پوشش دهد و گام به گام پیش رود. کتاب «الإسلامویه الشیعیه» اثر علی الصالح مولى استاد تمام دانشگاه صفاقس و از برجسته‌ترین پژوهشگران مطالعات اسلامی است. این کتاب در حال حاضر به عنوان آخرین کتاب از مجموعه اسلام سیاسی به شمار می‌رود که به اسلام‌گرایی سیاسی شیعی اختصاص پیدا کرده است.

نویسنده در این کتاب ۲۰۰ صفحه‌ای تلاش کرده است تا مفاهیمی همچون ولایت، اطاعت، غیبت، مظلومیت و مهدویت را از نگاه شیعی بررسی کند و به مهم‌ترین اصل اندیشه شیعی یعنی «امامت» بپردازد و به اسلام سیاسی از این منظر بنگرد.

از این رو تبیین دقیق اصطلاحات را راهی به سوی درک درست مفهوم اسلام‌گرایی شیعی بر می‌شمارد. به باور نویسنده اسلام شیعی امامی با وجود آنکه اشتراکات زیادی با سایر مذاهب دارد اما دارای اندیشه‌های منحصر به فرد است و ضرورت دارد به خوبی تبیین و فهم گردد.

همچنین وی در این کتاب به نظریه ولایت فقیه پرداخته و ابعاد آن را چه از منظر دینی و چه از منظر سیاسی بررسی کرده است. بدیهی است در این کتاب آراء امام خمینی (ره) مورد بررسی قرار گرفته است. از دیگر موضوعاتی که مولی بررسی کرده است تشکیل دولت دینی در سیاق قانونی است و تلاش کرده است هویت دولت دینی را ذیل حکومت دینی و تحت لوای ولی فقیه واکاوی نماید و نقش اساسی رهبران دینی در جامعه شیعی خصوصا در ایران و عراق را تبیین نماید.

کتاب «القوامه الدینیه فی خطاب السلفیه» نخستین اثر از این پروژه است که به قلم رباب کمال نویسنده و روزنامه‌نگار مصری در ۲۵۵ صفحه منتشر شده است.

نویسنده در این کتاب مفاهیم مرنبط با اسلام سیاسی، دیدگاه‌ها و آراء پیرامون آن را تبیین کرده و پس از آن به اندیشه سلفیه پرداخته است. وی در باب دوم کتاب خود اندیشه سلفیه را در ترازوی بیداری اسلامی سنجیده و نسبت آن دو را با هم تبیین کرده است.

از جمله اقداماتی که نویسنده این کتاب سامان داده و کتاب را خواندنی‌تر کرده است می‌توان به اندیشه سلفیه معاصر، ریشه‌ها و مبادی آن و گذر از قیل و قال‌های سنتی این اندیشه اشاره کرد که ضمن آن، گفتمان سلفیه جهادی را در سازگاری اندیشه‌ تکفیر و آموزه‌های قرآنی تحلیل کرده است.

از جمله نکات ارزنده این کتاب تمرکز بر ابعاد مختلف سلفیه و جنبش‌های متفاوت تحت نام سلفیه است. رویکردی که نویسنده در این کتاب اتخاذ کرده است رویکرد جامعه‌شناختی است و از این زاویه، موضوع را تحلیل کرده است.

کتاب «الإسلام السیاسی و منظومه التربیه» پازل دیگری از مجموعه اسلام سیاسی به قلم بدرالدین هوشاتی پژوهشگر تونسی است که با نگاهی تربیتی به این موضوع پرداخته است.

الإسلام السیاسی ومنظومه التربیه در ۱۴۵ صفحه منتشر شده است و نویسنده با پرداختن به مفاهیم اساسی و بنیادین اسلام سیاسی، بحران پیش روی اسلام سیاسی را مد نظر قرار داده است. وی در این کتاب علل عدم موفقیت اسلام سیاسی تا عصر حاضر را تبیین کرده و در شش محور از جمله دخالت‌های بیگانگان و بُعد رسانه‌های مختلف در تبلیغ علیه اسلام سیاسی آن را تبیین کرده است.

