نظریه‌پرداز فقه حکومتی؛ معرفی اجمالی آثار فقهی آیت‌الله محمد مؤمن

شبکه اجتهاد: آیت‌الله محمد مؤمن از جمله فقهایی است که درباب فقه حکومتی آثار فراوانی از خود برجای گذاشته است. این فقیه فقید که از شاگردان طراز اول حضرت امام خمینی(ره) بوده است، تقریرات درس مکاسب محرمه و بیع امام(ره) را انجام داده است و با حواشی خود امام(ره) به چاپ رسیده است.

علاوه بر این تألیفات بسیار مفصلی درباره چیستی و حدود اختیارات ولایت فقیه در حکومت اسلامی دارد که به برخی از آنان اشاره و معرفی می‌کنیم. کتاب «الولایه الالهیه الاسلامیه او الحکومه الاسلامیه؛ زمن حضور المعصوم و زمن الغیبه» در سه مجلد نوشته شده است که مکرر از سوی انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه به چاپ رسیده است.

پس از مطرح شدن موضوع بیداری اسلامی در برخی کشورهای اسلامی از سال‌های گذشته، ضرورت آماده‌سازی کتابی جامع در جهت معرفی ولایت فقیه و حدود و اختیارات آن از سوی دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) مطرح شد که با تصویب شورای کتاب مقرر شد؛ این کتاب در گروه مطالعات بنیادی در یک جلد تلخیص و برای انتشار در کشورهای عربی، آماده و منتشر شود.

کتاب‌های دیگری هم از این استاد و مجتهد برجسته به چاپ رسیده که به طور تفصیلی مبادی و حدود اختیارات ولایت فقیه را شرح می‌دهد. این کتاب‌ها که برگرفته از درس‌های خارج فقه آیت‌الله مؤمن است که حجت‌الاسلام محمدمهدی بهداروند آن را تقریر و تنظیم کرده است.

کتاب «حکومت حکیمانه» (نقد نظریه حکمت و حکومت) به نقد دیدگاه مهدی حائری یزدی در باب ولایت فقیه می‌پردازد که شامل «مقدمه، بررسی نظریه وکالت حکیم و بررسی و پاسخ به شبهات: عدم امکان تشریع در اجرائیات، تناقض میان جمهوریت و مبنای ولایت فقیه، غفلت متشکل از مفهوم ولایت فقیه، وجود تناقض در قانون اساسی کشور، مغالطه لفظی حکومت و حاکمیت فقیه» است.

کتاب «بررسی وظایف و حدود اختیارات ولی فقیه» که در آن مبانی فقهی وظایفی چون تدوین و اجرای قانون اساسی، نظارت و مراقبت بر وظایف و رفتار مردم، زدودن موانع تحقق احکام الهی، تعزیرات، حدود، قصاص و دیات، امر قضاوت، اقامه نماز جمعه، اقامه نماز عیدین(فطر ـ قربان)، اعلام ثبوت هلال ماه، امر به جهاد ابتدایی و دفاعی و امر صلح بیان می‌شود.

کتاب «جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه» در دو بخش فراهم آمده است. بخش نخست حاوی مقالاتی در باب احکام حکومتی و ولایت فقیه است با این عناوین: «بررسی مبادی نظریه ولایت فقیه»، «تزاحم کارهای حکومت اسلامی و حقوق اشخاص»، «اجازه ولی امر در انجام قصاص»، «جهاد ابتدایی در عصر غیبت» و «بررسی احکام حارب و مفسد فی‌الارض»؛ بخش بعدی دربرگیرنده مباحثی در قالب پرسش و پاسخ است که با بهره‌گیری از آیات و روایات ذیل این عناوین فراهم آمده است: ارزیابی نظریه ولایت فقیه، نقش بیت در مشروعیت ولی امر، تبیین موضوع احیای تفکر دینی، جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، بازتاب‌های فقهی سیره حکومتی امام‌علی(ع)، مشروعیت انتخابات، و شورای نگهبان و احراز صلاحیت کاندیداهای خبرگان.

کتاب «منابع مالی در حاکمیت فقیه»، به بحث و بررسی درباره یکی از منابع مالی حکومت اسلامی تحت عنوان «خمس» پرداخته می‌شود و با توجه به دو دیدگاه مشهور و غیر مشهور، دلایل و استدلالات مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در نهایت نظر مختار انتخاب و مطرح می‌شود.

کتاب «اموال و ثروت‌های عمومی در حکومت اسلامی»، در دو بخش «کلیات و مفاهیم» و «منابع مالی و ثروت‌های عمومی» تنظیم و تدوین شده است؛ بخش دوم کتاب در چهار فصل به مباحثی چون خمس، زکات، زکات الفطره، انفال، جزیه، موقوفات عامه، اراضی مفتوحه عنوه و غنائم بدون جنگ در زمان حکومت اسلامی می‌پردازد.

این مجموعه کتاب‌ها توسط دفتر نشر معارف منتشر شده است. علاوه بر این آثار از ایشان در زمینه علوم اسلامی کتب شایان توجهی به جامعه علمی کشور تقدیم شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به تقریرات درس مرحوم آیت‌الله محقق داماد در مبحث صوم و صلات، یک دوره کامل اصول فقه استدلالی با نام «تسدید الاصول»، ده رساله فقهی در موضوعات و مسائل مستحدثه با نام «کلمات سدیده»، ولایت امام و پیامبر؟ص؟ بر امر قانون‌گذاری‌ کلی، ولایت امام و پیامبر؟ص؟ بر جامعه اسلامی و حاشیه بر اسفار و شواهد الربوبیّه اشاره کرد. صبح‌نو