با عنایت به محور تربیتی این کتاب، نویسنده نظرات مدعیان اسلام سیاسی همچون ابوالأعلی المودودی، حسن البنا و سید قطب را در ترازوی تحلیل قرار داده است. از نکات برجسته این کتاب می‌توان به تببین سه گفتمان «پاسداری از دین»، «قطبی‌سازی ایدئولوژی» و «گفتمان تربیتی جایگزین» اشاره کرد.

«الذرائع فی خطاب الإسلام السیاسی» عنوان کتاب دیگری از مجموعه اسلام سیاسی است که توسط سعید ناشید از علاقه‌مندان به نواندیشی دینی و نویسنده دو کتاب دیگر با عناوین «الحداثه والقرآن» و «قلق فی العقیده» به رشته تحریر درآمده و در ۱۸۱ صفحه منتشر شده است.

نویسنده در این کتاب به اصول و مبانی حیله‌ها و خدعه‌های سیاسی، دموکراسی و اسلامی پرداخته است. او تلاش کرده تا با تحلیل و تبیین نظریه‌های مختلف به دو اصل مدنظر خود یعنی «عدم وجود میانه‌روی در اسلام سیاسی» و «غیرقابل قانونی کردن قرآن به عنوان دستور زندگی» بپردازد.

وی در این کتاب متعرض برخی از اصطلاحات موجود از جمله «قوانین الهی»، «اقتصاد اسلامی»، «بانکداری اسلامی» و… شده است و بیشتر آن را حیله‌های دینی برای توجیه امور می‌داند و بر این باور است که حیله‌ها و خُدَع شرعی جای اصول فراموش شده را گرفته است.

در میان آثار مرتبط با مجموعه اسلام سیاسی، دو اثر بیش از همه رخ نمایی می‌کند و شاید بتوان آن دو را تا این مرحله مهم‌ترین آثار این مجموعه معرفی کرد: «التکفیر فی خطاب الإسلام السیاسی» کتابی به قلم عمّار بنحمّوده نویسنده تونسی است.

او دکترای زبان، ادبیات و تمدن اسلامی دارد و عضو دپارتمان اسطوره‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه صفاقس است. از او آثار قابل توجهی در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی منتشر شده است که از میان آن می‌توان به «أثر المعتزله فی الفکر الإسلامی الحدیث» و کتاب «صدام الحریّه والمقدّس آفاق التأویل وسلطه التکفیر» اشاره کرد.

التکفیر فی خطاب الإسلام السیاسی در ۱۸۳ صفحه منتشر شده است و ضمن تحلیل مفاهیم کلیدی اسلام سیاسی و اندیشه تکفیر، تلاش کرده است تا شبکه مفهومی گفتمان تکفیر را در منظومه اسلام سیاسی تبیین کند. لذا تلاش کرده است تا با بازخوانی مفاهیمی همچون اسلام، کفر، طاغوت، حاکمیت، جاهلیت، حزب الله و حزب الشیطان، دین و عقائد کفار، جهاد و تکفیر، تعصب ورزی، ناسیونالیسم اسلامی و عدالت به تبیین هرچه بیشتر مفهوم اسلام سیاسی بپردازد.

او در این اثر به بیان تکفیر از توجیه تا قانون و توهم اعتدال و میانه‌روی پرداخته است و تاثیر این مفاهیم را در گروه‌های تکفیری مانند داعش و طالبان و بحران‌های مترتب بر این اندیشه را بررسی کرده است.

معرفی آثار منتشر شده در این حوزه به منزله تأیید محتوای آن نیست اما از این منظر اهمیت دارد که ما را با پژوهش‌های جدید و نواندیشانه کشورهای عربی درگیر آشنا می‌سازد و این زمینه را فراهم می‌سازد تا دیدگاه آنان را هم‌راستا و موازی با دیدگاه‌های اندیشمندان داخلی مطالعه کرده و بستری برای تضارب آراء فراهم گردد./ دین آنلاین

———————————————-

ارجاعات:

[۱]. برای مطالعه بیشتر ن.ک: بهروزلک، غلامرضا؛ اسلام سیاسی و اسلام‌گرایی معاصر، پگاه حوزه، شماره‌ی ۲۰۹، خرداد ۱۳۸۶

[۲]. برای آشنایی با فعالیت‌های این موسسه ن.ک: https://iqna.ir/fa/news/3675890

[۳]. ن.ک: مقدمه همه آثار این مجموعه